Σε μια δημοκρατική, ευνομούμενη πολιτεία, η παραγωγή του δικαίου θα πρέπει να διέπεται από διαφάνεια και να αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του γενικότερου συμφέροντος, με σεβασμό στον άνθρωπο και εγγυήσεις έναντι ενδεχόμενης αυθαίρετης λειτουργίας της εξουσίας. Η βελτίωση της ποιότητας της νομοθέτησης είναι ψηλά στην ατζέντα της Επιτροπής Γιούνκερ. Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, προωθεί από τη μία πλευρά κανόνες για τον έγκαιρο προγραμματισμό του νομοθετικού έργου, την αποφυγή αποσπασματικών ρυθμίσεων, την κωδικοποίηση της νομοθεσίας και από την άλλη πρωτοβουλίες για ευρύτερη διαβούλευση με όλους, πολίτες και εκπροσώπους συμφερόντων, με παράλληλη θέσπιση κανόνων συμμετοχής και διαφάνειας.
Στη χώρα μας, το πρόβλημα της κακής ποιότητας της νομοθεσίας εμφανίζεται με όλες τις πιθανές μορφές: πολυνομοθεσία, αποσπασματική έως και ύποπτη νομοθέτηση, ασαφείς, ατελείς, ακόμα και αντιφατικές ρυθμίσεις. Η δε δημόσια, ανοικτή διαβούλευση αντιμετωπίζεται ως «πολυτέλεια», ιδίως στη «μνημονιακή» περίοδο που οι χρόνοι για τον σχεδιασμό και την υιοθέτηση ρυθμίσεων υπαγορεύονται από την ανάγκη συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις που συνοδεύουν τα πακέτα δημοσιονομικής προσαρμογής.
Τι γίνεται, όμως, με την πιο «κλειστή» διαβούλευση; Αυτή που λαμβάνει χώρα με τους άμεσα εμπλεκόμενους φορείς; Τους «κοινωνικούς εταίρους», τους επαγγελματικούς φορείς, τους εκπροσώπους επιχειρηματικών και επενδυτικών συμφερόντων; Η πρόσφατη συνάντηση του πρώην προέδρου της Επιτροπής, και νυν συμβούλου της Goldman Sachs, Μπαρόζο με τον εν ενεργεία επίτροπο Κατάινεν σε μια μπιραρία των Βρυξελλών ερμηνεύτηκε από θεσμικούς παράγοντες στην Ενωση και εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών ως απόπειρα αθέμιτης επιρροής. Την ίδια στιγμή, ο Σκοτ Προύιτ, προϊστάμενος της κυβερνητικής Υπηρεσίας για την Προστασία του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (Environmental Protection Agency, EPA) που εκδίδει εκτελεστικούς κανονισμούς και επιβάλλει πρόστιμα προς τους παραβάτες, δέχεται οξύτατη κριτική, αντιμέτωπος με σχετική έρευνα αρμοδίων υπηρεσιών, για ένα μισθωτήριο που συνήψε με γνωστό εκπρόσωπο εταιρειών που εποπτεύονται από την υπηρεσία.
Στις ΗΠΑ, η νομοθεσία για τη δράση των ομάδων άσκησης επιρροής, γνωστή ως Lobbying Disclosure Act, μετράει αρκετές δεκαετίες αδιάκριτης εφαρμογής, και οι κυρώσεις για όσους την παραβιάζουν, εκπροσώπους συμφερόντων αλλά και δημόσιας εξουσίας, είναι ιδιαίτερα αυστηρές. Κάθε εταιρεία lobbying υποχρεούται να κοινοποιεί το σύνολο των δραστηριοτήτων της, των χορηγιών εκδηλώσεων, των νομοθετικών ρυθμίσεων που προωθεί, των συμφερόντων που εκπροσωπεί και των επαφών που κάνει για λογαριασμό τους με λειτουργούς.
Στην Ευρώπη, με εξαίρεση την (τότε) Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, η οποία ήδη από το 1972 είχε σε ισχύ σχετική νομοθεσία, τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας της Ενωσης, επεξεργάστηκαν ρυθμιστικά πλαίσια μόλις την τελευταία δεκαετία. Βασικά χαρακτηριστικά των πλαισίων, συνδυαστικά ή εναλλακτικά: νομοθετικές και δεσμευτικές ρυθμίσεις και/ή κώδικες συμπεριφοράς, δεοντολογίας ή αυτοδεσμεύσεων κ.ά. Ηδη, ο σχετικός κατάλογος της Ε.Ε. αριθμεί σχεδόν 12.000 συμβουλευτικές ή δικηγορικές εταιρείες με δραστηριότητες lobbying, φορείς επαγγελματικών ομάδων, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών.
Η Ελλάδα πρόσφατα υιοθέτησε νέες, αυστηρές ρυθμίσεις για τα οικονομικά των πολιτικών κομμάτων και των αντιπροσώπων. Εξακολουθεί, ωστόσο, να ανήκει στη μειοψηφία των κρατών-μελών της Ε.Ε. χωρίς καμία συναφή ρύθμιση, είτε υπό τη μορφή νομοθεσίας είτε υπό την πιο ήπια μορφή κώδικα δεοντολογίας και καταλόγου εγγεγραμμένων ομάδων συμφερόντων. Υποπτες διατάξεις, με «φωτογραφικό» περιεχόμενο ψηφίζονται από τη Βουλή ή υπογράφονται από το αρμόδιο όργανο χωρίς να γνωρίζει κανείς τον βαθμό επιρροής στη διαμόρφωσή τους από επωφελούμενα συμφέροντα ή ομάδες. Ελλείψει δε σαφών κανόνων για τη διαφανή και ισότιμη συμμετοχή σε διαδικασία διαβούλευσης ή και σε παραγωγή σχεδίων ρυθμίσεων, ούτε κυρώσεις για αθέμιτες πρακτικές επιρροής προβλέπονται. Αθέμιτες πρακτικές είναι κολάσιμες εφόσον αποδεικνύεται παράνομη συναλλαγή, χρηματισμός. Ή, στο άλλο άκρο, «ποινικοποιείται» κάθε επαφή, σε ένα επικίνδυνο κυνήγι μαγισσών. Μήπως είναι καιρός για περισσότερη διαφάνεια και στην Ελλάδα;
*Ο κ. Ανδρέας Ποττάκης είναι Συνήγορος του Πολίτη.