Πεθαίνει η Δημοκρατία μας;

5' 55" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Μέρες σαν κι αυτές ο ευαίσθητος δημοκράτης πολίτης μπορεί να νιώθει μια κάποια απόγνωση. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας δείχνει το πραγματικό του πρόσωπο και η δημοκρατία μας, τρωτή κι ευάλωτη ούτως ή άλλως, δέχεται ανελέητα χτυπήματα. Πολλοί, αποσβολωμένοι, ανησυχούμε.

Πριν από μερικές ημέρες κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο δυο κυρίων που λέγονται Στίβεν Λεβίτσκι και Ντάνιελ Zίμπλατ και είναι πολιτικοί επιστήμονες στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Το βιβλίο λέγεται “How Democracies Die”, δηλαδή “Πώς πεθαίνουν οι δημοκρατίες”, και το αγόρασα και το διάβασα για τους λόγους που υποπτεύεστε. Οι συγγραφείς απαριθμούν και αναλύουν τα ενδεικτικά στοιχεία και τα χαρακτηριστικά σημάδια που εμφανίζονται κάθε φορά που μια δημοκρατία πνέει τα λοίσθια, χρησιμοποιώντας πολυάριθμα παραδείγματα από χώρες που σταδιακά έχασαν τις δημοκρατικές τους ελευθερίες και διολίσθησαν είτε σε μια ανελεύθερη μορφή δημοκρατίας, είτε σε κανονική χούντα. Όπως αντιλαμβάνεστε, ήθελα να μελετήσω τα σημάδια ένα-ένα για να καταλάβω αν αυτά που ζούμε εδώ στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια σημαίνουν ότι διολισθαίνουμε και εμείς. Εάν, όπως πολλοί από εμάς υποπτευόμαστε, η ελληνική δημοκρατία αργοπεθαίνει.

Η απάντηση είναι περίπλοκη. Οι συγγραφείς αναφέρουν πολλά παραδείγματα -και από την Ευρώπη- αλλά δεν ασχολούνται καθόλου με την περίπτωση της Ελλάδας. Το όποιο συμπέρασμα βγαίνει έμμεσα, από την σύγκριση των κριτηρίων που περιγράφονται στο βιβλίο με την πραγματικότητα που ζούμε στη χώρα μας, όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας.

Στο βιβλίο, λοιπόν, οι συγγραφείς περιγράφουν τέσσερις δείκτες αυταρχικής συμπεριφοράς που μπορεί να εμφανίζει ένας/μία ηγέτης ή μία κυβέρνηση, και οι οποίοι υποδεικνύουν ότι η δημοκρατία κινδυνεύει άμεσα. Είναι οι εξής: 

1) Το αν ο ηγέτης απορρίπτει -ή δεν σέβεται- τους δημοκρατικούς κανόνες.  2) Το αν αμφισβητεί τη νομιμότητα των πολιτικών του/της αντιπάλων 3) Το αν ανέχεται ή ενθαρρύνει τη βία και 4) Το αν είναι πρόθυμος ή πρόθυμη να περιορίσει τις πολιτικές ελευθερίες αντιπάλων ή ΜΜΕ.

Αυτά τα σημάδια δεν είναι πάντα ευανάγνωστα και ξεκάθαρα. Όπως γράφουν οι συγγραφείς, πλέον οι δημοκρατίες πεθαίνουν αργά και σταδιακά, μέσα από μεταρρυθμίσεις, κινήσεις και πολιτικές αποφάσεις που μοιάζουν άκακες, ενίοτε και δικαιολογημένες, αλλά μία μετά την άλλη σταδιακά καταστρατηγούν ελευθερίες, ροκανίζουν θεσμούς, ακυρώνουν τη διάκριση των εξουσιών και, τελικά, όπως ο βάτραχος στο νερό που σιγοβράζει, οι πολίτες μια μέρα ξυπνάνε σε μιαν ανελεύθερη χώρα χωρίς να έχουν καταλάβει τι τους έχει συμβεί. Κάποιοι ηγέτες, μάλιστα, όπως ο Ταγίπ Ερντογάν ή ο Αλμπέρτο Φουτζιμόρι του Περού, άρχισαν να εμφανίζουν τα σημάδια ένα ένα πολύ καιρό μετά την ανάληψη της εξουσίας. Πάντως το σίγουρο είναι πως αν ένας ηγέτης ή μία κυβέρνηση εμφανίζει έστω και ένα από αυτά τα τέσσερα σημάδια, τότε οι πολίτες έχουν πολύ σοβαρούς λόγους να ανησυχούν. Αν εμφανίζει περισσότερα από ένα ταυτόχρονα, τότε υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος.

