Γιατί δεν μίλησαν;

8' 30" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Έκανα τα πρώτα μου βήματα στον χώρο, όταν ένας σκηνοθέτης με κάλεσε στο σπίτι του για να συζητήσουμε για έναν ρόλο σε μια ταινία. Παρότι γενικά απέφευγα να συναντώ δημιουργούς εκτός γραφείου, πήγα. Μου άνοιξε την πόρτα φορώντας το μπουρνούζι του! Πριν περάσει πολλή ώρα, μου ξεκαθάρισε ότι τελικά δεν έκανα για την ταινία που μου είχε πει, αλλά είχε έναν άλλο πολύ καλό ρόλο για μένα. Για να δει αν θα μπορούσα να τον αναλάβω, όμως, μου ζήτησε να του χορέψω! Αρνήθηκα φυσικά και, εξαιρετικά ενοχλημένος, μου είπε ότι “με τέτοια συμπεριφορά δεν θα κάνεις τίποτα σε αυτή τη δουλειά”. Φυσικά, έφυγα αμέσως».

Δεν είναι κάποια από τις αφηγήσεις γυναικών που παρενοχλήθηκαν σεξουαλικά από τον «μπουρνουζάκια» Χολιγουντιανό μεγαλοπαραγωγό Χάρβεϊ Γουάινσταϊν, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Το περιστατικό συνέβη στην ηθοποιό Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους λίγο αφότου αποφοίτησε από τη δραματική σχολή. Ανάλογη σοκαριστική εμπειρία είχε και η συγγραφέας και σεναριογράφος Μανίνα Ζουμπουλάκη: «Δούλεψα πολλά χρόνια σε ανδροκρατούμενους χώρους, φυσικά κι έχω φάει στη μάπα τσαχπίνηδες διευθυντές που επέμεναν ότι ήταν σέξι, ενώ μου φαίνονταν υπέργηροι, εκτός από “μπλιαχ”. Στα 27 μου πήγα μια ωραία πρόταση εκπομπής σε εξηντάρη διευθυντή καναλιού, ο οποίος με στρίμωξε στην πόρτα να με φιλήσει με γλώσσα. Κόντεψα να κάνω εμετό και εννοείται ότι πήρα την πρότασή μου κι έφυγα τρέχοντας. Από κει και ύστερα απέφευγα να μπαίνω σε μεγαλογραφεία και ό,τι προτάσεις είχα τις πήγαινα σε γυναίκες. Λένε ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα στην Ελλάδα, αλλά συμβαίνουν κι εδώ τέρατα».

Οι άγνωστοι «Γουάινσταϊν»

Είναι αλήθεια; Στο μικρό μας «χωριό» μπόρεσαν να χωρέσουν στους εργασιακούς χώρους χιλιάδες «μικροί Γουάινσταϊν» που εκμεταλλεύονται την ανάγκη για εργασία, την επιθυμία ή τη φιλοδοξία συναδέλφων ή υφισταμένων –και όχι μόνο γυναικών–εκβιάζοντας σεξουαλικές υπηρεσίες ως αντάλλαγμα για μια ευκαιρία, επειδή απλώς μπορούν ή θεωρούν ότι έχουν το δικαίωμα; Η απάντηση είναι απερίφραστα «ναι». Πρόσφατη έρευνα της MRB για την εταιρεία διαΝΕΟσις καταδεικνύει ότι 34,1% των Ελλήνων έχει παρενοχληθεί από προϊστάμενο ή ανώτερο στέλεχος και 20,1% από συνάδελφο. Τα αποτελέσματα πανευρωπαϊκής έρευνας («Violence against women: an EU-wide survey», European Union Agency for Fundamental Rights, 2014) έδειξαν ότι το 15% των Ελληνίδων είχε δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση τους 12 μήνες που προηγήθηκαν της έρευνας – στο σύνολο της Ε.Ε. 102.000.000 γυναίκες δήλωσαν ότι υπέστησαν σεξουαλική παρενόχληση από την ηλικία των 15 ετών.

