Τι φταίει το Σύνταγμα; Αν πιστέψει κανείς τους Levitsky και Ziblatt –συγγραφείς του «How Democracies Die?» που, δυστυχώς, είναι της μόδας–, ακόμη και το καλύτερο Σύνταγμα δεν μπορεί να αποτρέψει τη διάβρωση της δημοκρατίας. Ως απόδειξη επικαλούνται την ανεπάρκεια του αμερικανικού συντάγματος όχι μόνο να προλάβει την ανάδειξη του Τραμπ στην προεδρία, αλλά κυρίως να χαλιναγωγήσει την εξουσία του. Για την υγεία των θεσμών, λένε, μεγαλύτερη σημασία έχει η τήρηση των άγραφων κανόνων – των εθίμων που λειτουργούν σαν θερμοστάτης της δημοκρατίας. Μεγαλύτερη σημασία από τους γραπτούς κανόνες έχει η πολιτική κουλτούρα που τους εμψυχώνει – ή τους καταρρακώνει.
Είναι ευκολότερο να φταίει το όχημα παρά ο οδηγός. Γι’ αυτό και στις πιο δημοφιλείς ετυμηγορίες για την ελληνική κρίση ήταν ευκολότερο να φταίει ο συνταγματικός κανόνας, παρά η πολιτική κουλτούρα εντός της οποίας ο κανόνας διαστρεφόταν. Χάρη σε αυτή την αντιστροφή, η αναθεώρηση πήρε περιωπή παλιγγενεσίας.
Η συζήτηση αναζωπυρώθηκε με την πρόταση Αλιβιζάτου, που υιοθέτησε το Κίνημα Αλλαγής και χθες αποκήρυξε ο Βαγγέλης Βενιζέλος. Δεν είναι μια συζήτηση για το αν, αλλά για το πότε πρέπει να επιδιωχθεί η αναθεώρηση. Και είναι βεβαίως μια συζήτηση που από χθες έχει αρχίσει να τη διαποτίζει η τσίκνα της κουζίνας του νεοπαγούς Κινήματος. Η διαφωνία του Βενιζέλου με τον Αλιβιζάτο επικεντρώνεται σε δύο, κυρίως, σημεία. Πρώτον, αν πρέπει να χαλαρώσει η διαδικασία αναθεώρησης – ώστε το Σύνταγμα να μπορεί με αυξημένη πλειοψηφία να αλλάζει αμέσως, όπως προτείνει ο Αλιβιζάτος. Δεύτερον, αν μπορεί η αναθεώρηση να επιχειρηθεί σε συναίνεση με μια εξουσία που –σύμφωνα με τον Βενιζέλο– φτάνει «στον σφετερισμό της ιδιότητας της κυβέρνησης ως κρατικού οργάνου προκειμένου να αλλοιωθούν θεμελιώδεις θεσμοί του πολιτεύματος».
Ανεξάρτητα από το πώς θα απαντούσε κανείς δεοντολογικά, το δεύτερο ερώτημα το απάντησε κατακούτελα ο Τζανακόπουλος. Η επίθεσή του στον Αλιβιζάτο επιβεβαίωσε ότι, όποιος, έστω και συμβολικά, προτείνει συναίνεση στους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, αντιμετωπίζεται τουλάχιστον με χλεύη.
Το πρώτο ερώτημα, όμως, περί λιγότερο αυστηρού Συντάγματος, θα εκκρεμεί και μετά τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Τι σημαίνει χαλαρότερο Σύνταγμα; Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς τι θα είχε γίνει αν, ας πούμε, τον Ιανουάριο του 2015 η Βουλή με διακομματική συναίνεση είχε αμέσως αναθεωρήσει το διαβόητο άρθρο 86 – που όλοι πλέον αποτάσσονται. Θα ήταν σήμερα δικαιότερες και καλύτερα σταθμισμένες οι διώξεις κατά των πρώην υπουργών, αν έλειπε αυτή η παρωχημένη ρύθμιση; Ή απλώς θα ήταν ευκολότερες πολιτικές διώξεις με ποινική φενάκη;
Αυστηρό Σύνταγμα σημαίνει καταστατική καχυποψία για τις δυνάμεις που φέρνει στον αφρό η δημοκρατία. Το Σύνταγμα, δηλαδή, πρέπει να κλειδωθεί καλά. Οπως τα φάρμακα, που τα βάζουμε ψηλά για να μην τα φτάνουν τα νήπια.