Οπότε το ερώτημα που τίθεται πολύ φυσιολογικά είναι: Η δικιά μας κυβέρνηση πόσα από τα κριτήρια αυτά πληροί; Σε πόσους από αυτούς τους δείκτες τικάρει το κουτάκι; Η απάντηση εδώ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό στην αντίληψη της πραγματικότητας και την αντιπολιτευτική ζέση του καθενός.

Θα μπορούσε να πει κανείς, ας πούμε, ότι οι διαρκείς και απροκάλυπτες παρεμβάσεις στη δικαιοσύνη, ο χαρακτηρισμός της από τον πρωθυπουργό ως “θεσμικό εμπόδιο”, αλλά και αδέξιες απόπειρες κατάργησης ορίων ηλικίας για να διατηρήσουν τη θέση τους φίλα προσκείμενοι δικαστικοί, υποδηλώνουν προφανή και απερίφραστη περιφρόνηση των δημοκρατικών κανόνων, και άρα πληρείται το κριτήριο #1. Θα έλεγε κάποιος άλλος ότι η διαρκής επίκληση φανταστικών ή πραγματικών σκανδάλων για να πλήξουν πολιτικούς αντιπάλους (ή ακόμα και τις συζύγους τους) και η διαρκής υστερία υπουργών, κομματικών στελεχών και άλλων που αμφισβητούν δημόσια τη νομιμοφροσύνη ή ακόμα και το δικαίωμα του πολιτεύεσθαι των πολιτικών τους αντιπάλων καλύπτουν πλήρως και το #2. Κάποιοι (όχι όλοι) θα αντιμετώπιζαν την αντίδραση του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης στη δράση παρακρατικών ομάδων, ή τη στάση στελεχών των κομμάτων της κυβέρνησης απέναντι σε καταδικασμένους τρομοκράτες αρκετό για να καλυφθεί και το #3. Και κάποιος θα αρκούσε να περάσει έξω από ένα περίπτερο και να δει τι γράφει η πλειοψηφία των εξωφύλλων, να παρακολουθήσει κρατική τηλεόραση ή να θυμηθεί τον τρόπο με τον οποίο στελέχη της κυβέρνησης έχουν στο παρελθόν απειλήσει αντιπολιτευόμενα ΜΜΕ ή ακόμα και την απίστευτη διαδικασία αδειοδότησης των τηλεοπτικών σταθμών, για να διαπιστώσει ότι και το #4 ενδέχεται να ισχύει.

Οπότε εξετάζοντας τους τέσσερις δείκτες των Λεβίτσκι και Ζίμπλατ κάποιος θα μπορούσε να επιχειρηματολογήσει ότι η κυβέρνηση ΑΝΕΛ/ΣΥΡΙΖΑ τους πληροί όλους, και κατά συνέπεια η ελληνική δημοκρατία αντιμετωπίζει θανάσιμο κίνδυνο. Ωστόσο, διαβάζοντας το βιβλίο συμπεραίνει κανείς πως η πραγματικότητα δεν είναι τόσο ξεκάθαρη.

