Το πρωί της περασμένης Τετάρτης, λίγο πριν συναντήσω τον Νιλ Χάρμπισον, τον άνθρωπο που γεννήθηκε με αχρωματοψία αλλά μπορεί να «ακούει» τα χρώματα, χάρη σε μια κεραία που εμφυτεύτηκε στο κρανίο του, κάθισα στον καθρέφτη μου για να βαφτώ. Εβαλα κραγιόν, μάσκαρα, κονσίλερ, ό,τι μπορούσα για να ελέγξω το πώς θα φαίνομαι. Αλλά για το πώς «ακούγομαι», τους ήχους που εκπέμπει η όψη μου, όχι, γι’ αυτό δεν μπορούσα να κάνω κάτι. Θα τον ρωτούσα, αλλά βλέποντας την κεραία από κοντά, που κρέμεται περιεργαστικά μπροστά από το μέτωπό του, δίστασα – αν το πρόσωπό μου είναι φάλτσο, δεν χρειάζεται να το μάθω.
Η αντίληψη της ομορφιάς ήταν ένα από τα πράγματα που άλλαξαν για τον Χάρμπισον μετά την επέμβαση το 2004. «Κάποιος μπορεί να φαίνεται ωραίος αλλά να ακούγεται… παράξενα και το αντίστροφο. Κάποιος που δεν το περιμένεις να ακούγεται σαν μια αρμονική συγχορδία», λέει στην «Κ» ο 35χρονος καλλιτέχνης που βρέθηκε στην Αθήνα προσκεκλημένος της εταιρείας λογισμικού SAS. Την επομένη θα μιλούσε στην εκδήλωση SAS Executive Connect 2018, για τους τρόπους που η τεχνολογία μπορεί να αλλάξει τη ζωή μας.
«Ολοι, πάντως, ακουγόμαστε διαφορετικά, ακόμα και οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι, όλοι έχουμε μοναδικές συγχορδίες. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι οι άνθρωποι που λένε ότι είναι μαύροι δεν είναι μαύροι αλλά πολύ βαθύ πορτοκαλί και οι άνθρωποι που λένε ότι είναι λευκοί δεν είναι λευκοί αλλά πολύ ανοιχτό πορτοκαλί. Είμαστε όλοι διαφορετικές αποχρώσεις του πορτοκαλί».
Ολα ξεκίνησαν από ένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ. Οταν σπούδαζε πιάνο στο Dartington College of Arts στη νοτιοδυτική Αγγλία (γεννήθηκε στην Αγγλία αλλά ζει στην Καταλωνία), ο καθηγητής στη σύνθεση ζήτησε από τους φοιτητές να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία στη μουσική. «Δεν μου άρεσε ποτέ η τεχνολογία (σ.σ. το λέει με δόση ειρωνείας λόγω της γνωστής εξέλιξης), δεν ήθελα να τη χρησιμοποιήσω στη μουσική, οπότε σκέφτηκα να τη χρησιμοποιήσω στον μουσικό». Ενας συμφοιτητής ανέπτυξε λογισμικό το οποίο μετέτρεπε στον υπολογιστή τα χρώματα σε ηχητικές συχνότητες. «Ηταν ένα εργαλείο, αλλά δεν ήθελα να έχω ένα εργαλείο, ήθελα να είναι μέρος του σώματός μου».
Κάπως έτσι, αποφάσισε αρχικά να «φορέσει» τον αισθητήρα πάνω στο κεφάλι του και από τις 22 Μαρτίου του 2004 να τον εφαρμόσει μέσα σε αυτό με ειδική επέμβαση. Η συσκευή ανιχνεύει τις αποχρώσεις του φωτός και τις μετατρέπει σε ηχητικές συχνότητες που ο Νιλ ακούει στο αυτί του. «Αύριο δηλαδή, 22 Μαρτίου (σ.σ. την προηγούμενη Πέμπτη) έχω τα γενέθλιά μου ως cyborg (σ.σ. κυβερνοοργανισμός). Γίνομαι 14». Ο Χάρμπισον αυτοπροσδιορίζεται ως σάιμποργκ, κάτι ανάμεσα σε άνθρωπο και μηχανή ή, σωστότερα, σε ένωση των δύο. Εξηγεί: «Στην αρχή έπρεπε να συνηθίσω τη νέα αίσθηση, καθώς και το νέο μέλος του σώματός μου. Από το νέο μου ύψος μέχρι τις δονήσεις χρώματος που δεχόμουν συνεχώς. Το χρώμα βρίσκεται παντού, στην αρχή ήταν χαοτικό».
