Απόγευμα Κυριακής, στην κατάμεστη αίθουσα Σκαλκώτα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Είναι η ώρα της συζήτησης με την οποία θα κλείσει το φετινό «Πανόραμα Επιχειρηματικότητας και Σταδιοδρομίας» – τρεις αυτοδημιούργητοι επιχειρηματίες συνομιλούν με τον Παύλο Τσίμα για τις επιλογές, τα λάθη και τις τυχαίες εξελίξεις που τους οδήγησαν στην επιτυχία.
«Γιατί δεν πας, παιδί μου, στη ΔΕΗ;» Αυτό –λέει ο Θεόδωρος Φέσσας, πρόεδρος του ΣΕΒ και ιδρυτής και βασικός μέτοχος της Quest Συμμετοχών– ήταν η μόνιμη παραίνεση της μητέρας του, δασκάλας σε δημόσιο σχολείο, όταν ξεκινούσε την καριέρα του ως επιχειρηματίας στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Ο κ. Φέσσας μιλά για τα δύσκολα πρώτα βήματα της πρώτης του εταιρείας, της Infoquest – το αρχικό κεφάλαιο των 200.000 δραχμών, το αυτοκίνητο που χρειάστηκε να πουλήσει για να στηρίξει κεφαλαιακά την εταιρεία. Απαντώντας σε ερώτηση από το κοινό για το πώς μπορεί κάποιος να γνωρίζει ότι πρέπει να ακολουθήσει το μονοπάτι του επιχειρείν, λέει ότι «το νιώθεις μέσα σου… Eγώ ήξερα ότι δεν θέλω να γίνω υπάλληλος».
To φετινό «Πανόραμα», το όγδοο στην ιστορία του θεσμού, έσπασε ξανά το ρεκόρ προσέλευσης. Ως το απόγευμα της Κυριακής, πάνω από 5.500 άτομα, φοιτητές και απόφοιτοι ηλικίας 18 έως 35 ετών, επισκέφθηκαν το συνέδριο – πολλοί για δύο ή και τρεις μέρες. Συμμετείχαν σε 70 πάνελ, workshops και συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, ενώ περισσότερα από 1.300 άτομα εγγράφηκαν για τα 41 Business Days που θα λάβουν χώρα μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου. Το πάνελ των αυτοδημιούργητων είναι η κορύφωση του τριημέρου.
Τη σκυτάλη από τον Θ. Φέσσα παίρνει ο Βύρων Νικολαΐδης, ιδρυτής της Peoplecert. Αφηγείται πώς έφτασε στην Ελλάδα το 1981 από την Κωνσταντινούπολη, ως «οικονομικός μετανάστης» («για επτά μήνες δεν είχα κρεβάτι να κοιμηθώ», θυμάται). Περιγράφει τις μέρες του στη Merrill Lynch, που τον προσέλαβε το 1987 ως Τούρκο υπήκοο για να ανοίξει την αγορά της Τουρκίας («μέσα σε τέσσερα χρόνια έγινα από πολύ φτωχός, πολύ πλούσιος»), το πέρασμά του από τη ναυτιλία, την ίδρυση της Futurekids (εκμάθηση χρήσης υπολογιστών σε μαθητές) και, τελικά, της Peoplecert, εταιρείας παροχής πιστοποιήσεων.
Η κρίση, λέει, οδήγησε σε μείωση του τζίρου κατά 87% στην Ελλάδα. «Αποφασίσαμε λοιπόν να στρίψουμε το καράβι στο εξωτερικό», λέει. Σήμερα, η εταιρεία του παρέχει περίπου 500 πιστοποιητικά σε 200 χώρες, με την Ελλάδα να αποτελεί μόνο το 4,5% του κύκλου εργασιών της. «Δεν τα παρατάμε στα δύσκολα», συμβουλεύει το νεαρό του ακροατήριο. Συμφωνεί με τον πρόεδρο του ΣΕΒ ότι «οι δυνατότητες είναι πολλαπλάσιες σήμερα» για κάποιον νέο που θέλει να ξεκινήσει μία επιχείρηση. Και προσθέτει: «Η Ευρώπη είναι μια γηραιά κυρία, με ένδοξο παρελθόν, προβληματικό παρόν και αβέβαιο μέλλον. Πρέπει να κοιτάμε σε όλον τον κόσμο, κουβαλώντας παντού την ελληνική σημαία. Η Ελλάδα έχει μεγάλο φιλότιμο, μεγάλη καρδιά. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό». Το κοινό ξεσπά σε χειροκροτήματα.
«Ημασταν ανώριμοι για τις ξένες αγορές» λέει από την πλευρά του ο Βασίλης Κάτσος, CEO της φαρμακευτικής εταιρείας Pharmathen. Αναφέρεται στις μέρες, πριν από 20 χρόνια, που μαζί με την αδελφή του ξεκίνησαν το φιλόδοξο εγχείρημα της διάσωσης της εταιρείας μέσω της στροφής στις εξαγωγές. Μιλά για την «αλαζονεία» που τους διέκρινε – «θέλαμε να πουλήσουμε ελληνική τεχνογνωσία στον Αγγλο, στον Γάλλο, στον Γερμανό»– και τη βαθιά εσωτερική αναδιοργάνωση που χρειάστηκε για να πετύχουν τους στόχους τους. Σήμερα, λέει, η εταιρεία του εξάγει σε 85 χώρες σε πέντε ηπείρους και απασχολεί 1.100 άτομα. Η ελληνική δημιουργικότητα και το πάθος, τονίζει, με τη βοήθεια της τύχης και σωστά διοχετευμένη «δεν έχει όρια». Και επικαλείται τον Στιβ Τζομπς: «Stay hungry. Stay foolish».
«Είμαστε ακόμα εδώ»
Η συζήτηση διευρύνεται, στρέφεται στις προοπτικές εξόδου της χώρας από την κρίση. Ο κ. Νικολαΐδης προκαλεί γέλιο χαρακτηρίζοντας «τεράστια επιτυχία» το ότι «είμαστε ακόμα εδώ», δεδομένης της ανυπαρξίας εθνικού business plan και του γεγονότος ότι «τσακώνονται όλοι με όλους». «Η δημιουργία πλούτου είναι η μεγαλύτερη αρετή», λέει στην καταληκτική του ομιλία ο καθηγητής Ιορδάνης Λαδόπουλος, ο εμπνευστής του «Πανοράματος», αρκεί να συνδυάζεται με «κοινωνική ηθική». Εκθειάζει τους επισκέπτες του συνεδρίου –«είναι η πιο καλή γενιά που πέρασε από αυτόν τον τόπο», είναι δυνατοί επειδή έχουν βιώσει την κρίση– και τους 150 εθελοντές που φρόντισαν κάθε πτυχή διεξαγωγής του. Στο τέλος, ανεβαίνουν όλοι οι εθελοντές στη σκηνή, μαζί με τους τρεις επιχειρηματίες, για αναμνηστικές φωτογραφίες – οι αυτοδημιούργητοι του σήμερα και οι επίδοξοι του αύριο.