Τον τελευταίο καιρό, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει στρέψει και πάλι την προσοχή της στην περιοχή των Βαλκανίων έπειτα από μακρά περίοδο αδράνειας, εσωστρέφειας και ενταξιακής κούρασης. Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε κείμενο στρατηγικής με θέμα την ενίσχυση της προοπτικής ολοκλήρωσης με τα δυτικά Βαλκάνια, με το οποίο θέτει στόχους και προτεραιότητες και ορόσημο το 2025 για δυνητική ένταξη κάποιων χωρών. Υιοθετεί επίσης μια λειτουργική λογική με στόχο την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και την προώθηση των επενδύσεων στον τομέα των βασικών υποδομών και της ψηφιακής οικονομίας.
Η δεδομένη χρονική συγκυρία φαίνεται ευνοϊκή για μια αναβαθμισμένη σχέση Ε.Ε. και δυτικών Βαλκανίων για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, διότι η οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη είναι πιο ενθαρρυντική και, δεύτερον, διότι οι κυβερνήσεις των δυτικών Βαλκανίων φαίνονται πρόθυμες για συνεργασία.
Τον ερχόμενο Μάιο, η βουλγαρική προεδρία θα συγκαλέσει Σύνοδο Κορυφής Ε.Ε. – δυτικών Βαλκανίων. Από την 1η Ιουλίου, η αυστριακή προεδρία, μία από τις κατεξοχήν χώρες με επιρροή και επενδυτικό ενδιαφέρον στην περιοχή, θα επιτείνει τον διάλογο. Εν τω μεταξύ, το Λονδίνο θα φιλοξενήσει τους ηγέτες των δυτικών Βαλκανίων και πέντε μεγάλων κρατών της Ε.Ε. στο πλαίσιο της Διαδικασίας του Βερολίνου – μια διακυβερνητική συνεργασία με αναπτυξιακό χαρακτήρα που έχει ξεκινήσει με πρωτοβουλία της Μέρκελ το 2014. Φαίνεται λοιπόν ότι φέτος είναι η χρονιά των δυτικών Βαλκανίων και η ευρωπαϊκή προσοχή προβλέπεται στραμμένη στην περιοχή.
Ολη αυτή η κινητικότητα φέρνει στον νου τη Σύνοδο Κορυφής στη Θεσσαλονίκη για τα Βαλκάνια, το 2003, τότε που δόθηκε επί ελληνικής προεδρίας το πιο ηχηρό μήνυμα που έχει δοθεί ποτέ στο θέμα της ευρωπαϊκής ένταξης των χωρών της περιοχής. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς τι θα μπορούσε να επιδιώξει σήμερα η Ελλάδα μέσα σε αυτή τη νέα ευνοϊκή συγκυρία. Μετά μια δεκαετία σημαντικής επενδυτικής συρρίκνωσης στον τραπεζικό τομέα και χαμηλότερης επιχειρηματικής δράσης, η Ελλάδα πρέπει να ξαναβρεί τον βαλκανικό βηματισμό της με ρεαλισμό και υπευθυνότητα και να αποφύγει τα λάθη του παρελθόντος.
Κατ’ αρχάς η Ελλάδα πρέπει να τελειώνει με τη «μακεδονοποίηση» της βαλκανικής της πολιτικής και να βρει μια συμβιβαστική λύση στο θέμα του ονόματος. Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι ο πραγματικός κίνδυνος βρίσκεται στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο και όχι στα βιβλία της αρχαίας ιστορίας. Στην ομαλοποίηση σχέσεων με τους γείτονες, ΠΓΔΜ και Αλβανία, η Ελλάδα πρέπει να εντάξει την ευρωπαϊκή προοπτική όχι ως απειλή αποκλεισμού αλλά ως ευκαιρία οικοδόμησης κοινού μέλλοντος. Με την επίλυση των διμερών διαφορών, εκτός από την ενίσχυση της θέσης της στην περιοχή, η Ελλάδα θα έχει συμβάλει αποφασιστικά στην προσπάθεια της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει μια σειρά από διμερείς διαφωνίες, απόρροια της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, οι οποίες είναι σε θέση να τορπιλίσουν ανά πάσα στιγμή την ενταξιακή προοπτική των χωρών αυτών. Παράλληλα, η χώρα πρέπει να συμμετάσχει στα προγράμματα διασυνδεσιμότητας σε τομείς βασικών υποδομών στην περιοχή και σε κοινές επενδυτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Αναδιάρθρωσης και Ανάπτυξης, και την Ευρωπαϊκή Ενωση, και να επιδιώξει συνεργασίες στους τομείς της υγείας, του τουρισμού και της παιδείας. Χρειάζεται επίσης καλύτερος συντονισμός με τις περιφερειακές πρωτοβουλίες που ήδη υπάρχουν στο πλαίσιο της Διαδικασίας του Βερολίνου ή του Περιφερειακού Συμβουλίου Συνεργασίας.
Η Ελλάδα πρέπει να επιδιώξει τη σύμπραξη και την επικοινωνία, όχι με τη στείρα και πεπαλαιωμένη αντίληψη της υπεροπτικής ηγεμονικής δύναμης στην περιοχή, αλλά του συνεργάσιμου γείτονα που αναδεικνύει κοινά συμφέροντα και προωθεί κοινούς στόχους. Κλείνοντας ανοικτά μέτωπα και ανοίγοντας νέες προοπτικές συνεργασίας με τις βαλκανικές χώρες, θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει καλύτερα τις προκλήσεις εξ ανατολών και να βρει τη θέση που της αρμόζει στην ευρύτερη περιφέρεια της ΝΑ Ευρώπης.
* Ο δρ Οθων Αναστασάκης είναι διευθυ-ντής Κέντρου Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.