Kάμερα από πάνω, στο πλάνο μόνο «χέρια και τηγάνια» («hands and pans» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται γι’ αυτό το είδος βίντεο στο εξωτερικό), μικρή διάρκεια, θέμα απλές και συνήθως πληθωρικές συνταγές βήμα βήμα, με πεντακάθαρους πάγκους, πολύχρωμα σκεύη και πλήρη απουσία του δημιουργικού χαμού που μπορεί αυτό να συνεπάγεται σε μια κουζίνα, και φυσικά λαχταριστά κοντινά πλάνα στο τελικό αποτέλεσμα την ώρα που κάποιος μπήγει μέσα ένα πιρούνι. Με κύριο όχημα το Facebook, έχει γίνει εξάρτηση όχι μόνο για ανθρώπους που ενδιαφέρονται να αντιγράψουν τις συνταγές, αλλά κυρίως για εκείνους που απολαμβάνουν να τις χαζεύουν, υπνωτισμένοι, τη μία μετά την άλλη, μέσω της πιο καταστροφικής, για την παραγωγικότητα, ανακάλυψης του 21ου αιώνα: του autoplay.
Το autoplay, που καθιερώθηκε στο Facebook το 2013, αλλά και το γεγονός ότι στα βίντεο αυτά δεν χρησιμοποιούνται παρά ελάχιστες λέξεις (κυρίως τα υλικά), καθιστώντας τα έτσι προσβάσιμα και σε μη αγγλόφωνους χρήστες, είναι ίσως οι δύο πρακτικοί λόγοι που απογείωσαν το είδος. «Δεν υπάρχουν προσωπικότητες που να συνδέονται με τα βίντεο», λέει στον Guardian η συγγραφέας φαγητού και μαγείρισσα Άννα Μπαρνέτ. «Οι προσωπικότητες μπορεί να διχάζουν το κοινό, όμως σε αυτά τα βίντεο βλέπεις μόνο φαγητό». Και το βλέπεις σε ένα φορμάτ φθηνό, εύκολο, για το οποίο το μόνο που χρειάζεται κανείς είναι φυσικό φωτισμό και μια καλή κάμερα. Είναι το φορμάτ που λάνσαραν οι food bloggers, γιατί ήταν εύκολο για έναν ερασιτέχνη. Η «μαγκιά» ήταν στο γρήγορο, καθηλωτικό μοντάζ, που κάνει τα βίντεο απολαυστικά και εθιστικά.
Χρειάστηκε ελάχιστο χρόνο για να το επιβεβαιώσω και στο γραφείο. Λίγα λεπτά αφού είχα ανακοινώσει το θέμα στην ομήγυρη, συντάκτες, art director και photo editors ξεροστάλιαζαν πάνω από το βίντεο με τα «Λαζάνια των 100 στρώσεων», μαγνητισμένοι από τα χέρια που απλώνουν το ένα πάνω στο άλλο, ξανά και ξανά, τα ίδια υλικά. Δεν είναι περίεργο που η σελίδα του Tasty, του καναλιού φαγητού του Buzzfeed, έχει σήμερα -τρία χρόνια μετά την έναρξή του- 95 εκατ. ακολούθους. Υπάρχουν μήνες που εξασφαλίζει πάνω από 3 δισ. views, βασισμένο φυσικά στη διανομή μέσω του Facebook, το οποίο πάλι κερδίζει χωρίς να βάζει δολάριο στα παραγωγικά κόστη. Εκτός αυτού, ακριβώς επειδή συγκεντρώνει στοιχεία για τον κάθε χρήστη-θεατή των βίντεο, όταν θα θελήσει το ίδιο να λανσάρει το δικό του σχετικό κανάλι, βασισμένο στα στοιχεία, θα… σκίσει. Την ίδια ώρα, άλλες ιστοσελίδες, αλλά και εταιρείες, χρησιμοποιούν πλέον κατά κόρον τέτοιου τύπου βίντεο, οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα αναπαράγουν καταιγιστικά, ενώ ακόμα και γνωστοί σεφ εκμεταλλεύονται την πέραση που έχει το φορμάτ, στις δικές τους ιστοσελίδες.
Τι είναι όμως αυτό που τα κάνει τόσο εθιστικά; Σύμφωνα με τον Νικ Ντέιβις, λέκτορα στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, το να παρακολουθείς ανθρώπους που παράγουν πράγματα σε βάζει στην περίεργη θέση τού να είσαι συγκεντρωμένος αλλά εντελώς παθητικός, γεγονός που οδηγεί σε μια κατάσταση σχεδόν διαλογισμού. «Μια θεωρία είναι πως, ως μωρά, περνάμε πολύ χρόνο να παρακολουθούμε άλλους να ολοκληρώνουν εργασίες. Το να μεταφερόμαστε ξανά σε αυτή τη θέση, ειδικά παρακολουθώντας κάτι φροντιστικό όπως το μαγείρεμα, γίνεται εξαιρετικά ανακουφιστικό». ■