Κάθε καινούριο σκάνδαλο στην υγεία αφαιρεί λίγο ακόμη από το κύρος του ιατρικού λειτουργήματος και προσθέτει στην εντελώς δικαιολογημένη καχυποψία της κοινής γνώμης. Η εμπιστοσύνη των ανθρώπων απέναντι στις ενδεδειγμένες θεραπείες κλονίζεται περαιτέρω, η συμμόρφωση των ασθενών χρόνιων παθήσεων με τα απαραίτητα φάρμακα απειλείται, το αντιεμβολιαστικό κίνημα εμπνέεται, οι εναλλακτικές ψευδοθεραπείες ανθίζουν, κ.ο.κ.
Η φαρμακευτική βιομηχανία του ενός τρισεκατομμυρίου ευρώ (θα φτάσει το 1.5 τρισ έως το 2021) έχει καταφέρει διεθνώς με τα χρόνια ένα τρομερό επίτευγμα: Να έχει απενοχοποιηθεί πλήρως στη συνείδηση των περισσότερων ιατρών η διαρκής και απευθείας δοσοληψία μαζί τους. Το “grooming” των επιστημόνων υγείας ή ο προσηλυτισμός τους, αν προτιμάτε, στις “επιμορφωτικές” χορηγίες, εν είδει επιδότησης συμμετοχών σε συνέδρια, βιβλίων, υλικών, διαφημιστικών δώρων “εκτίμησης” κ.α., ξεκινάει νωρίς, ήδη από το προπτυχιακό επίπεδο και συνεχίζεται μέχρι τη σύνταξη. Πρόκειται για μία συναλλαγή που υφίσταται τόση κανονικοποίηση, σαν αναμενόμενη, χρήσιμη και θεμιτή, ακόμη – ακόμη και ως συμπληρωματική της διαρκούς εκπαίδευσης και της πανεπιστημιακής μόρφωσης, ώστε να μοιάζει εντελώς άμεμπτη!
Η δε προσπάθεια αποχής από αυτό το καθεστώς καθίσταται σχεδόν αδύνατη. Σκεφτείτε ένα παράδειγμα: Ότι στην επιστημονική εξέλιξή του ένας ιατρός χρειάζεται να εμπλουτίζει το βιογραφικό του με βεβαιώσεις συμμετοχών σε ιατρικά συνέδρια. Το υψηλό κόστος εγγραφής σε τέτοια συνέδρια (ενίοτε εκατοντάδων ευρώ) και τα έξοδα μετακίνησης, σίτισης και φιλοξενίας καταβάλλονται από τις φαρμακευτικές εταιρείες, που πληρώνουν επίσης για τη διοργάνωση των συνεδρίων με διαφημίσεις, χορηγίες, επιδοτούμενα δορυφορικά συμπόσια, κ.α. Χιλιάδες τέτοια συνέδρια λαμβάνουν χώρα όλο το χρόνο, παντού στον κόσμο για κάθε ειδικότητα. Αν κανείς επιλέξει να μείνει εκτός, αποστερείται της δυνατότητας να παραμένει ακαδημαϊκά δραστήριος. Κι έπειτα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να γυρίσει κανείς την πλάτη του στο μέλι. Όταν βρίσκεται διαρκώς μπροστά του και όλοι το δοκιμάζουν συνέχεια, γιατί να μη βουτήξει το δάχτυλο, αφού ουδείς πρόκειται να τον μαλώσει;
Θα μπορούσαμε καλόπιστα να δεχτούμε ότι όλη αυτή η δραστηριότητα είναι αποτέλεσμα κάποιου είδους εταιρικής υπευθυνότητας – παραβλέποντας ακόμη και τα δεδομένα του τζίρου των τρισεκατομμυρίων που μας τοποθετούν αυτόματα απέναντί της με δυσπιστία – αν δεν γνωρίζαμε ότι οι φαρμακευτικοί αντιπρόσωποι που περιμένουν υπομονετικά και δῶρα φέροντας στα σαλόνια των ιατρείων – ιδιωτικών και δημόσιων – μαζί με τους ασθενείς, δεν έχουν συγκεκριμένους στόχους πωλήσεων τους οποίους πρέπει να πετυχαίνουν ώστε να συνεχίζουν να παρέχουν την ”επιμόρφωση”. Ασφαλώς, η απευθείας πληρωμή μερισμάτων από τη συνταγογράφηση σε χρήματα είναι μια πολύ “επόμενη” πίστα, για λίγους και εκλεκτούς με μεγάλο όγκο ασθενών, ή την ευθύνη ολόκληρων κλινικών, αλλά στην ουσία δεν έχει καμία διαφορά.
Η κοινωνία δεν περίμενε, βέβαια, τη NOVARTIS για να γνωρίζει ότι κάτι δεν πάει καλά. Υποψιαζόταν με κάθε συνταγή που άλλαζε χωρίς ιδιαίτερο λόγο, από γιατρό σε γιατρό, από τον ένα εμπορικό τίτλο στον άλλο, από πρωτότυπο σε γενόσημο και τανάπαλιν. Το υπέθετε από τον σφοδρό, δημόσιο καυγά για τη συνταγογράφηση με τη δραστική ουσία προ ετών. Από τη γιαγιά και τον παππού που επέστρεφαν με μια σακούλα φάρμακα από το ιατρικό ραντεβού τους. Από τα περιστατικά με τα “κουβανέζικα” ιατρικά αναλώσιμα, κ.ο.κ.
Ωστόσο, εκτιμώ ότι το επίκαιρο σκάνδαλο NOVARTIS είναι μια μοναδική ευκαιρία να πούμε: ως εδώ, με την ελπίδα ότι θα συνταχθούν σε αυτή τη διαμαρτυρία αρκετοί συνάδελφοι και ειδικά όσοι αισθάνονται ότι τσουβαλιάζονται με όλους εκείνους, που καλώς ή κακώς δέχονται “δωράκια”, μολονότι οι ίδιοι δεν έχουν καταδεχτεί ούτε ένα διαφημιστικό στυλό.
Δεν προσπαθώ να δαιμονοποιήσω τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις που επιτελούν σπουδαίο και απαραίτητο ρόλο στη μάχη κατά της ασθένειας. Απλώς επιθυμώ την αποκατάσταση της χαμένης τιμής του ιατρικού λειτουργήματος. Αυτό προϋποθέτει απόλυτη διαφάνεια στο εξής. Πολύ πιο πέρα από την εφαρμογή πρωτοκόλλων θεραπείας και κατευθυντήριων οδηγιών (που έτσι κι αλλιώς εφαρμόζονται πλημμελώς σήμερα) και την ηλεκτρονική συνταγογράφηση. Οι ασθενείς δικαιούνται να γνωρίζουν κάθε στιγμή την παραμικρή σχέση που έχει ο ιατρός τους με τη φαρμακευτική βιομηχανία και όχι μόνο. Είτε αυτή η σχέση αφορά σε δώρα, είτε αφορά σε χορηγίες, είτε αφορά σε κουλουράκια και βουτήματα για τον καφέ. Αυτή η “δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων”, που ήδη λαμβάνει χώρα εδώ και λίγα χρόνια στην επιστημονική έρευνα στο εξωτερικό (εκεί δηλώνονται οι τυχόν σχέσεις των ερευνητών με τη βιομηχανία κάτω από τις μελέτες τους), πρέπει να είναι ορατή σε όλους.
Προτείνω να υπάρχει ένα Εθνικό Μητρώο στο διαδίκτυο, όπου θα καταχωρούνται όλοι οι ιατροί με τους αναγνωρισμένους επιστημονικούς τίτλους τους, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Επιπλέον, όμως, ο ιατρός θα είναι υποχρεωμένος να καταχωρεί σε αυτό το μητρώο τα δώρα / χορηγίες που λαμβάνει και αποδέχεται κάθε στιγμή. Θα ανήκει στην κρίση του ασθενούς πως θα αξιολογεί αυτή την πληροφορία. Περίπου όπως ο τηλεθεατής που ενημερώνεται για την τοποθέτηση προϊόντων στην αγαπημένη του τηλεοπτική εκπομπή, για το θέσω απλοϊκά. Επί του παρόντος στη χώρα μας κάποια από αυτά τα “έξοδα επιμόρφωσης” είναι νόμιμα εφόσον γνωστοποιούνται στον ΕΟΦ εντός ορισμένου πλαφόν, αλλά δεν είναι δημόσια προσβάσιμα. Επομένως, η διασταύρωση των στοιχείων θα είναι σχετικά εύκολη. Μέσω ενός τέτοιου εθνικού μητρώου στο διαδίκτυο θα ελαχιστοποιηθούν, εξάλλου, οι τσαρλατάνοι ιατροί χωρίς πτυχίο ή τίτλο ειδικότητας, που ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί και γίνονται αντιληπτοί από τις αρχές με μεγάλη καθυστέρηση. Καθώς επίσης θα είναι προσβάσιμες τυχόν πειθαρχικές κυρώσεις σε βάρος ενός ιατρού.
*Ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, MSc Διεθνούς Πολιτικής Υγείας LSE (London School of Economics), μέλους Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών