Ο Ιταλός Valerio Vincenzo καταρρίπτει στερεότυπα, φωτογραφίζοντας τις μεθοριακές γραμμές της Ευρώπης κατά μήκος 20.000 χλμ.
Ο Ιταλός φωτογράφος Valerio Vincenzo έχει ταξιδέψει σε ολόκληρη την Ευρώπη (από τη Σουηδία, τη Γερμανία και το Βέλγιο μέχρι την Ισπανία και την Ελλάδα) για να φωτογραφίσει τα σύνορά της. Η εικονογράφηση της ευρωπαϊκής μεθορίου αποτυπώνεται στο πρότζεκτ «Borderline – Frontiers of Peace» και στο ομώνυμο λεύκωμα που κυκλοφόρησε πριν από σχεδόν έναν χρόνο. Η αφορμή για να ξεκινήσει αυτή την πολύχρονη, απαιτητική έρευνα προέκυψε από μια προσωπική του εμπειρία. To 1995 αποφάσισε να μείνει λίγο παραπάνω στο Παρίσι, όπου είχε πάει με ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών, πριν επιστρέψει στην Ιταλία για να τελειώσει τις σπουδές του. «Το να πάρω άδεια παραμονής ήταν δύσκολο. Με καλούσαν στα κεντρικά της αστυνομίας για διάφορους λόγους. Ο τελευταίος ήταν για να υπογράψω ένα έγγραφο με μαύρο μελάνι, το οποίο είχα υπογράψει με μπλε σε παλιότερη επίσκεψή μου. Λίγους μήνες αφότου μάζεψα τα πολύτιμα έγγραφα, αυτός ο τεράστιος γραφειοκρατικός μηχανισμός “έλιωσε‘‘ όπως το χιόνι στον ήλιο: η Ιταλία μπήκε στη ζώνη Σένγκεν. Η Γαλλία δεν με αντιμετώπιζε πια ως Ιταλό μετανάστη, αλλά ως Ευρωπαίο πολίτη».
Πότε ξεκινήσατε να δουλεύετε το «Borderline – Frontiers of Peace»;
Tο 2007 στη συνοριακή γραμμή της Γαλλίας. Σε κάθε φωτογραφία απεικονίζονταν δύο χώρες, άρα και το σύνορό τους. Χρόνο με τον χρόνο, το πρότζεκτ επεκτάθηκε. Μέχρι σήμερα έχω «ακολουθήσει» πάνω από 20.000 χλμ. μεθοριακών γραμμών στην Ευρώπη, δημιουργώντας εικόνες που απέχουν πολύ από τα στερεότυπα με τα οποία συνδέονται τα σύνορα ως έννοια.
Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες, δύσκολα καταλαβαίνει κανείς ποια χώρα βλέπει. Η Ευρώπη μοιάζει ομοιογενής και γαλήνια. Αποφασίσατε συνειδητά να την παρουσιάσετε με αυτόν τον τρόπο;
Ήθελα να εστιάσω στο παρόν, γι’ αυτό αποφάσισα να μη φαίνονται τα παλιά τελωνεία και γενικά τα συνοριακά κτίσματα, γιατί τα περισσότερα είναι εγκαταλελειμμένα και, δείχνοντάς τα, θα ήταν σαν να έχω το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν. Επίσης, δουλεύοντας μόνο την άνοιξη και το καλοκαίρι, στις πιο πολλές φωτογραφίες ο καιρός είναι ηλιόλουστος, γεγονός που τους προσδίδει θετική απόχρωση.
