ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Σ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ
Αναζητώντας το Δίκαιο – Μελέτες και άρθρα
εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, σελ. 1.109
Ι. Η νομική επιστήμη, μια επιστήμη κοινωνική και κανονιστική, βρίσκεται ανέκαθεν σε σχέση ζωηρής αλληλεπίδρασης με την πολιτική. Επειδή, ωστόσο, το Δίκαιο που ισχύει εκάστοτε σε μια χώρα είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα του συσχετισμού των κοινωνικών δυνάμεων στο πλαίσιο των ανταγωνιστικών σχέσεων, καθήκον των νόμων είναι, κατά τη θέσπιση, την ερμηνεία και την εφαρμογή των κανόνων δικαίου να διορθώνουν το εγγενές αυτό ελάττωμα αποβλέποντας πάντοτε στο κοινό καλό και έχοντας ως στόχο την ιδέα της δικαιοσύνης. Η ιδέα αυτή, καίτοι δυσπρόσιτη και αφηρημένη, πρέπει να αποτελεί την κορωνίδα των επιδιώξεων όχι μόνο του νομοθέτη αλλά και του ερμηνευτή και του εφαρμοστή του Δικαίου. Γιατί χωρίς τη δικαιοσύνη το Δίκαιο, όπως η παγκόσμια ιστορία διδάσκει, καθίσταται στυγνός μηχανισμός επιβολής της κυρίαρχης τάξης έναντι των λοιπών κοινωνικών ομάδων.
ΙΙ. Στο έργο αυτό ανταποκρίθηκε μέχρι τώρα, με τρόπο αξιοθαύμαστο, ο κορυφαίος νομοδιδάσκαλος Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, ομότιμος και επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ακαδημαϊκός, ο οποίος με το συγγραφικό, ερευνητικό και διδακτικό έργο του έχει αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στην επιστήμη του Αστικού Δικαίου. Τα βιβλία και οι άλλες συγγραφές του έχουν ασκήσει μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση της σύγχρονης θεωρίας και νομολογίας. Υπήρξε Δάσκαλος πολλών γενεών Ελλήνων νομικών, πολλοί από τους οποίους αναδείχθηκαν σε άξιους θεράποντες της νομικής επιστήμης ή σε σημαντικούς παράγοντες της δημόσιας ζωής.
Εξήντα χρόνια έρευνας
Για τους λόγους αυτούς, θεωρώ πολύ σημαντικό γεγονός τη συγκέντρωση και πρόσφατη έκδοση σ’ έναν καλαίσθητο τόμο από τις εκδόσεις Π.Ν. Σάκκουλα των κυριότερων μελετών και άρθρων του καθηγητή Απόστολου Σ. Γεωργιάδη υπό τον εύγλωττο τίτλο «Αναζητώντας το Δίκαιο». Τα κείμενα αυτά, καρπός της περίπου εξηκονταετούς αδιάλειπτης επιστημονικής δραστηριότητας του συγγραφέα, καλύπτουν όλο το εύρος του Αστικού Δικαίου, από τις Γενικές Αρχές έως και το Κληρονομικό Δίκαιο.
Επειδή η πλήρης παράθεση των περιεχομένων του τόμου εκφεύγει του σκοπού της παρούσας παρουσίασης, περιορίζομαι σε μερικά από τα μελετήματα των κεφαλαίων «Γενική Θεωρία Δικαίου», «Ιστορία Δικαίου» και «Δίκαιο και Λογοτεχνία». Από την πρώτη ενότητα άξιες ιδιαίτερης εξάρσεως θεωρώ τις μελέτες «Σκέψεις γύρω από τη σχέση μεταξύ Δικαίου και Πολιτικής» και «Η αμφισβήτηση της Νομικής ως επιστήμης». Από τον χώρο της Ιστορίας του Δικαίου ευρύτερης σημασίας είναι η μελέτη για το «Δίκαιο και τη Νομική Επιστήμη υπό το καθεστώς της 4ης Αυγούστου», στην οποία η επιχειρούμενη από τον συγγραφέα εμβριθής και νηφάλια προσέγγιση συμβάλλει και στην εθνική αυτογνωσία αναφορικά προς μια ιστορικώς κρίσιμη περίοδο. Τέλος, από την υποενότητα «Δίκαιο και Λογοτεχνία» ιδιαίτερα πρέπει να εξαρθούν οι μελέτες «Το ιδιωτικό δίκαιο στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη», με στοιχεία χρήσιμα όχι μόνο για νομικούς αλλά και φιλολόγους και λαογράφους, οι «Διατάξεις του Αστικού Κώδικα για τη νόμιμη μοίρα υπό το φως της παραβολής του Ασώτου» και «Η σκηνή της δίκης στον “Εμπορο της Βενετίας” του Σαίξπηρ», που μαρτυρούν, πέρα από τον νομικά εμβριθή συγγραφέα, και έναν βαθύτατα καλλιεργημένο άνθρωπο.