Για παράδειγμα, μπορεί εμείς να ανησυχούμε για την ασυλία του κάθε Ρουβικώνα, αλλά οι συγγραφείς με το “υποστήριξη της βίας” εννοούν κυρίως φαινόμενα πιο κοντινά στα τάγματα θανάτου των Ντουτέρτε και Φουτζιμόρι του κόσμου. Μπορεί εδώ να πιστεύουμε ότι η συλλογή φιλοκυβερνητικών ΜΜΕ και η υπόθεση Novartis καλύπτουν επαρκώς το #4, αλλά οι συγγραφείς φέρουν ως ενδεικτικό παράδειγμα τον Πούτιν, που απλά συνέλαβε τον ιδιοκτήτη του τηλεοπτικού καναλιού NTV για “φορολογικές ατασθαλίες” και έτσι αυτός δέχτηκε να παραχωρήσει το NTV στον έλεγχο της Gazprom, ή της Τουρκίας, όπου η κυβέρνηση έβαλε πρόστιμα ύψους $2,5 δισ. στον μεγαλύτερο όμιλο ΜΜΕ της χώρας, διαλύοντάς τον.

Εμάς μας φαίνεται τραγική η χειραγώγηση της δικαιοσύνης, τα ραντεβουδάκια συμβούλων του πρωθυπουργού με εφέτες, ή το ότι ο Υπουργός Δικαιοσύνης της χώρας εύχεται “οι εμπλεκόμενοι να αποδείξουν την αθωότητά τους”, αλλά στην Ουγγαρία ο Βίκτορ Όρμπαν αύξησε τον αριθμό των δικαστών στο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας από οκτώ σε δεκαπέντε ώστε να μπορεί να το γεμίσει με δικούς του. Ο Χουάν Περόν στην Αργεντινή καθαίρεσε τρεις από τους πέντε δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου για να το ελέγχει, ενώ η κυβέρνηση του Αλμπέρτο Φουτζιμόρι πλήρωνε ή εκβίαζε εκατοντάδες δικαστές, αστυνομικούς και άλλα στελέχη της δημόσιας διοίκησης για να μην ελέγχουν την εξουσία του.

Τα παραδείγματα του βιβλίου έρχονται από χώρες οι οποίες όντως σε κάποιο βαθμό κατέληξαν ανελεύθερες. Τα πράγματα που έγιναν εκεί είναι αρκετά πιο ακραία από αυτά που συμβαίνουν εδώ. Διαβάζοντας το βιβλίο, όση αντιπολιτευτική ζέση κι αν πυροδοτεί το είναι σου, δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς αν οι δικοί μας εδώ είναι όντως επικίνδυνοι για τη δημοκρατία μας, αν είναι απλά κακέκτυπα των ξένων, ή αν κάτι διαβάζεις στα σημάδια λάθος.

Το συμπέρασμα λοιπόν είναι θολό. Όντως πρέπει να ανησυχούμε, πράγματι πρέπει να βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση. Αυτό, άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό όλων των ευσυνείδητων δημοκρατών. Ακόμα και άνθρωποι που έχουν βρεθεί στο παρελθόν πολύ κοντά στην κυβέρνηση επιμένουν σήμερα ότι είμαστε βάτραχοι σε κατσαρόλα που σιγοβράζει, και ότι η δημοκρατία μας κινδυνεύει. Μπορεί πράγματι να είναι έτσι. Ή μπορεί η κατσαρόλα να μην είναι καν στο μάτι. Το σίγουρο είναι ότι η ανάγνωση αυτού του βιβλίου είναι πολύ χρήσιμη για κάθε πολίτη, όχι μόνο επειδή διαβάζοντάς το μπορεί να καταλήξει σε δικά του συμπεράσματα για τη χώρα μας, αλλά κυρίως επειδή αναδεικνύει και έναν άλλο, τεράστιο κίνδυνο. Όπως σας είπα και προηγουμένως, το βιβλίο δεν έχει για θέμα του ούτε την Ελλάδα, ούτε την Πολωνία ούτε την Τουρκία. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν οι συγγραφείς είναι ότι υπάρχει μια άλλη χώρα, μία υπεράνω υποψίας, η οποία πληροί και τα τέσσερα κριτήρια περί αυταρχισμού, και μάλιστα χωρίς καμία θολούρα ή αμφιβολία. Μια χώρα στην οποία η δημοκρατία αντιμετωπίζει απροσδόκητο, θανάσιμο κίνδυνο, και αυτό μας αφορά όλους: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Αλλά αυτό είναι θέμα για ένα επόμενο σημείωμα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή