Η σχετική με τη μεταχείριση των διαφωνούντων ρήση του Λίντον Τζόνσον είναι πασίγνωστη, η δε σοφία της γενικώς αποδεκτή: Καλύτερα να τον έχεις μέσα στη σκηνή και να ουρεί προς τα έξω, παρά να τον έχεις έξω και να ουρεί προς τα μέσα. Παραλείπεται, ωστόσο, μία προϋπόθεση απαραίτητη ώστε να ισχύει ο κανόνας: ότι το βάρος του διαφωνούντος, ως πολιτικού και προσωπικότητας, είναι τέτοιο ώστε ο αποκλεισμός του να συνεπάγεται υπολογίσιμο κόστος. Για να επεκτείνω την εξόχως παραστατική μεταφορά του Λίντον Τζόνσον, μένοντας μέσα στα όρια της ευπρεπείας, θα έλεγα ότι εξαρτάται από το μέγεθος του διαφωνούντος. (Μέγεθος, με την έννοια που έρχεται πρώτη στον νου του Ντόναλντ Τραμπ όταν ακούει τη λέξη size…) Η προϋπόθεση αυτή είναι, βέβαια, αυτονόητη· όχι για όλους. Δείτε, λ.χ., τι συνέβη στον Αντώναρο, ο οποίος από προχθές έχει φύγει για «τη γειτονιά των αγγέλων», φυσικά με την πολιτική έννοια του εντός εισαγωγικών μπακαλιάρου.
Η απώλεια του αγαπητού μας Ευάγγελου ήταν το αποτέλεσμα μιας φρικτής παρεξήγησης: μιας παρεξήγησης που έκανε ο ίδιος για τον εαυτό του. Eχετε προσέξει, φαντάζομαι, τον χαρακτηριστικό τύπο της ευσώμου (ζουμπουρλούς) κυρίας, που δεν έχει επίγνωση του μεγέθους της και εμφανίζεται με ρούχα σχεδιασμένα για ανορεξικές έφηβες. Αν το μεταφέρουμε στην πολιτική, έχουμε την περίπτωση Αντώναρου. Το δράμα του πεσόντος ήταν ότι αυτό που ο ίδιος έβλεπε όταν κοιταζόταν στον καθρέπτη, όχι μόνον διέφερε, αλλά ήταν το ακριβώς αντίθετο αυτού που έβλεπαν οι περισσότεροι άλλοι.
Eνιωθε σοβαρός, πολύ σοβαρός· αλλά ήταν αστείος. Με αποτέλεσμα, όσο περισσότερο ανέβαζε την ένταση τόσο πιο εκνευριστικός γινόταν. Δεν κινδύνευε όμως, γιατί δεν μπορούσες να τον πάρεις σοβαρά· τον έσωζε ότι, ως τύπος της πολιτικής, ανήκε στην κατηγορία των καρτούν. (Παραλλαγή –ακριβέστερα, αντιστροφή– του Eλμερ Φαντ, για όσους τον θυμούνται…) Καρτούν, με την έννοια ότι όλος αυτός ο οίστρος, η ευθιξία, ο αγέρωχος αυταρχισμός του ύφους, η εριστικότητα και ο φανφαρονισμός, όλη αυτή η υπερβολή της οργής πού κατέληγε; Κατά κανόνα, στο τίποτα. Δεν κρατάς κακία, λοιπόν, σε ένα καρτούν.
Χαρακτηριστικό της αποτελεσματικότητας της παρουσίας του στην πολιτική ήταν ότι έγινε βουλευτής Επικρατείας μόνο λόγω της παραίτησης του Γιώργου Σουφλιά για λόγους υγείας, ενώ στις εκλογές του 2012, που δοκίμασε την τύχη του στη Β΄ Αθηνών, έλαβε μόλις 4.666 ψήφους. Aλλη μεγαλειώδης στιγμή του ήταν προσφάτως, όταν, ενόψει του συνεδρίου της Ν.Δ., προκάλεσε τους πολυπληθείς φίλους του να ψηφίσουν ηλεκτρονικά με «ναι» ή «όχι» στο φοβερό ερώτημα: Πρέπει να πάρει τον λόγο στο συνέδριο ο Αντώναρος ή όχι; (Δεν ξέρω τι συνέχεια είχε η πρωτοβουλία. Προφανώς, δεν είχε…) Hταν, εν ολίγοις, ο τύπος που προσφέρεται για πείραγμα· πράγμα πολύ σκληρό για κάποιον όπως ο Ευάγγελος, που έχει γράψει: «Η αυτογελοιοποίηση είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να σου συμβεί, κι ακόμη χειρότερο είναι να μην πάρεις είδηση τι πατάτα έκανες…».
Η ελαφρότητα παρέχει μια μορφή προστασίας σε καιρούς κανονικούς, όταν όμως οι καταστάσεις δυσκολεύουν οι ελαφρείς είναι οι πρώτοι που αθροίζονται στις απώλειες. Το Μακεδονικό και ειδικά το συλλαλητήριο της Αθήνας πράγματι δημιούργησε συνθήκες ενότητας στη Ν.Δ. – σωστά το επισήμανε ο Aδωνις Γεωργιάδης. Αντιθέτως, μόλις την επομένη του συλλαλητηρίου, η υπόθεση Novartis, με την επιλεκτικότητα της έρευνας, έθεσε τη Ν.Δ. σε ένα πλαίσιο εξελίξεων δυνάμει διχαστικό. Θυμίζω την αναφορά του Αντώνη Σαμαρά στην ιδιότητα που είχε ο κ. Παπαγγελόπουλος στις κυβερνήσεις της Ν.Δ. Επίσης, η αναφορά του Γεωργιάδη στην εκτόξευση των δαπανών φαρμακευτικής περίθαλψης κατά την περίοδο 2001-2009, αναφορά την οποία έκανε με δηλώσεις του στη γερμανική Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Επρεπε λοιπόν να χυθεί λίγο αίμα – συχνά, σε τέτοιες περιστάσεις, η αιματοχυσία λειτουργεί κατευναστικά. Βρέθηκε βολικός ο Αντώναρος. Η σκληρότερη ειρωνεία εις βάρος του είναι ότι το μόνο που κατάφερε τελικά ήταν να γίνει χρήσιμος σε εκείνους που πολεμούσε. Ακόμη δεν το καταλαβαίνει, σε λίγο καιρό θα μπορεί…
Προστατευμένοι
Εγκυρος νομικός μού έλεγε προ ημερών ότι διατυπώσεις όπως «άκουσα», «υπέθεσα», «εικάζω» και άλλες παρόμοιες, που χρησιμοποιούνται κατά κόρον από τους μάρτυρες στη δικογραφία της Novartis, δεν είναι καθόλου τυχαίες, αλλά αποσκοπούν στην προστασία των ανώνυμων μαρτύρων. Δεδομένου ότι υπάρχει νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων που μειώνει την ευθύνη του καταγγέλλοντος εφόσον οι καταγγελίες βασίζονται σε υποθέσεις και ακούσματα, το πιθανότερο είναι –υποστηρίζει ο συνομιλητής μου– ότι εκείνοι που απέσπασαν τις καταθέσεις δασκάλεψαν τους μάρτυρες κατά τον τρόπο αυτόν, ώστε να αποφύγουν στο μέλλον τις δικαστικές διώξεις από πλευράς των καταγγελλομένων. Αν έτσι είναι, τότε, ναι, οι μάρτυρες είναι πράγματι προστατευόμενοι. Εστω και με τρόπο διαφορετικό από εκείνον που προβλέπει ο νομοθέτης…