Αν το χρέος κυριάρχησε στις διαπραγματεύσεις των αξιωματούχων και στις σελίδες του διεθνούς Τύπου κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης, και αν η κατάρρευση του ΑΕΠ ήταν η αιτία που οι διαδοχικές ελαφρύνσεις του χρέους δεν έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα, η ανεργία, ο τέταρτος δείκτης στη σειρά της «μνημονιακής Οδύσσειας», είχε το μεγαλύτερο κοινωνικό αντίκτυπο.
Η ανεργία έφτασε στο χαμηλότερο προ κρίσης επίπεδο το Μάιο του 2008, πέφτοντας στο 7,3%, όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα. Το ποσοστό αυτό, μετά από μία υπερ-δεκαετή περίοδο ταχύρρυθμης μεγέθυνσης του ΑΕΠ (που έφτασε τον ετήσιο μ.ο. του 4% περίπου μεταξύ 2000-7), έπρεπε να είχε αποτελέσει αντικείμενο σοβαρού προβληματισμού.
Οι αιτίες που δεν επέτρεπαν την περαιτέρω μείωση της ανεργίας ήταν γνωστές. Η απουσία ευελιξίας στις συλλογικές διαπραγματεύσεις και ο καθοδηγητικός ρόλος του δημόσιου τομέα και ο στρεβλός τρόπος λειτουργίας της διαιτησίας είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η ελληνική εκδοχή του προβλήματος των «εντός και εκτός συστήματος» (insider-outsider problem). Οι «μέσα» απολάμβαναν αυξήσεις στις αποδοχές τους και ενισχυμένη (έως απόλυτη, στην περίπτωση των ΔΕΚΟ) εργασιακή ασφάλεια· οι «απ’ έξω» – συμβασιούχοι ορισμένου χρόνου, μερικά απασχολούμενοι, αδήλωτοι εργαζόμενοι (ειδικά μετανάστες), νέοι που επιχειρούν να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και γυναίκες που προσπαθούν να επανεισέλθουν – έβρισκαν δουλειά σε περιόδους ανάπτυξης μόνο αφού οι ήδη εργαζόμενοι λάμβαναν αυξήσεις, ενώ όταν ερχόταν η ύφεση, απολύονταν πρώτοι. Παράλληλα, οι παθογένειες της ανώτατης εκπαίδευσης, ειδικά ο σχεδόν ανύπαρκτος συντονισμός μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων, είχαν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να βρίσκεται στις πρώτες θέσεις πανευρωπαϊκά στην ανεργία των πτυχιούχων.
Οι κυβερνήσεις προ μνημονίων δεν θέλησαν ή δεν μπόρεσαν να προωθήσουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Το αποτέλεσμα ήταν να επιβληθεί στη χώρα η θεραπεία-σοκ της τρόικας, η οποία έδινε απέδιδε υπερβολικά μεγάλη σημασία στο μισθολογικό κόστος ως παράγοντα υπονόμευσης της ανταγωνιστικότητας. Η αναγκαία στροφή στις επιχειρησιακές συμβάσεις και άλλα μέτρα ενίσχυσης της ευελιξίας υλοποιήθηκαν σε μία περίοδο κατά την οποία η οικονομία βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση. Το αποτέλεσμα ήταν το ποσοστό της ανεργίας να σκαρφαλώσει σε ιλιγγιώδη επίπεδα, ξεπερνώντας το 20% τον Οκτώβριο του 2011 και φτάνοντας στην κορύφωσή του τον Ιούλιο του 2013, στο 28%. Την ίδια χρονιά, η ανεργία των νέων άγγιξε το 60%, ενώ 3 στα 4 άτομα χωρίς δουλειά ήταν μακροχρόνια άνεργοι – εκ των οποίων λιγότερο από το 5% είχε πρόσβαση στο σχετικό επίδομα των 200 ευρώ.
