Θυμάμαι ακόμη στα τέλη του 2015 τον Αυστριακό Γκέραλντ Κνάους, επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Σταθερότητας, να εξηγεί σε ένα σπίτι στο Κολωνάκι την ιδέα του για τη διαχείριση του προσφυγικού. Ημασταν λίγοι Ελληνες δημοσιογράφοι και προσπαθούσαμε να καταλάβουμε αν όντως ευσταθεί ότι έχει ήδη λάβει το πράσινο φως από την καγκελάριο Αγκελα Μέρκελ, όπως ισχυριζόταν. Αξίζει να σημειωθεί ότι την εποχή εκείνη η καγκελάριος είχε ήδη αρχίσει να διαισθάνεται την πίεση της κοινής γνώμης κατά της υποδοχής νέων μεταναστών μετά το χίπικο καλοκαίρι του 2015, όταν οι Γερμανοί πολίτες υποδέχονταν –σχεδόν με βάγια– τους εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες στους σταθμούς των τρένων. Ο νεαρός διοπτροφόρος εμπνευστής της ιδέας για μια συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας μιλούσε με πάθος για το σχέδιο, το οποίο, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, υιοθετήθηκε αυτούσιο, στα μέσα Μαρτίου της ίδιας χρονιάς με τον τότε πρωθυπουργό της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, να δίνει τα χέρια στις Βρυξέλλες με τον πρόεδρο της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και τον επικεφαλής του Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Κνάους δεν έχει τον ίδιο ενθουσιασμό για την πρωτοβουλία του. Σε πρόσφατη συνέντευξή του αν τη θεωρεί επιτυχημένη, απάντησε με μια ερώτηση: «Εχει κάποιος καμία καλύτερη ιδέα;» και αρκέστηκε να πει ότι «τουλάχιστον πνίγονται λιγότεροι άνθρωποι». Είναι ίσως τραγική ειρωνεία ότι ακριβώς στη δεύτερη επέτειο από την υπογραφή της συμφωνίας, πνίγηκαν στο Αγαθονήσι 16 άνθρωποι και από πρόσφατο ρεπορτάζ του «Σπίγκελ» προκύπτει ότι ενώ είχαν ενημερωθεί για το ναυάγιο οι Αρχές ανέλαβαν δράση 24 ώρες αργότερα.
Στο ίδιο περιοδικό διαβάσαμε προχθές ότι η Γερμανία προσχώρησε εσχάτως στο στρατόπεδο «δεν πληρώνω». Με τη βαλκανική οδό –έστω πρόχειρα– σφραγισμένη, τις εκλογές να έχουν παρέλθει και την κυβέρνηση στη θέση της στο Βερολίνο, εκπρόσωποι της χώρας στα αρμόδια φόρα άρχισαν να προβάλλουν ενστάσεις για τον τρόπο χρηματοδότησης της Τουρκίας. Εξαρχής η συμφωνία με την Αγκυρα είχε περισσότερο κατευναστικό χαρακτήρα, αποσκοπούσε δηλαδή να διασκεδάσει τις ξενοφοβικές ανησυχίες των Ευρωπαίων πολιτών, παρά να δώσει μια σοβαρή μακροπρόθεσμη λύση στις αυξανόμενες ροές μεταναστών. Εξίσου κυνικά κίνητρα, τα χρήματα, είναι πιθανό να οδηγήσουν σύντομα στην κατάρρευσή της. Ο ανθρωπισμός και οι χιλιοτραγουδισμένες ευρωπαϊκές αξίες απουσίασαν τόσο κατά τη θέσπιση της συμφωνίας, όσο και κατά την πιθανολογούμενη λύση της.