Αίφνης δε, διαβάζοντας τον επικήδειο του Κώστα Μπακογιάννη για τον Βασίλη Πριόβολο, ή καπετάν Ερμή, θυμήθηκα τα νιάτα μου. Τότε, στη δεκαετία του εβδομήντα, όταν οι φιλοδυτικές πολιτικές δυνάμεις της χώρας μας θεσμοθέτησαν την ενοχή τους για τη νίκη στον Εμφύλιο και άφησαν την ιστορική αφήγηση της τραγωδίας στα χέρια των ηττημένων. Τα βιβλιοπωλεία γέμισαν με απομνημονεύματα ανταρτών και ο Αρης βρήκε μια θέση στην πινακοθήκη των ηρώων του έθνους. Οποια κρίση για την πολιτεία των κομμουνιστών και τα εγκλήματά τους φορολογούνταν ως «αντικομμουνιστική», κατηγορία που ισοδυναμούσε με ατιμία. Ησαν τα χρόνια εκείνα τα παλιά που ο Κ. Καραμανλής θεώρησε πως η καταλλαγή θα ολοκληρωνόταν με την αποσιώπηση του εμφυλίου άγους. Η Δεξιά και το Κέντρο δεν μιλούσαν για τον Εμφύλιο, όμως η Αριστερά ήταν λαλίστατη και παραγωγικότατη. Διεκδικούσε στην εκπαίδευση, στη διανόηση, αλλά και στη συλλογική συνείδηση τον χώρο που είχε χάσει μετά τη στρατιωτική και πολιτική της ήττα. Εκ παραδόσεως, ήρωες θεωρούμε τους ηττημένους και ποτέ τους νικητές. Οι φιλοδυτικές δυνάμεις ήθελαν να ξεχάσουν τον διχασμό. Η Αριστερά όμως τον θυμόταν και μας τον θύμιζε.
Από τον τρόπο που μίλησε ο Κ. Μπακογιάννης για τον θανόντα συμπεραίνω ότι τον γνώριζε. Και δεν αμφιβάλλω ότι θα ήταν ένας συμπαθής γεράκος που είχε να πει πολλές ωραίες ιστορίες, απ’ αυτές που οι μεταγενέστερες γενιές ούτε στο όνειρό τους δεν έζησαν. Υστερα από κάποια ηλικία όλοι γλυκαίνουν εξάλλου, εκτός από όσους θέλουν να παραμείνουν νέοι και γίνονται στριμμένοι. Ομως πώς μπορείς να πεις για έναν σύντροφο του Βελουχιώτη ότι πολέμησε για τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την ενότητα; Ειδικά αν είσαι νέος πολιτικός και δεν είσαι ο Τσίπρας ή ο Κοντονής. Ο εμφύλιος σπαραγμός κινδύνευσε να φυλακίσει την Ελλάδα πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα. Το μετά θάνατον πνεύμα του, που εξακολουθεί να κυκλοφορεί ανάμεσά μας, κρατάει ακόμη την απόστασή μας από την Ευρώπη.
Η συνεργασία του Κ. Μητσοτάκη με την Αριστερά το 1989 δεν οδήγησε στην εθνική συμφιλίωση, όπως απαντά ο Κ. Μπακογιάννης στους επικριτές του. Ηταν ένας πολιτικός ελιγμός που τέλειωσε όταν πέρασε η συγκυρία που τον γέννησε. Η σημερινή Αριστερά κέρδισε την εξουσία ράβοντας τα ρετάλια του διχασμού και τρώγοντας από τα αποφάγια της πνευματικής και ιδεολογικής ηγεμονίας του κομμουνιστικού ιδεολογήματος. Η αδυναμία της χώρας να αντιμετωπίσει την κατάρρευση λόγω της κρίσης είναι προϊόν αυτής της ηγεμονίας. Δεν αρκεί μια πολιτική νίκη των φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων, όπου ανήκει και ο Κ. Μπακογιάννης, στις εκλογές. Αν το παιχνίδι δεν κερδηθεί στα μυαλά μας πρώτα, δεν πρόκειται να κερδηθεί ποτέ.