Τα περιστατικά ποικίλλουν, το ίδιο και οι θύτες. «Ξέραμε για καναλάρχες και διευθυντές που στριμώχνανε τα κορίτσια στους διαδρόμους, και φροντίζαμε να μην τους πλησιάζουμε – όσες μπορούσαμε», ξεκαθαρίζει η Μανίνα Ζουμπουλάκη, ουσιαστικά επιβεβαιώνοντας ότι σε πολλούς χώρους εργασίας το θέμα αντιμετωπίζεται ως «κοινό μυστικό». Το ίδιο συμβαίνει και στον χώρο του θεάτρου, σύμφωνα με την ηθοποιό Ζέτα Δούκα: «Μέσα από διηγήσεις ξέρω ότι οι άνθρωποι που το κάνουν αυτό δεν είναι πάνω από τέσσερις πέντε, είναι πολύ συγκεκριμένοι και είναι και λίγο στο απυρόβλητο, γιατί θεωρούνται πολύ σπουδαίοι σε αυτό που κάνουν. Γίνεται από ηθοποιούς που είχαν και τον ρόλο του σκηνοθέτη ή του θιασάρχη και, για να γίνω πιο συγκεκριμένη, είναι φτασμένοι, θεωρούνται από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς στη γενιά τους και οι ηλικίες τους είναι από 55 έως 65 ετών». «Ξέρω περιπτώσεις αγοριών που τους είπαν ευθέως “πώς να πάρεις τον ρόλο, αφού πριν από την οντισιόν δεν ήρθες μια βόλτα από το σπίτι μου”», βάζει άλλο ένα κομμάτι στο παζλ της σεξουαλικής παρενόχλησης στον καλλιτεχνικό χώρο η Μιμή Ντενίση. Και η ίδια χρειάστηκε να αντιμετωπίσει, τα πρώτα χρόνια της παρουσίας της στην τηλεόραση, έναν σκηνοθέτη που «μου δήλωσε ότι “αν δεν γίνει κάτι μεταξύ μας, θα σε διώξω από τη σειρά”. Ήμουν 20 χρονών, αλλά πήγα κατευθείαν στον παραγωγό και το είπα, έγινε θέμα, οι σχέσεις μου με τον σκηνοθέτη ήταν ψυχρές, αλλά δεν ξαναείχα πρόβλημα και ούτε έχασα τη δουλειά μου».

Στα media

Η κατάσταση δεν είναι διαφορετική, δυστυχώς, στον δημοσιογραφικό χώρο. «Υπάρχουν στον χώρο μας άνθρωποι που είναι γνωστό ότι το κάνουν αυτό συστηματικά», με διαβεβαιώνει η δημοσιογράφος Φαίη Μαυραγάνη, η οποία ήρθε τέσσερις φορές αντιμέτωπη με τη σεξουαλική παρενόχληση την πρώτη πενταετία της επαγγελματικής της σταδιοδρομίας. «Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις ήταν άνθρωποι πολύ καλλιεργημένοι, αναγνωρισμένοι, εξέχοντα πρόσωπα θα λέγαμε, πολύ μεγαλύτερης ηλικίας, από χώρους που ασχολούνται με τα κοινά. Η πρώτη φορά ήταν η πιο αποκρουστική, ήμουν μόλις 19 και αυτός 60άρης». 

Της ζητώ να μου περιγράψει τι έγινε. «Πρόσωπο με την ισχύ, τη δυνατότητα και τα μέσα να με βοηθήσει επαγγελματικά, το οποίο γνώρισα μέσω της σχολής στην οποία φοιτούσα, μου ζήτησε να συναντηθούμε για να συζητήσουμε πώς θα μπορούσε να με βοηθήσει. Συναντηθήκαμε σε ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας. Μου εξήγησε ότι αυτό που σκεφτόταν ήταν να μετακομίσω στο σπίτι του και να είμαι υπεύθυνη για τη λειτουργία του, δηλαδή να του αγοράζω τα αναψυκτικά που τόσο του άρεσαν, να κανονίζω τα ραντεβού του και μέσα από αυτό να πάρω εμπειρία και να κάνω γνωριμίες! Κατάλαβα ότι περίμενε υπηρεσίες και στην κρεβατοκάμαρα. Έμεινα εμβρόντητη, τον αποκάλεσα ηλίθιο και έφυγα κλαίγοντας. Για καιρό κατηγορούσα τον εαυτό μου, πιστεύοντας ότι έφταιγα εγώ, ότι ήμουν αφελής. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι δεν ήταν έτσι τα πράγματα».

