Πρωτογνώρισα το Αθήρι στη Ρόδο, στις βόρειες πλαγιές της Εμπωνας, που δροσίζονται από τα μελτέμια του Αιγαίου. Ηταν στη δεκαετία του ’60, τότε που το τουριστικό ρεύμα από τις Σκανδιναβικές χώρες είχε αρχίσει να επηρεάζει τη ζωή του νησιού.
Θυμάμαι ακόμη την κουβέντα έμπειρου αμπελουργού στην αυλή του σπιτιού του: «Ο τουρισμός ασφαλώς θα αυξήσει τη ζήτηση του κρασιού μας, αρκεί να απομείνουν αμπέλια, γιατί έτσι όπως πάμε, τ’ αγόρια μας χάνονται τα τραβάει η ζωή τής πόλης. Ποιο απ’ αυτά θα ενδιαφερθεί για τη γη; Ολα τρέχουν στα τουριστικά επαγγέλματα, στη φανταχτερή νυχτερινή ζωή -έστω και εάν τη γνωρίζουν από τη δύσκολη μεριά της. Οπως ξέρεις, τ’αμπέλια θέλουν χέρια, είναι καλλιέργεια απαιτητική χωρίς να εξασφαλίζει το οικογενειακό εισόδημα, όταν μάλιστα ο κλήρος είναι τόσο μικρός όσο ο δικός μας. Για να τα βγάλουμε πέρα χρειαζόμαστε μεροκάματα από εξωγεωργικά επαγγέλματα. Αυτά φέρνουν μεν οικονομική άνθηση στο νησί, αλλά τραβούν τα αγόρια μας σαν ξωθιές. Μαζί τους χάνονται και τα κορίτσια μας», είπε, ρίχνοντας μια ανήσυχη ματιά στην κόρη του με τις χοντρές πλεξούδες ώς κάτω από τη μέση της. «Πώς να τα παντρέψουμε, όταν όλα είναι πια τόσο εύκολα για τους άντρες στην πόλη», μουρμούρισε.
Αθήρι – Ασύρτικο
Επειτα από λίγα χρόνια, τον Νοέμβριο του 1971, το τοπωνύμιο Ρόδος αναγνωρίσθηκε «Ονομασία Προελεύσεως Ανωτέρας Ποιότητος», για τον λευκό οίνο από την ποικιλία Αθήρι, αποκλειστική λευκή ποικιλία μέσα στην οροθετημένη αμπελουργική ζώνη στα βόρεια του νησιού και τον ερυθρό οίνο από την ποικιλία Μανδηλαριά, που στη Ρόδο τη λένε «Αμοργιανό», γιατί την έφεραν από την Αμοργό. Τα χρόνια κύλησαν, η κόρη με τις πλεξούδες είναι μάνα μιας ωραίας ελληνικής αστικής οικογένειας, τ’ αμπελάκια στα βραχώδη εδάφη εγκαταλείφθηκαν, το Αθήρι επιβίωσε σε πιο γόνιμα εδάφη της ίδιας ζώνης και ο ΟΠΑΠ – Ρόδος εξακολουθεί να γεμίζει τα ποτήρια μας με το κρασί των ροδίτικων αμπελώνων.
Το Αθήρι, πολύ παλιά ποικιλία των νησιών του νοτίου Αιγαίου, καλλιεργείται σποραδικά σε όλα τα κυκλαδονήσια και βέβαια στη Σαντορίνη. Ομως εκεί, το Αθήρι είναι μόνο μια από τις πολλές ποικιλίες που καλλιεργούνται σε μικροποσότητες και λέγονταν συλλήβδην «ξενόλοα»ή «ξενόλογα» γιατί ήταν ποικιλίες ξένου είδους -ξένης λογής- από την κύρια ποικιλία του νησιού -το Ασύρτικο- που αποτελεί τη βάση παραγωγής του ΟΠΑΠ – Σαντορίνη.
Η «ονομασία προελεύσεως Σαντορίνη ανωτέρας ποιότητος- νομοθετήθηκε το 1971, δυο τρεις μήνες πριν από εκείνη της Ρόδου. Ο νομοθέτης όρισε ότι ο ΟΠΑΠ – Σαντορίνη δεν μπορεί να παράγεται από μια μόνο ποικιλία, αλλά από τρεις λευκές ποικιλίες, που καλλιεργούνταν παραδοσιακά στο νησί: το Ασύρτικο, που δεσπόζει σε ποσοστό περίπου 90% και δυο δευτερεύουσες, το Αηδάκι και το Αθήρι.
Ο νομοθέτης δεν όρισε ποσοστά, γιατί οι δύο δευτερεύουσες ποικιλίες καλλιεργούνται διάσπαρτα μέσα στους αμπελώνες και καθώς δεν υπήρχε αμπελουργικό μητρώο, έλειπαν αριθμητικά δεδομένα. Ελπίζαμε, όμως, ότι όποιος σοβαρός φορέας αποφάσιζε να επενδύσει στον ΟΠΑΠ-Σαντορίνη, θα πριμοδοτούσε την καλλιέργεια των δύο αυτών ποικιλιών που συμβάλλουν στη γευστική και αρωματικη πολυπλοκότητα των οίνων από την ποικιλία Ασύρτικο. Ομως στα πρώτα 30 χρόνια, οι φορείς ενδιαφέρθηκαν να οικοδομήσουν εντυπωσιακά οινοποιεία -όχι πάντοτε λειτουργικά- αλλά αδιαφόρησαν για την ποικιλιακή σύνθεση του αμπελώνα. Μόνον τα 2-3 τελευταία χρόνια η «Γαία Οινοποιητική», που είχε επιδείξει και σε άλλη περιοχή αξιέπαινη υπευθυνότητα, έστησε αμπελώνα με την ποικιλία Αηδάνι, για να προχωρήσει σε συνοινοποίηση με το Ασύρτικο, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι η ολοκλήρωση και καθιέρωση μιας ονομασίας προελεύσεως δεν είναι θέμα μιας γενιάς χρειάζεται χρόνος και ωριμότητα.