Η τεράστια μεταναστευτική κρίση και τα πρόσφατα ευρωπαϊκά δημοψηφίσματα δείχνουν ότι τα ευρωπαϊκά σύνορα μάλλον ενδυναμώνονται αντί να ξεθωριάζουν. Τι πιστεύετε;
Ο Γάλλος γεωγράφος Michel Foucher υπολόγισε ότι μόνο το 6% των παγκόσμιων συνόρων είναι φραγμένα (με τοίχους, συρματοπλέγματα κ.λπ.). Αυτό σημαίνει ότι το 94% μοιάζει με αυτά στις φωτογραφίες μου. Το γεγονός ότι τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τα σύνορα μόνο όταν είναι κλειστά συμβάλλει πολύ στο να υπάρχει αυτή η διαστρεβλωμένη εντύπωση. Τα σύνορα είναι περάσματα. Το να μετατρέπονται σε εμπόδια είναι δυσλειτουργικό και δική μας ευθύνη είναι να το αποδοκιμάσουμε. Υπάρχουν πολλοί τρόποι: ο πιο εύκολος και αποδοτικός είναι να μη δίνουμε την ψήφο μας σε πολιτικούς που οραματίζονται έναν κόσμο με περισσότερα κλειστά σύνορα. Ας μην ξεχνάμε ότι η ελευθερία κίνησης αναφέρεται στο άρθρο 13 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Συχνά ο περιορισμός στην ελευθερία κίνησης χρησιμοποιείται ως επιχείρημα για να μειωθεί ο κίνδυνος «αλλοίωσης» της ταυτότητας μιας χώρας από την ανεξέλεγκτη μετανάστευση. Τέτοιες πεποιθήσεις έχουν όσοι αντιμετωπίζουν την κοινωνία σαν κάτι στατικό. Και όμως, η ιστορία μάς δείχνει το αντίθετο: η Ευρώπη υπήρξε πάντα πεδίο αναμείξεων πληθυσμών. Τι θα γινόταν αν τα εμπόδια για την ελευθερία κίνησης αίρονταν εν μια νυκτί; Ο Αμερικανός οικονομολόγος Michael Clemens αναφέρει ότι το άνοιγμα των συνόρων θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμο για την οικονομία. Σύμφωνα με μελέτες, το ΑΕΠ θα ανέβαινε από 67% έως 147%. Με λίγα λόγια, αν οι άνθρωποι μετακινούνταν ελεύθερα, θα διπλασιαζόταν ο παγκόσμιος πλούτος. Σήμερα όλα αυτά θεωρούνται ιδεαλιστικά. Και όμως, περίπου 60 χρόνια πριν, η ζώνη Σένγκεν ήταν μια ουτοπική ιδέα. Αυτή η φωτογραφική δουλειά αποτυπώνει το πώς η ουτοπία έγινε πραγματικότητα.
Είναι υποχρέωσή μας να κληροδοτήσουμε τα «σύνορα της ειρήνης» στις επόμενες γενιές και να θέσουμε τις βάσεις για να γίνουν βελτιώσεις, όπως το να έχουν όλοι ίδια δικαιώματα μετακίνησης. Ο κάτοχος ενός γερμανικού ή ενός σουηδικού διαβατηρίου μπορεί να μπει σε περισσότερες από 150 χώρες χωρίς βίζα, ενώ ο κάτοχος ενός αφγανικού ούτε σε τριάντα. Γιατί; Ας μην ξεχνάμε αυτό που παρατηρεί ο συγγραφέας Στέφαν Τσβάιχ στον «Κόσμο του χθες»: πριν από το 1914 δεν υπήρχαν διαβατήρια και οι άνθρωποι ταξίδευαν ελεύθερα!
Σχετικά με τα δημοψηφίσματα, δεν έχω πειστεί ότι αποτελούν απειλή για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ακόμα και η ψήφος υπέρ του Brexit, που είχε λυπηρό αποτέλεσμα, συνέβαλε στο να ενισχυθεί το αίσθημα του ανήκειν στην Ε.Ε. για τις υπόλοιπες χώρες. Και αυτό ήταν αναπάντεχο. Τα δημοψηφίσματα σε Ισπανία και Ιταλία δεν αμφισβητούν την ένταξη στην Ε.Ε. Βέβαια, το ότι η εικόνα της Ε.Ε. δεν είναι πάντα θετική δεν είναι τυχαίο. Ένας από τους λόγους είναι, για παράδειγμα, ο τρόπος που διαχειρίστηκαν οι Βρυξέλλες την ελληνική κρίση.
Η φιλοευρωπαία δημοσιογράφος, συγγραφέας και πολιτικός Louise Weiss ίδρυσε το Σχολείο της Ειρήνης (ένα ινστιτούτο διεθνών σχέσεων) τη δεκαετία του 1930. Το 2013 το πρότζεκτ σας κέρδισε το ομώνυμο βραβείο ευρωπαϊκής δημοσιογραφίας (Prix Louise Weiss). Πώς αισθάνεστε γι’ αυτή τη διάκριση;
Ήταν μεγάλη τιμή. Νιώθω ότι είναι υποχρέωσή μου να συνεχίσω το πρότζεκτ όχι μόνο ως φωτογράφος, αλλά και με άλλους τρόπους. Να μοιραστώ την εμπειρία μου σε συνέδρια, συνεντεύξεις, εκδηλώσεις. Από το 2015 η οργάνωση «Borderline – Frontiers of Peace» ασχολείται με την ανάπτυξη παιδαγωγικών δραστηριοτήτων σχετικά με τις έννοιες των συνόρων και της ειρήνης σε ευρωπαϊκά σχολεία. Έχω διασχίσει τη μεθόριο ελεύθερα πάρα πολλές φορές για να αποδεχτώ ένα πισωγύρισμα και έχω δει υπερβολικά πολλά συνοριακά μνημεία αφιερωμένα στην ειρήνη και στην αδελφοσύνη των εθνών για να συμβιβαστώ με την ιδέα ότι θα ξαναγίνουν στρατοκρατούμενες ζώνες. Έχω ακούσει πάρα πολλές ιστορίες για ζευγάρια, οικογένειες, χωριά ή και ολόκληρες κοινότητες που χωρίστηκαν από τη χάραξη παράλογων συνόρων.
Ποια ήταν η πιο «δύσκολη» φωτογραφία που τραβήξατε;
Νομίζω ότι το δυσκολότερο ταξίδι ήταν στα σύνορα Ελλάδας-Βουλγαρίας. Βρισκόμουν ήδη εκεί όταν ανακάλυψα ότι χρειαζόταν επίσημη άδεια, διαφορετικά οι Βούλγαροι φύλακες δεν θα με άφηναν να φωτογραφίσω τα σύνορα. Όλο το ταξίδι μετατράπηκε σε κρυφτό με τη βουλγαρική αστυνομία.
Για ποια φωτογραφία νιώθετε τη μεγαλύτερη ικανοποίηση;
Κάποιες φωτογραφίες έχουν περισσότερο συμβολικό βάρος από άλλες. Η εικόνα με το ξύλινο παραλιακό μονοπάτι στα σύνορα Πολωνίας-Γερμανίας μεταφέρει ένα πολύ ισχυρό μήνυμα ειρήνης. Πρόκειται για ένα από τα νεότερα σύνορα της Ευρώπης που επικυρώθηκε επίσημα το 1991. Σήμερα είναι ήρεμο, το 1996 όμως φρουρούνταν περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο με πράκτορες ανά 2,4 χλμ.
Το λεύκωμα «Borderline – Frontiers of Peace» πωλείται στο amazon.com στην τιμή των 45 δολαρίων.
ΕΛΒΕΤΙΑ-ΑΥΣΤΡΙΑ
«Αυτή η εικόνα είναι από το δεύτερο ταξίδι μου, το 2008, όταν το περιοδικό GEO μου ανέθεσε να καταγράψω τα 1.853 χλμ. των ελβετικών συνόρων, με αφορμή την είσοδο της Ελβετίας στη ζώνη Σένγκεν. Πήρα το τελεφερίκ, ανέβηκα στο βουνό Greitspitz και ευτυχώς ήμουν τυχερός, γιατί περίμενα μόλις λίγα λεπτά όταν πέρασε από μπροστά μου αυτός ο ποδηλάτης».
(Φωτογραφία: © Valerio Vincenzo)
ΓΑΛΛΙΑ-ΒΕΛΓΙΟ
«Αυτή είναι η πρώτη εικόνα του πρότζεκτ μου. Την τράβηξα το 2007, ανάμεσα στη γαλλική κοινότητα Bray-Dunes και τη βελγική κωμόπολη De Panne (το GPS που είχα τότε δεν ήταν ακριβείας, κι έτσι τα σύνορα βρίσκονται λίγα μέτρα πίσω μου, όχι μπροστά). Χιλιάδες τελωνειακά κτίρια έχουν πια εγκαταλειφθεί. Κάποια όμως επαναχρησιμοποιούνται, όπως αυτό, στο Βέλγιο, που σήμερα στεγάζει μια σοκολατερί». (Φωτογραφία: © Valerio Vincenzo)
ΣΟΥΗΔΙΑ-ΦΙΛΑΝΔΙΑ
«Λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1952, θεσπίστηκε η Βόρεια Ένωση Διαβατηρίων, που επέτρεπε στους πολίτες των σκανδιναβικών χωρών να μετακινούνται ελεύθερα από τη μία στην άλλη. Στη φωτογραφία, που είναι τραβηγμένη το 2013, απεικονίζεται το φυσικό σύνορο που καλύπτει εξ ολοκλήρου τη μεθόριο μεταξύ Σουηδίας και Φινλανδίας: ο ποταμός Torne. Αποτελεί όμως και σημείο συνάντησης των ντόπιων, που χτίζουν μια αποβάθρα για να εξασφαλίσουν πιο προνομιακές θέσεις ψαρέματος».
(Φωτογραφία: © Valerio Vincenzo)
ΠΟΛΩΝΙΑ-ΓΕΡΜΑΝΙΑ
«Σε αυτό το σημείο υπήρχε κάποτε τριπλός φράχτης ασφαλείας. Τον Δεκέμβριο του 2007 οι έλεγχοι καταργήθηκαν και η ελεύθερη διέλευση αυτοκινήτων από και προς τη Γερμανία επιτράπηκε για πρώτη φορά από το 1945. Είναι η τελευταία φωτογραφία μου από το ταξίδι του 2012 και, για να την τραβήξω, σκαρφάλωσα με τη μηχανή, χωρίς σκοινί, σε μια παλιά μεταλλική κατασκευή, που πιθανώς ήταν το παλιό παρατηρητήριο. Το ξύλινο μονοπάτι χτίστηκε το 2011.
Τη θεωρώ –μάλλον– την πιο συμβολική εικόνα της δουλειάς μου».
(Φωτογραφία: © Valerio Vincenzo)
ΓΕΡΜΑΝΙΑ-ΓΑΛΛΙΑ