Από τις υπολειπόμενες μελέτες του τόμου, που κατανέμονται σε θεματικές ενότητες αντίστοιχες με τα «βιβλία» του Αστικού Κώδικα, ιδιαιτέρως θα ήθελα να εξάρω τις εξής: από το πεδίο των Γενικών Αρχών τη μελέτη υπό τον τίτλο «Το δικαίωμα στον θάνατο», όπου η προσέγγιση στο θέμα που επιχειρεί ο συγγραφέας χαρακτηρίζεται από νομική πληρότητα αλλά και ανθρώπινη ευαισθησία. Από το Κεφάλαιο του Ενοχικού Δικαίου τη μελέτη «Η ενημέρωση του ασθενούς ως δεοντολογική και νομική υποχρέωση του ιατρού», η οποία παρουσιάζει ευρεία θεωρητική σημασία αλλά και μεγάλη πρακτική χρησιμότητα. Από τα κεφάλαια που είναι αφιερωμένα στο Οικογενειακό και το Κληρονομικό Δίκαιο, αντίστοιχα, θα ήθελα ιδιαιτέρως να επισημάνω τις μελέτες «Η αδικοπρακτική ευθύνη του συζύγου και του τρίτου σε περίπτωση προσβολής της υποχρέωσης συζυγικής πίστης» και «Οι εξελίξεις της γενετικής τεχνολογίας και οι επιπτώσεις τους στο Κληρονομικό Δίκαιο».
Το καλύτερο ώς τώρα
ΙΙΙ. Αν είναι ακριβές αυτό που συνήθως λέγεται, ότι η επιστήμη δεν προάγεται με τα διδακτικά εγχειρίδια και τα υπομνητικά έργα αλλά κυρίως με τις μονογραφίες και τις ειδικές μελέτες, τότε το παρόν βιβλίο του Απόστολου Γεωργιάδη είναι ίσως το σημαντικότερο απ’ όσα έχει μέχρι τώρα παρουσιάσει.
Οπως δε αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογο του έργου, με την έκδοση αυτή επιδιώκονται δύο σκοποί: αφενός να περισωθεί το πλούσιο υλικό περίπου έξι δεκαετιών που είναι κατεσπαρμένο σε νομικά περιοδικά, μερικά από τα οποία έχουν παύσει να κυκλοφορούν, σε δυσεύρετους τιμητικούς τόμους, σε εξαντλημένα πρακτικά συνεδρίων ή σε δυσαπόκτητα συλλογικά έργα. Και αφετέρου να συγκεντρωθεί και να συστηματοποιηθεί το εκτεταμένο έργο του και να εμφανισθεί ως ενιαίο corpus προς χρήση και αξιολόγηση από τους νομικούς και όχι μόνο.
Ευχές
Εύχομαι στον παλαιό φίλο και διαπρεπή νομικό να συνεχίσει να προσφέρει στην ελληνική νομική επιστήμη τους πλούσιους καρπούς της σκέψης του και να μας εκπλήσσει κάθε φορά με την προσφορά ενός καινούργιου βιβλίου!
* Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι πρώην βουλευτής και υπουργός.