Αντίθετα, η Ενωση Συνεταιρισμών που έπρεπε να πρωτοστατεί στην αναδιάρθρωση του σαντορινιού αμπελώνα, έκανε το λάθος να κυκλοφορήσει ένα κρασί με το όνομα της ποικιλίας Αθήρι στην ετικέτα, στην οποία μας πληροφορεί ότι στην προσπάθεια αξιοποίησης και αναβάθμισης των τοπικών ποικιλιών του νησιού, επέλεξε 9.670 κιλά σταφύλια της ποικιλίας Αθήρι, η προσεγμένη οινοποίηση των οποίων έδωσε τον ποικιλιακό αυτόν οίνο. Και όλα αυτά γραμμένα πάνω σε μια ετικέτα, στην οποία φιγουράρει φαρδιά πλατιά το όνομα του νησιού Santorini και από κάτω η ένδειξη: Ονομασία Προελεύσεως Ανωτέρας Ποιότητος! Καλά, δεν υπάρχει κανείς στην ένωση που να γνωρίζει τη νομοθεσία για τον ΟΠΑΠ – Σαντορίνη; Κανείς που να γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ΟΠΑΠ – Σαντορίνη μόνο από την ποικιλία Αθήρι;
Ρόδος – Σαντορίνη
Ας δούμε μια ετικέτα του ΟΠΑΠ – Ρόδος. Η ΚΑΪΡ, έχοντας εμπιστοσύνη στη δύναμη του ονόματος του νησιού, γράφει πάνω στην ετικέτα ως ονομασία πώλησης των λευκών ξηρών οίνων της, την ονομασία προελεύσεως ΡΟΔΟΣ, κι ας είναι το Αθήρι η αποκλειστική ποικιλία παραγωγής αυτού του κρασιού. Γιατί το όνομα Ρόδος είναι εμπορικά επικρατέστερο του ονόματος της ποικιλίας Αθήρι. Αυτό θα πει σωστό μάρκετινγκ να μην ακολουθείς τυφλά τη μόδα των «ποικιλιακών οίνων», αλλά να συνεκτιμάς τα δικά σου ατού.
Από τη μεριά της, η Ενωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων προβάλλει σε μια από τις ετικέτες της, τα δύο της ατού: το όνομα ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ, που είναι εμπορικά το ίδιο ισχυρό όπως και εκείνο της Ρόδου, και το όνομα της γηγενούς ποικιλίας του νησιού -του Ασύρτικου- της πιο εντυπωσιακής λευκής ποικιλίας ολόκληρου του μεσογειακού αμπελώνα.
Τι δυνατότητες υπάρχουν, ώστε η Ενωση να προβάλει και το Αθήρι, με σκοπό να προωθηθεί η καλλιέργειά του; Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το ετικετάρισμα, προβλέπει ότι στην ετικέτα μπορούν να γραφούν τα ονόματα περισσοτέρων της μιας ποικιλιών αμπέλου, αρκεί κάθε μία να υπεισέρχεται στη σύνθεση του οίνου σε αναλογία τουλάχιστον 20% και οι ποικιλίες να αναγράφονται με φθίνουσα σειρά αναλογίας. Θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τέτοιες ετικέτες.
Αυτό σημαίνει ότι η Ενωση θα μπορούσε να αναμίξει τα 9.670 κιλά σταφύλια της ποικιλίας Αθήρι με 38.680 κιλά σταφύλια της ποικιλίας Ασύρτικο και να παρασκευάσει ένα νόμιμο ΟΠΑΠ -Σαντορίνη, στην ετικέτα του οποίου θα έγραφε το ποικιλιακό δίδυμο ΑΣΥΡΤΙΚΟ- ΑΘΗΡΙ. Με κατάλληλο «ντύσιμο» της φιάλης και σωστό μάρκετινγκ θα μπορούσε να διαθέσει τις φιάλες αυτές σε καλύτερες τιμές ως cuvee speciale -ως οίνο ξεχωριστής οινοποίησης- και με τη διαφορά τιμής να πριμοδοτήσει το Αθήρι ώστε τα επόμενα χρόνια να συγκεντρώνει ολοένα και μεγαλύτερη ποσότητα σταφυλιών απ’ αυτή την ποικιλία.
Ας προσέξουμε όμως και κάτι άλλο: Στην ετικέτα της Ρόδου, το τοπωνύμιο, ως ονομασία πώλησης του οίνου, είναι γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες, αλλά το ελληνικό όνομα δεν παραλείπεται αγκαλιάζεται από τη νομοθετημένη ένδειξη «Ονομασία Προελεύσεως Ρόδος Ανωτέρας Ποιότητος» σε δύο γλώσσες, εκ των οποίων η μία ελληνική. Αντίθετα, στην ετικέτα της Σαντορίνης αγνοείται παντελώς ότι είναι υποχρεωτική η αναγραφή στα ελληνικά τόσο του ονόματος του νησιού, όσο και της νομοθετημένης ένδειξης. Κοινώς, τον νόμο και τους Ελληνες καταναλωτές η Ενωση τους «έγραψε». Ποιον φωστήρα έχει σύμβουλο;