Πέρασαν όλη τους τη ζωή παράγοντας ή εκτελώντας νότες και μελωδίες. Αφιέρωσαν το μεγαλύτερο μέρος του περάσματός τους από τον μάταιο τούτο κόσμο δημιουργώντας, ζωγραφίζοντας, γράφοντας, παίζοντας στο θέατρο ή στο σινεμά. Κάποιοι είδαν το «φως το αληθινό» της τέχνης όταν βγήκαν στη σύνταξη, έχοντας αφήσει ως απωθημένο κάποια τέχνη, την οποία η ζωή δεν τους επέτρεψε να φέρουν στην επιφάνεια όταν ήταν στα «ντουζένια» τους.
Οι ταλαντούχοι ηλικιωμένοι σε Ιταλία και ΗΠΑ, στην Casa Verdi του Μιλάνου και στο Burbank Senior Artists Colony της Καλιφόρνιας, βρίσκουν διαρκώς ένα καταφύγιο, όπου μπορούν, παρέα με συναδέλφους τους και νεότερους δασκάλους τεχνών, να περάσουν τα τελευταία χρόνια τους κάνοντας είτε αυτό που έκαναν μιαν ολόκληρη ζωή είτε όσα δεν κατάφεραν ή δεν πρόλαβαν μέχρι τώρα. Οι δύο ξενώνες είναι ένας τρόπος να διατηρηθούν ταλέντα και πάθη ή να ξυπνήσουν ξεχασμένες αγάπες.
Ο Claudio Giombi δουλεύει με τη Virginia Cattinelli στην Casa Verdi. Φωτογραφία της 26ης Μαρτίου 2018.
Η οικία και η… αποικία
Η Casa Verdi, που δημιουργήθηκε από τον ίδιο τον σπουδαίο συνθέτη το 1899 με ακριβώς αυτόν τον σκοπό, χρηματοδοτείται από το ομώνυμο ίδρυμα, που επενδύει στην οικία τα χρήματα που λαμβάνει από τα δικαιώματα των συναυλιών με τη μουσική του Ιταλού συνθέτη. Εκεί, οι ηλικιωμένοι συνεισφέρουν χρήματα ανάλογα με τις δυνατότητές τους. Στην… αποικία της Καλιφόρνιας, στο Burbank Senior Artists Colony, υπάρχουν κλιμακωτές χρεώσεις, ανάλογα με τις δυνατότητες των διαμενόντων που γίνονται δεκτοί.
Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, πάντως, οι ταλαντούχοι ένοικοι, που δεν παύουν να έχουν τις ανάγκες που κάθε ηλικιωμένος έχει (ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, παρέα κ.λπ.), δεν χάνουν, ούτε για μια στιγμή, την όρεξη για δημιουργία, αλλά κυρίως για ζωή. Διατηρούν άσβεστο το πάθος για γερά κρατήματα, διά της τέχνης, σε αυτόν τον κόσμο, και ας συμπεριφέρονται ορισμένοι εξ αυτών ως σταρ, που απαιτούν να αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι! Εξάλλου, κάποιοι έχουν γνωρίσει την αποθέωση σε μεγάλες σκηνές, σε μεγάλες φουάρ ή στο πάλκο και στην οθόνη, και δεν εννοούν να χάσουν αυτό που ναι μεν τους χόρτασε, αλλά διαρκώς τους τρώει: την ανάγκη να εξακολουθήσουν να ζουν από αυτό για το οποίο, μιαν ολόκληρη ζωή, κοπίαζαν, αυτό στο οποίο, για δεκαετίες ολόκληρες, είχαν αφιερωθεί.
«Και οι εξήντα θέλουν να αντιμετωπίζονται ως σταρ της μουσικής»
Περίπου 30 ηλικιωμένοι, με μεταξωτά φουλάρια και λαμπερά κοσμήματα, καταφθάνουν με αμαξίδια, «πι» και μπαστούνια και παίρνουν τις θέσεις τους στον συναυλιακό χώρο του ξενώνα ηλικιωμένων στο κέντρο του Μιλάνου, γνωστού ως Casa Verdi, που βρίσκεται υπό τη σκέπη του Ιδρύματος Τζουζέπε Βέρντι. Σε λίγα λεπτά, δύο μουσικοί εμφανίστηκαν και έπεσε σιωπή. Ο χώρος κατακλύστηκε από τις μελωδίες του Ντεμπισί.