Ο θυμός και η αυτοενοχοποίηση είναι συνήθης αντίδραση των ανθρώπων που πέφτουν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης. «Οι φάσεις που μπορεί να περάσει ένα θύμα είναι συχνά η φάση του “παγώματος”, κατά την οποία δεν καταλαβαίνει τι του συμβαίνει και δεν μπορεί να αντιδράσει, της άρνησης («όχι, δεν είναι δυνατόν, αποκλείεται να συμβαίνει αυτό σ’ εμένα»), της αγανάκτησης και του θυμού, της αυτομομφής («ίσως φταίει που εγώ…»), της διαπραγμάτευσης και της αποδοχής. Οι φάσεις αυτές μπορεί να διαδέχονται η μία την άλλη και όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά, αλλά και να συνυπάρχουν ή να επαναλαμβάνονται», εξηγεί η σύμβουλος ψυχικής υγείας Εύα Τορνάρη. 

 

Γιατί δεν μίλησαν;-1

 

Τι προβλέπει η νομοθεσία

Σύμφωνα με τον νόμο 3896/2010, ως σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται η εκδήλωση οποιασδήποτε μορφής «ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος». Το αδίκημα διώκεται έπειτα από μήνυση του θύματος και τιμωρείται με φυλάκιση από έξι μήνες έως τρία χρόνια και χρηματική ποινή τουλάχιστον 1.000 ευρώ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ψήφισμα που εξέδωσε στις 26 Οκτωβρίου 2017, καταδικάζει όλες τις μορφές βίας και σεξουαλικής παρενόχλησης, τις χαρακτηρίζει «συστημική παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων και σοβαρό έγκλημα το οποίο πρέπει να τιμωρείται ως τέτοιο». Τονίζει δε ότι «η ατιμωρησία πρέπει να τελειώσει και οι θύτες να διώκονται» και ζητά να εφαρμόζεται αποτελεσματικά η νομοθεσία.

Γιατί τα θύματα δεν μιλούν

Παρ’ όλα αυτά, τα θύματα δεν μιλούν στους οικείους τους, δεν καταγγέλλουν τα περιστατικά στις αρχές, συχνά υπομένουν για μήνες ή και χρόνια. «Υπάρχει ο φόβος ότι θα χάσουν τη δουλειά τους και στις μέρες μας, που η ανεύρεση εργασίας είναι ακόμη δυσκολότερη, φοβούνται ακόμη πιο πολύ», υποστηρίζει η ηθοποιός Ναταλία Δραγούμη. Η Φαίη Μαυραγάνη μού διευκρινίζει ότι «έχω αποφασίσει εδώ και χρόνια να μην αποκαλύψω τα ονόματα αυτών που με παρενόχλησαν, κυρίως για να προστατεύσω εμένα και όχι αυτούς». «Το να δείχνεις με το δάχτυλο τον κακό δεν μου πάει, δυστυχώς», εξηγεί η Μανίνα Ζουμπουλάκη. «Άσε που, σαν να μη φτάνουν αυτά που τράβηξες, όταν μιλάς, αρπάζεις και τη ρετσινιά της επικίνδυνης, της τρελής, της μυθομανούς κ.λπ. Ναι, το σωστό θα ήταν να φωνάζαμε όλες. Αλλά το σωστότερο θα ήταν να μη χρειαζόταν να φωνάζουμε», καταλήγει. «Το να αναμετρηθείς με τα ιερά τέρατα είναι πολύ μεγάλη απόφαση, είτε είσαι καθαρίστρια, είτε γραμματέας, είτε διευθύντρια. Και δεν χρειάζεται μόνο κουράγιο, αλλά και να αναμετρηθείς με τις αξίες σου, με τις προτεραιότητές σου, με το μέλλον των παιδιών σου, με πολλά που σε βαραίνουν», επισημαίνει η διευθύντρια περιοδικών των Αττικών Εκδόσεων, Στέλλα Ράπτη.

