Είναι κοινή πεποίθηση όσων επιλέγουν να αναπτύξουν οικονομική δραστηριότητα στην Ελλάδα, ότι οι καθυστερήσεις στην επίλυση διαφορών με φορείς του Δημοσίου αποτελούν βασικό αντικίνητρο για την προσέλκυση επενδύσεων. Για την ολοκλήρωση μιας δικαστικής υπόθεσης στην Ελλάδα απαιτείται κατά μέσον όρο τριπλάσιος χρόνος από ό,τι στη Βουλγαρία ή στην Αλβανία. Στη χειρότερη μοίρα βρίσκονται όσοι έχουν αντιδικία με το Δημόσιο. Περίπου 250.000 υποθέσεις εκκρεμούν στα διοικητικά δικαστήρια. Για να προσδιοριστεί, δε, μία αγωγή αποζημίωσης, απαιτούνται κατά μέσον όρο περίπου επτά χρόνια! Υπάρχουν, μάλιστα, αντιδικίες, που ολοκληρώνονται μετά 20 ή και 30 χρόνια… Με αυτά τα δεδομένα, δεν θα πρέπει να εκπλήσσεται κανείς για τις πλέον των 400 καταδικών της χώρας την τελευταία 20ετία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για καθυστερήσεις στην απονομή της Δικαιοσύνης.
Πάγιο αίτημα όσων υπηρετούν στο σύστημα απονομής της Δικαιοσύνης είναι η ενίσχυση σε ανθρώπινο δυναμικό. Ωστόσο, η ενίσχυση αυτή από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Νέα ειρηνοδικεία ιδρύθηκαν και ειρηνοδίκες διορίστηκαν για να επιταχυνθεί η εκδίκαση των αιτήσεων υπαγωγής στον νόμο Κατσέλη. Ομως, και πάλι οι δικάσιμοι έχουν προσδιοριστεί για την επόμενη δεκαετία. Τα ποσά, δε, που βρίσκονται σε δικαστική προστασία, ως επίδικα, ίσως ξεπερνούν τα 10 δισ. ευρώ.
Πρόσφατα, θεσπίστηκαν εξωδικαστικός μηχανισμός και ειδική γραμματεία για τη διαχείριση του ιδιωτικού χρέους. Μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα απέχουν από τον επιδιωκόμενο στόχο, καθώς μόνο μερικές εκατοντάδες υποθέσεις έχουν υπαχθεί οριστικά στον μηχανισμό, και μόνο μερικές δεκάδες έχουν εκκαθαριστεί από αυτόν. Ο μηχανισμός καλύπτει συγκεκριμένο ύψος οφειλών και δεν καταλαμβάνει τη μεγαλύτερη ομάδα οφειλετών – αυτούς που δεν κατόρθωσαν να επιβιώσουν οικονομικά.
Επιπλέον, δεν προϋποθέτει έλεγχο νομιμότητας των οφειλών που εμπίπτουν σε διακανονισμό: για να υπαχθεί κάποιο πρόσωπο στον μηχανισμό, θα πρέπει να αναγνωρίσει το σύνολο των οφειλών του. Καθημερινά, ωστόσο, η διαμεσολαβητική και ελεγκτική δράση του Συνηγόρου του Πολίτη αναδεικνύει περιπτώσεις οφειλών που είναι άλλοτε αποσπασματικές, άλλοτε στερούνται νομικής βάσης, είναι μη σύννομες ή και καταχρηστικές.
Ο εξορθολογισμός της δικαστικής ύλης θα πρέπει να συνοδεύεται από κίνητρα για την προσφυγή σε εναλλακτικές διαδικασίες. Ετσι, ώστε να μη μετακυλίεται το κόστος στη διοίκηση, με την αύξηση των προσφυγών –ενδικοφανών και μη– ενώπιον σχετικών επιτροπών.
Πριν από έναν χρόνο, στο πλαίσιο της υλοποίησης του 3ου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ανοικτή Διακυβέρνηση, ο Συνήγορος του Πολίτη είχε προτείνει έξι βήματα για τη θέσπιση και λειτουργία ενός μηχανισμού θεσμικής διαμεσολάβησης. Δηλαδή ένα ολοκληρωμένο μηχανισμό εξωδικαστικής επίλυσης διοικητικών διαφορών, εκεί που η διοίκηση λειτουργεί στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς με όρους ιδιωτικής οικονομίας και αναλαμβάνει την παροχή αγαθών κοινωνικής σημασίας (υγεία, κοινωνική πρόνοια και ασφάλιση). Βασικά χαρακτηριστικά του μηχανισμού ήταν η ταχύτητα και η ελάχιστη οικονομική επιβάρυνση των εμπλεκομένων, η ασφάλεια δικαίου, η προστασία του δημοσίου συμφέροντος, η τήρηση της νομιμότητας και των αρχών της χρηστής διοίκησης. Με κίνητρα για τους εκπροσώπους των υπηρεσιών της κεντρικής διοίκησης, της αυτοδιοίκησης και του ευρύτερου δημοσίου τομέα που συνδράμουν στην ταχεία διευθέτηση των διαφορών που ανακύπτουν με πολίτες, επαγγελματίες και επιχειρηματίες.
Για την οριστική έξοδο από την κρίση πρέπει να επιταχυνθούν οι μεταρρυθμίσεις που θα θωρακίσουν την οικονομική ανασύνταξη και θα διασφαλίσουν τους αναγκαίους ρυθμούς ανάπτυξης. Η εμπέδωση μιας διοικητικής κουλτούρας που θα αντιλαμβάνεται την επενδυτική πρωτοβουλία και τον υγιή ανταγωνισμό όχι ως αναγκαία κακά, αλλά ως συστατικά στοιχεία του δημοσίου συμφέροντος, θα συμβάλει αποφασιστικά στην αποτελεσματικότητα ενός εναλλακτικού πλαισίου επίλυσης διαφορών.
* Ο κ. Ανδρέας Ποττάκης είναι Συνήγορος του Πολίτη.