Ο Charlie Schridde στο στούντιό του στο The Burbank Senior Artists Colony.
«Μπράβο», μουρμούρισε η Λουίζα Μαντέλι, σοπράνο που ευτύχησε να εμφανιστεί στο πλάι της Μαρίας Κάλλας στη Σκάλα του Μιλάνου. Αμέσως μετά, κούνησε με αποδοκιμασία το κεφάλι της. Δύο θέσεις παραδίπλα, ένας καλοντυμένος, υπέρκομψος τενόρος άρχισε να ροχαλίζει. «Είναι 98 ετών», ψιθύρισε η Λουίζα Μαντέλι, που είναι στα 95. Εσκυψε και χτύπησε ελαφρώς το γόνατο του συναδέλφου της για να ξυπνήσει. Η Λουίζα Μαντέλι είναι μία από τους 60 ηλικιωμένους που ζουν στην Casa Verdi, ένα πολυτελές νεο-γοτθικό αρχοντικό, που χτίστηκε στο κέντρο του Μιλάνου κατά παραγγελίαν του Τζουζέπε Βέρντι, το 1899, με σκοπό να αποτελέσει καταφύγιο για τους μουσικούς που κατέληξαν άποροι, «για όσους δεν ευνόησε η τύχη ή για εκείνους που, όντας νέοι, δεν διέθεταν την αρετή της αποταμίευσης», όπως είχε γράψει ο ίδιος ο Βέρντι σε επιστολή του.
Σήμερα, οι συντάξεις και η κοινωνική ασφάλιση έχουν μειώσει την ανάγκη για ένα τέτοιο καταφύγιο, όπως δήλωσε ο Ρομπέρτο Ρουότσι, πρόεδρος του Ιδρύματος Τζουζέπε Βέρντι, στη Σάλι Μακ Γκρέιν των New York Times, το ρεπορτάζ της οποίας στη νεοϋορκέζικη εφημερίδα μεταφέρει γλαφυρά όσα διαμείβονται στο εσωτερικό του αρχοντικού. Παρ’ όλα αυτά, η Casa Verdi κατακλύζεται κάθε χρόνο με αιτήσεις από συνθέτες, τραγουδιστές, οργανοπαίκτες, δασκάλους μουσικής και οποιονδήποτε άλλον «ασκεί την τέχνη της μουσικής ως επάγγελμα», όπως προβλέπει ο κανονισμός του ιδρύματος. Οσοι γίνουν δεκτοί, έπειτα από εξονυχιστικό έλεγχο των ανθρώπων του ιδρύματος, έχουν την ευκαιρία να περάσουν τα τελευταία τους χρόνια σε ένα μέρος όπου, πέραν του δωματίου και της ιατρικής περίθαλψης, παρακολουθούν συναυλίες, χρησιμοποιούν αίθουσες μουσικής, έχουν στη διάθεσή τους 15 πιάνα, εκκλησιαστικό όργανο, άρπα, τύμπανα και την… παρέα των φίλων τους.
«Η πλειονότητα των ηλικιωμένων δεν βρίσκεται σε κακή οικονομική κατάσταση, αλλά όλοι επιθυμούν να συνεχίσουν να ασχολούνται με τη μουσική», ανέφερε ο Ρομπέρτο Ρουότσι. Οι ταλαντούχοι διαμένοντες της Casa Verdi, πάντως, έχουν τις ίδιες ανάγκες με όλους τους συνομηλίκους τους, με ορισμένες εξαιρέσεις, όπως προσέθεσε ο ίδιος: «Πρώτον, χρειάζονται τη μουσική. Δεύτερον, θέλουν να αντιμετωπίζονται όχι ως κοινοί θνητοί, αλλά ως σταρ». «Εχουμε 60 ηλικιωμένους μουσικούς, δηλαδή 60 σταρ», σημειώνει ο Ρουότσι ξεφυσώντας.
Ωρα διασκέδασης για τους ταλαντούχους ηλικιωμένους της Καλιφόρνιας.