Η αποκλιμάκωση έκτοτε προχωρά βασανιστικά αργά – εξαιτίας και της παράτασης της ύφεσης την περίοδο 2015-6. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των νέων θέσεων εργασίας που δημιουργούνται. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία, το 55% των προσλήψεων στο 14μηνο από 1.1.2017 έως 28.2.2018 ήταν για θέσεις μερικής ή εκ περιτροπής απασχόληση.
Το μέλλον, δυστυχώς, δεν διαγράφεται πιο ρόδινο. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης που είχαν προβλεφθεί για το 2017-9 διαψεύδονται στην πράξη. Εν τω μεταξύ η κυβέρνηση έχει δηλώσει την πρόθεσή της μετά τον Αύγουστο να καταργήσει ορισμένα από τα μέτρα ευελιξίας που επιβλήθηκαν στα χρόνια των μνημονίων. Αυτά ενώ, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΣΕΒ, παρά την υψηλότατη ανεργία, «πολλές επιχειρήσεις δεν μπορούν να καλύψουν θέσεις εργασίας όχι μόνον υψηλών αλλά και μεσαίων τεχνικών προσόντων λόγω έλλειψης των κατάλληλων υποψηφίων με γνώσεις, εμπειρία και δεξιότητες».
Σχόλιο:
Μία αγορά εργασίας ανέτοιμη για καταιγίδες
Της Αντιγόνης Λυμπεράκη*
Το διάγραμμα περικλείει όλο το δράμα της κρίσης. Τρεις μήνες μετά την χρεοκοπία της Lehman Brothers, το 2008, η παγκόσμια οικονομία δείχνει σημάδια της ύφεσης. Η ανεργία αυξήθηκε στην Ευρώπη από 7% σε πάνω από 10% το 2011. Τώρα πια η κρίση είναι ανάμνηση – για τις περισσότερες χώρες. Η απασχόληση είναι υψηλότερη από το 2008, η ανεργία περίπου στα ίδια.
Η κρίση, όμως, χτύπησε άνισα. Οι χώρες που βλέπουμε είναι οι πρωταγωνίστριες στην ανεργία. Όμως η Πορτογαλία και ειδικά η Ιρλανδία έχουν αφήσει πίσω τους τον εφιάλτη, ενώ η Ιταλία ανακάμπτει και η Ισπανία βρίσκεται σε δυναμική τροχιά βελτίωσης. Μόνο η Ελλάδα παραμένει ακόμα εγκλωβισμένη. Αξίζει λοιπόν να κοιτάξουμε τι μας λέει το διάγραμμα.
Κατ’ αρχάς, η ανεργία ήταν υψηλή και πριν από την κρίση. Όπως η Ισπανία, η Ελλάδα είχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που δεν μεταφράζονταν σε δουλειές. To φαινόμενο αυτό σήμαινε συστηματικά υψηλότερη ανεργία για όσους προσπαθούσαν να περάσουν το κατώφλι της αγοράς εργασίας – τους νέους και τις μητέρες.
Σε αντίθεση με αλλού, εδώ η κρίση άργησε να χτυπήσει την αγορά εργασίας. Στην περίοδο 2008-9 βαυκαλιζόμασταν ότι «η Ελλάδα ήταν θωρακισμένη». «Θωρακίστηκε» μέσω της εκτίναξης του ελλείμματος του Δημοσίου, που ανέβαλε το αναπόφευκτο μοιράζοντας λεφτά – κάτι που έκανε το χτύπημα της ανεργίας χειρότερο, λίγο αργότερα.
Η άνοδος της ανεργίας ήλθε με καθυστέρηση, αλλά όταν ήλθε, ήταν εφιαλτική και ασταμάτητη. Σαν να είχε σπάσει ένα φράγμα και κανείς δεν μπορούσε να συγκρατήσει την ορμή των νερών. Έπιασε το αστρονομικό 28% στα μέσα του 2013 – ένα τρίτο του εργατικού δυναμικού σχεδόν να ψάχνει δουλειά και να μην βρίσκει. Αν προσθέταμε και όσους συνταξιοδοτήθηκαν πανικόβλητοι και τους νέους που έφυγαν στο εξωτερικό, η εικόνα θα ήταν ακόμη χειρότερη.
Από το 2013 έχουμε βελτίωση – με βήμα σημειωτόν, πάντως βελτίωση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η περίοδος του τρίτου μνημονίου δεν φαίνεται να διαφοροποιείται από το δεύτερο. Έχουμε ενιαία πορεία διστακτικής καλυτέρευσης, η οποία προφανώς διέπεται από παρόμοιους παράγοντες.
Από την εικόνα λείπει άλλη μια διάσταση ανισότητας: στο Δημόσιο δεν υπάρχει ανεργία, ενώ οι μειώσεις μισθών έγιναν υπολογίσιμες μετά το 2013 – δηλαδή μετά την καμπή της ανεργίας. Αν τα ποσοστά ανέργων επιμεριστούν στους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα, η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη.
Γιατί εκτοξεύθηκε η ανεργία σε τέτοια ύψη; Και γιατί η μείωσή της από το 2013 δεν μας έχει βγάλει ακόμη από την κρίση;
Επειδή η Ελλάδα είχε και έχει (σε μικρότερο βαθμό) μια αγορά εργασίας που δεν είναι φτιαγμένη για καταιγίδες. Είναι σκάφος γλυκού νερού, που προστατεύει όσους είναι μέσα και αφήνει τους «εκτός» απροστάτευτους. Όταν μερικοί δεν προσαρμόζονται (οι «εντός»), οι υπόλοιποι πρέπει να προσαρμόζονται περισσότερο. Η λύση για να δούμε την ανεργία να κατεβαίνει είναι περισσότερη ευελιξία για όλους, όχι λιγότερη.
*Η κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών του Παντείου Πανεπιστημίου και πρώην βουλευτής του «Ποταμιού».
H «Κ» έγραψε:
«Με ευέλικτες μορφές εργασίας 6 στις 10 προσλήψεις», 10.3.2018
«Το έλλειμμα δεξιοτήτων και η ανεργία», 12.2.2018
http://www.kathimerini.gr/948071/article/epikairothta/politikh/to-elleimma-de3iothtwn-kai-h-anergia
«Μύθοι και αυταπάτες για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις»
«Μακροχρόνιοι το 75% των ανέργων», 29.11.2014
http://www.kathimerini.gr/793831/article/epikairothta/ellada/makroxronioi-to-75-twn-anergwn
«Ισπανία – Ελλάδα: Η ανεργία για τους “εντός” και “εκτός” συστήματος», 31.12.2012
Είπαν/έγραψαν:
«Μεταξύ του 1999 και του 2009, το μοναδιαίο κόστος εργασίας αυξήθηκε κατά 24% σωρευτικά στην Ευρωζώνη. Στην Αυστρία και τη Γερμανία αυξήθηκε κατά 13% και 8% αντίστοιχα· στην Ελλάδα και την Ιρλανδία, αυξήθηκε κατά 34% και 38% αντίστοιχα»
Ζαν-Κλοντ Τρισέ, διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης, 23.2.2011
«Θα χρειαστεί άλλα 21 χρόνια από σήμερα η Ελλάδα για να μειώσει την ανεργία στα προ κρίσης επίπεδα»
Πουλ Τόμσεν, 18.1.2017
«Είμαστε βάσιμα αισιόδοξοι ότι η αποκλιμάκωση της ανεργίας θα επιταχυνθεί το επόμενο διάστημα»
Αλέξης Τσίπρας, υπουργείο Εργασίας, 17.7.2017 [έκτοτε ο δείκτης ανεργίας έχει μείνει ουσιαστικά αμετάβλητος]