Μεταξύ άλλων, τα θύματα έρχονται αντιμέτωπα με μια λογική «ομερτά» που λειτουργεί στον επαγγελματικό τους χώρο. Η ηθοποιός Μαρία Κορινθίου είναι ξεκάθαρη: «Όταν είναι ένας άνθρωπος που έχει δύναμη στον χώρο μας και εσύ είσαι ένα “πιτσιρίκι” και σου συμβαίνει αυτό, πιστεύεις ότι, αν βγεις και εκθέσεις αυτόν τον άνθρωπο, θα σε κατασπαράξουν». Στα 24 της, όταν είχε μόλις έρθει στην Ελλάδα από την Αμερική και αναζητούσε δουλειά ως ηθοποιός, αναγκάστηκε και αυτή να αποκρούσει τις προτάσεις ενός σκηνοθέτη, ο οποίος την προειδοποίησε ότι «έτσι, κοριτσάκι μου, δεν θα βρεις ποτέ δουλειά».

Αυτή είναι μία από τις εκβιαστικές ατάκες που ακούγονται συχνά από επίδοξους παρενοχλητές, αλλά και διάφορους «καλοθελητές» που αναλαμβάνουν να μυήσουν τους καινούργιους στα «μυστικά» του κάθε επαγγέλματος. «Αν φερθείς έξυπνα, θα έχεις να κερδίσεις πολλά», είπε στη Φαίη Μαυραγάνη ο οδηγός ενός ισχυρού άνδρα λίγο πριν αυτός την καλέσει στο γραφείο του, όπου και προσπάθησε να την εγκλωβίσει φράσσοντας την κλειστή πόρτα με το σώμα του. «Βέβαια, υπήρχαν άνθρωποι απέξω και δεν θα μπορούσε να συμβεί κάτι χειρότερο, εξ ου και όταν αντέδρασα αναγκάστηκε να ανοίξει την πόρτα», θυμάται η δημοσιογράφος. «Αν θέλεις να σταδιοδρομήσεις, δεν θα πρέπει να έχεις σχέση», «έλα να βγούμε το βράδυ, θα σε πάω σε ένα μπαράκι να γνωρίσεις σκηνοθέτες» είναι κάποιες από τις παραινέσεις που δέχτηκε στην αρχή της καριέρας της η Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους.

Δυστυχώς, ακόμη κι όταν μια γυναίκα ή ένας άντρας αντιδράσει ή βάλει τέλος στην παρενόχληση χωρίς να του ή της κοστίσει τη θέση εργασίας, συχνά δεν μπορεί να ξεφύγει από τις ψυχοσωματικές της συνέπειες: «Η σεξουαλική παρενόχληση είναι ένας στρεσογόνος παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει σε απόσυρση από την εργασία, απώλεια εισοδήματος, αστάθεια σταδιοδρομίας, εργασιακή δυσαρέσκεια και κακή πνευματική και σωματική υγεία. Οι έρευνες στους εργασιακούς χώρους έχουν δείξει πως οι άντρες και οι γυναίκες που αντιμετωπίζουν συχνά σεξουαλική παρενόχληση, ακόμα και αν έχουν καταφέρει να την αντιμετωπίσουν ή και να τη σταματήσουν, έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καταθλιπτικά συμπτώματα σε σύγκριση με εργαζομένους που δεν έχουν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες. Επιπλέον, όταν η σεξουαλική παρενόχληση ξεκινά σε νεαρή ηλικία, στην αρχή της καριέρας, οδηγεί συχνά σε συμπτώματα κατάθλιψης κατά την ενήλικη ζωή, γεγονός που αποδεικνύει πως η σεξουαλική παρενόχληση έχει τόσο βραχυχρόνιες όσο και μακροχρόνιες επιπτώσεις», τονίζει η κυρία Τορνάρη.

«Οι γυναίκες πρέπει να μιλήσουν»

Η ανυπαρξία καταγγελιών, ωστόσο, συνεχίζει έναν φαύλο κύκλο σιωπής. «Ευθυνόμαστε όσοι δεν μιλάμε», παραδέχεται η Φαίη Μαυραγάνη. «Ναι, οι γυναίκες θα έπρεπε να μιλούν. Είναι μια κολάσιμη πράξη, πίσω από αυτό κρύβεται μια διαστρεβλωμένη αρρενωπότητα και πρέπει να το κάνουν», είναι πεπεισμένη η Στέλλα Ράπτη. «Αν ήμουν μία από αυτές, θα το κατέθετα», διαβεβαιώνει η Ζέτα Δούκα. «Οι γυναίκες πρέπει να μιλήσουν». ■

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή