Γνώρισα δύο φορές τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Την πρώτη ως 17χρονος στην ασπρόμαυρη τηλεόραση του πατρικού μου στις 28 Μαΐου του 1979, όταν από το Ζάππειο με τη χαρακτηριστική βαριά προφορά του –που εμάς τους Μακεδόνες δεν μας ξένισε ποτέ– σφράγισε τη μετέπειτα πορεία μου μ’ εκείνη την απλή, γι’ αυτό και αξέχαστη, φράση: «Η Ελλάς σήμερα αποδέχεται οριστικά την ιστορική της πρόκληση και την ευρωπαϊκή της μοίρα».
Η δεύτερη, λίγα χρόνια μετά, όταν ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας πια μας δέχθηκε – ανήμερα τον Αη Δημήτρη– νέους φοιτητές στο ΑΠΘ για να μας γνωρίσει και να μας ακούσει. Με την ανωριμότητα της ηλικίας βρήκα μόνο να του πω «Πρόεδρε, είστε το ίνδαλμα μου». Ακαριαία με κεραυνοβόλησε: «Αν θέλεις να κάνεις κάτι στη ζωή σου μικρέ, να μην έχεις ποτέ πολιτικούς για ινδάλματα».
Για όλους εμάς που γεννηθήκαμε στην προδικτατορική Ελλάδα, αλλά απολαύσαμε τους καρπούς της ευρωπαϊκής της πορείας, αυτές οι καραμανλικές διδαχές είναι πάντα επίκαιρες, γιατί απλά δικαιώθηκαν ιστορικά.
Πρώτα η ευρωπαϊκή μοίρα. Ναι, η Ελλάδα χάρη στον Καραμανλή –που στην πορεία συχνά φαινόταν πολύ μόνος– βρήκε τη θέση της στη σωστή πλευρά του γεωπολιτικού φράκτη. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να καταλάβει κανείς τι θα είχε συμβεί στη χώρα αν αντιμετώπιζε τα χρόνια θεσμικά της προβλήματα αλλά και την κρίση χρέους, το προσφυγικό και την ευρύτερη αστάθεια της γειτονιάς μας μόνη, έξω από την ευρωπαϊκή ομπρέλα. Οσο για την ελληνική γεωργία, τις υποδομές, τις κοινωνικές δομές και την επιχειρηματικότητα, έχουμε την πολυτέλεια σήμερα να μας απασχολεί μόνο το ύψος των ευρωπαϊκών πόρων που τις στηρίζουν, όχι η ύπαρξή τους που θεωρείται δεδομένη. Κι όταν η Ελλάδα βρέθηκε στο έρεβος της χρεοκοπίας και μετρούσε τους φίλους της σε όλες τις ηπείρους αναζητώντας δήθεν «συμμάχους», στο τέλος πάλι τους βρήκε μόνο στην ευρωπαϊκή οικογένεια, όπως σίγουρα θα είχε προβλέψει ο Καραμανλής.
Οσο για την απέχθειά του στη δραματοποίηση της πολιτικής («να μην έχεις ινδάλματα») και την πανθομολογούμενη προσήλωσή του στη σκληρή δουλειά και στη σφικτή διαχείριση του κράτους, πολλοί έχουν πολλά να διδαχθούν. Τη στιγμή που η Ελλάδα βγαίνει από την οικονομική άβυσσο και ετοιμάζεται να σταθεί στα πόδια της στον μεταμνημονιακό ορίζοντα –με την Ευρώπη πάλι δίπλα της και όχι απέναντι– οι καραμανλικές παρακαταθήκες για νοικοκυρεμένη οικονομία, για πολιτική ως μέσο και όχι ως προορισμό, αλλά και η αλλεργία του στους λαϊκισμούς –που τους κατατρόπωσε με τη πολιτική του δράση και όχι στα λόγια– πρέπει να ηχούν σαν καμπάνες για το πολιτικό σύστημα αλλά και την κοινωνία μας.
Κι ένα τελευταίο. Η ζωή και το έργο του Καραμανλή απέδειξαν πως η «άλλη Ελλάδα» διαθέτει ανεξάντλητες δυνατότητες και απεριόριστες εφεδρείες. Αυτές που επέτρεψαν στον γιο ενός δασκάλου που γεννήθηκε σ’ ένα μικρό χωριό της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας να αλλάξει τη μοίρα των Ελλήνων. Σε μια χώρα όπου οι ελίτ συχνά δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, 110 χρόνια από τη γέννηση και 20 χρόνια από τον θάνατο του Εθνάρχη, κι αυτή η καραμανλική παρακαταθήκη έχει τη σημασία της.
* Ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς είναι επικεφαλής εκπρόσωπος Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.