Ξενώνας ηλικιωμένων με «νέους» καλλιτέχνες στην Καλιφόρνια
Ζωντανή τζαζ μουσική στο μπάρμπεκιου της Τρίτης, μαθήματα δημιουργικής γραφής την Τετάρτη και ένας προπονητής μαθαίνει στους ενοίκους πώς να αποφεύγουν τα… πεσίματα. Ολα αυτά λαμβάνουν χώρα στον ξενώνα ηλικιωμένων για καλλιτέχνες. Προϋπόθεση δεν είναι κάποιος να υπήρξε καλλιτέχνης στη ζωή του, αρκεί απλώς να διαθέτει τις σχετικές ανησυχίες.
Σε μια πόλη, όπως η Καλιφόρνια, που λατρεύει τα νιάτα, ο ξενώνας Burbank Senior Artists Colony δίνει την ευκαιρία μιας άλλης εμπειρίας σε άτομα τρίτης ηλικίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν είναι όλοι οι συνταξιούχοι φτιαγμένοι για να παίζουν γκολφ, οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες στον ξενώνα δίνουν τη δυνατότητα στους ενοίκους να εκφραστούν συναισθηματικά μέσω της τέχνης.
Προ ετών, η 86χρονη κ. Νίκολς, η οποία έχει επιμεληθεί τα χτενίσματα εκατοντάδων σταρ του σινεμά στα νιάτα της, χτενίζει σήμερα την κόμη της γειτόνισσάς της κ. Μίλερ. Η κ. Μίλερ επρόκειτο, στα 81 της, να πρωταγωνιστήσει στο «Bandida», μια νέα κωμωδία για τη ζωή μιας ηλικιωμένης, η οποία λήστεψε ένα ψιλικατζίδικο. Το σενάριο είχε την υπογραφή της κ. Νόουντ, που ξεκίνησε τη συγγραφή σεναρίων στα 63 της, αφού μετακόμισε στον ξενώνα Burbank Senior Artists Colony.
Γλέντι με μουσική στην αυλή του Burbank Senior Artists Colony.
«Η καλλιτεχνική έκθεση σε κοινό μου φαινόταν τρομακτική, ιδιαίτερα στην ηλικία μου», παραδέχθηκε η κ. Νόουντ, σε σχετικό ρεπορτάζ των New York Times, η οποία κατά τη νεότητά της μεγάλωνε μόνη της τα δύο της παιδιά στη Βοστώνη. «Εδώ, όμως, ένιωθα ασφαλής. Ηταν πολύ τρυφερή εμπειρία τελικά. Δεν φοβήθηκα καθόλου», εκμυστηρεύθηκε η ίδια.
«Σε βοηθάει να μένεις μακριά από μπλεξίματα», ανέφερε η κ. Μίλερ, η οποία δεν είχε παίξει ποτέ στη ζωή της κανέναν ρόλο –εκτός από αυτούς που της επέβαλε η ζωή– ούτε είχε αγγίξει ποτέ στη ζωή της όπλο. Για τα γυρίσματα, όμως, της κωμωδίας έπρεπε όχι μόνο να κάνει και τα δύο, αλλά βρέθηκε με χτενισμένα από επαγγελματία μαλλιά για πρώτη φορά στη ζωή της.
Ο ξενώνας Burbank αποτελεί ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο αντιμετώπισης της γηραιότητας. Μελέτη του πανεπιστημίου George Washington υποστηρίζει μάλιστα πως, όταν άτομα άνω των 65 ετών απασχολούνται με καλλιτεχνικά και δημιουργικά προγράμματα, περιορίζουν τις ιατρικές τους ανάγκες, ενώ απομακρύνονται πολύ περισσότερο από την κατάθλιψη.
Την πατρότητα της ιδέας κατέχει ο Τιμ Κάρπεντερ που είναι και η «ψυχή» ενός ιδρύματος που σχετίζεται με την απασχόληση ηλικιωμένων. Μέσω τοπικών καλλιτεχνικών οργανισμών, συγκέντρωσε αρχικώς άτομα ηλικίας από 55 ετών και άνω για να ξεκινήσουν τις καλλιτεχνικές δράσεις. Συνολικά, ο ξενώνας διαθέτει 141 διαμερίσματα, ενός ή δύο ατόμων, ενώ το 30% εξ αυτών απευθύνεται σε ενοίκους με χαμηλά εισοδήματα (προσφέροντας σημαντικά χαμηλότερη τιμή), με αποτέλεσμα η λίστα αναμονής να ξεπερνά τα 2.000 άτομα.