Σε πέντε μήνες είχε συνηθίσει, δεν χρειαζόταν πια να σκέφτεται για να «μεταφράζει» τις ηχητικές συχνότητες σε χρώματα, η διαδικασία ήταν αυτόματη. «Οταν άρχισα να ονειρεύομαι χρωματιστά, κατάλαβα ότι δεν υπήρχε διαφορά πια μεταξύ του λογισμικού και του εγκεφάλου μου. Ξαφνικά αισθάνθηκα ότι “ήμουν” τεχνολογία. Δεν τη φορούσα, δεν τη χρησιμοποιούσα: είχα “γίνει” τεχνολογία». Οπως λέει, ο ορισμός του ανθρώπου δεν τον περιγράφει πια 100%. «Εχω αισθήσεις και όργανα που δεν είναι ανθρώπινα».
Πράγματι, χάρη στην κεραία ο Νιλ Χάρμπισον αντιλαμβάνεται και διακρίνει παραπάνω από 360 χρώματα, ανάμεσα στα οποία το υπέρυθρο και το υπεριώδες, όχι αντιληπτά από τις ανθρώπινες αισθήσεις. Ο χαρακτηρισμός έγινε αποδεκτός και από το βρετανικό κράτος ύστερα από αγώνα που έδωσε να επιτραπεί η «συσκευή» (όργανο, το αποκαλεί ο ίδιος) να φαίνεται στη φωτογραφία διαβατηρίου.
Καλλιτεχνικό project
Ολα αυτά μετέβαλαν και τις καλλιτεχνικές ανησυχίες του. Εγινε ο ίδιος ένα art project. Ο Χάρμπισον σήμερα ζωγραφίζει προσωπογραφίες με βάση τα χρώματα που «ακούει» ή φτιάχνει μουσική από τους ήχους ενός προσώπου.
«Η κεραία με βοηθάει να αντιλαμβάνομαι τα χρώματα με ήχους και δευτερευόντως όταν ακούω έναν ήχο να αισθάνομαι ένα χρώμα. Μπορώ να ζωγραφίζω αυτά που ακούω. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ για παράδειγμα μίλαγε πάντα μεταξύ του ντο ρε μι, οπότε σε αποχρώσεις του μπλε, του βιολετί και του ροζ. Αλλοι άνθρωποι, όπως ο Τραμπ, δεν έχουν κάποιο κυρίαρχο χρώμα στην ομιλία τους, περνούν από τη μία νότα στην άλλη. Το ίδιο και ο Χίτλερ. Βέβαια αυτό δεν έχει να κάνει με ποιος είναι καλός ή κακός άνθρωπος. Εχει σχέση και με τη χώρα, στην Ιταλία η γλώσσα πάει πιο πάνω-κάτω, οπότε έχει πιο πολλά χρώματα, ενώ στη Ρωσία οι άνθρωποι μιλάνε σε μία νότα, οπότε είναι πιο μονόχρωμα τα πορτρέτα».
Νέες αισθήσεις
Ο Νιλ Χάρμπισον εκτιμά ότι είναι θέμα χρόνου οι άνθρωποι να αρχίσουν να «σχεδιάζουν» τους εαυτούς τους, προσθέτοντας νέες αισθήσεις με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Η Ισπανίδα καλλιτέχνις Μουν Ρίμπας, με την οποία έχουν συνιδρύσει το Cyborg Foundation, ένα κατά βάση καλλιτεχνικό κίνημα, έχει «εγκαταστήσει» στο σώμα της έναν αισθητήρα που ανιχνεύει τις σεισμικές δονήσεις. «Οποτε γίνεται σεισμός κάπου στον κόσμο, το αισθάνεται με μια δόνηση. Αισθητήρες που φοράει στα αυτιά σαν σκουλαρίκια της επιτρέπουν να αντιλαμβάνεται την κίνηση και την ταχύτητα με την οποία κινείται κάτι γύρω της. Δυνατότητες που δίνουμε στα αυτοκίνητα, τις εφάρμοσε στο ανθρώπινο σώμα». Οπως υποστηρίζουν, όσο περισσότερο σχεδιάζουμε τους εαυτούς μας τόσο λιγότερο θα χρειάζεται να επεμβαίνουμε στον πλανήτη. «Σκεφτείτε για παράδειγμα να είχαμε νυχτερινή όραση. Δεν θα χρειαζόταν οι πόλεις να καταναλώνουν ενέργεια για φωτισμό». Οπως τονίζει, πάντως, ο Χάρμπισον, «σκοπός» του δεν είναι τίποτα άλλο από το να «αισθάνεται» περισσότερο. «Να αποκαλύπτω μια πραγματικότητα που υπάρχει αλλά το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να αισθανθεί».