Ο πέμπτος δείκτης της τρέχουσας σειράς του Ground Euro είναι ο πιο αποθαρρυντικός για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας. Εκτός από το δημοσιονομικό εκτροχιασμό, που κορυφώθηκε το 2009, η ελληνική οικονομία κατέγραφε προ κρίσης διογκούμενα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, που το 2007-8 ξεπέρασαν το 15% του ΑΕΠ.
Οι αριθμοί αυτοί αντανακλούν τη μακρά διαδικασία απώλειας ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας καθ’ όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης: σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας (TFP) της Ελλάδας τα τελευταία 45 χρόνια ήταν μόλις 0,2% ετησίως – «μακράν η χαμηλότερη στην Ευρωζώνη». Στη μελέτη «Atlas of Economic Complexity», που συγκρίνει το εθνικό εισόδημα με την παραγωγική βάση κάθε χώρας, η Ελλάδα είχε το 2008 το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ του ΑΕΠ της και του γνωσιακού περιεχομένου της παραγωγής της από όλες τις 128 χώρες που εξετάστηκαν.
Τα προγράμματα προσαρμογής της χώρας αναγνώριζαν ότι το πρόβλημα της οικονομίας αφορούσε περισσότερο την προσφορά και λιγότερο τη ζήτηση – ήταν δηλαδή περισσότερο διαρθρωτικό παρά κυκλικό. Πολλά από τα μέτρα που επιβλήθηκαν στις ελληνικές κυβερνήσεις – ιδιωτικοποιήσεις, ευελιξία στην αγορά εργασίας, άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων, κατάργηση διοικητικών φραγμών εισόδου σε συγκεκριμένες αγορές – είχαν ως σκοπό την ενίσχυση της πλευράς της προσφοράς.
Ωστόσο, τόσο λόγω λάθος προτεραιοτήτων των πιστωτών (μονομανής εστίαση στο μισθολογικό κόστος χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψη η επίδραση των μαζικών απολύσεων και της ανεργίας στην παραγωγικότητα) όσο και της απροθυμίας των ελληνικών κυβερνήσεων να πλήξουν κατεστημένα συμφέροντα, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Εξετάζοντας το παρακάτω γράφημα, που μετρά παραγόμενο ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας, βλέπουμε ότι η Ελλάδα είναι η μόνη από τις υπό σύγκριση χώρες που βρίσκεται σήμερα σε (σημαντικά) χειρότερο σημείο σε σχέση με το 2010, που λογίζεται ως έτος αναφοράς.
Συγκεκριμένα, το ΑΕΠ/ώρα εργασίας μειώθηκε κατά 6,5% στην Ελλάδα την περίοδο 2010-7. Στην Ιταλία, που έχει τη δεύτερη χειρότερη επίδοση, ο συγκεκριμένος δείκτης αυξήθηκε στην ίδια περίοδο κατά 1,1%. Στην Ιρλανδία, που πέτυχε την καλύτερη επίδοση, η παραγωγικότητα αυξήθηκε κατά 51,1%. Το ΑΕΠ/ώρα εργασίας αυξήθηκε κατά 5,8% στα χρόνια αυτά στο σύνολο της Ευρωζώνης και κατά 4,9% στο σύνολο του ΟΟΣΑ.
Είναι ίσως κάτι που – αφού καταλήξουμε πόσο καθαρή ή μη θα είναι έξοδος του Αυγούστου – αξίζει μία περίοπτη θέση στο δημόσιο διάλογο. Μειωμένη παραγωγικότητα σημαίνει χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο για τους πολίτες και μία εύθραυστη οικονομία, εξαρτημένη από την καλοσύνη των ξένων. Η οποία όπως είδαμε τα τελευταία χρόνια συνοδεύεται από δρακόντειους όρους.
Σχόλιο
Του Μανόλη Γαλενιανού*
Η πιο τραγική πτυχή της ελληνικής κρίσης είναι οι 685.000 θέσεις εργασίας που χάθηκαν μεταξύ 2008 και 2017. Η μείωση της απασχόλησης αντιστοιχούσε στο 14% του συνολικού αριθμού των εργαζομένων το 2008. Αυτό σημαίνει ότι, αν η παραγωγή ανά (εναπομείναν) εργαζόμενο είχε παραμείνει στα επίπεδα του 2008, το πραγματικό ΑΕΠ της χώρας θα είχε μειωθεί «μόνο» κατά 14%. Όμως, στην πραγματικότητα, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25% μέσα στην κρίση και, συνεπώς, το συνολικό μέγεθος της ύφεσης δεν εξηγείται μόνο από τη μείωση της απασχόλησης. Η δεύτερη, λιγότερο γνωστή, πτυχή της κρίσης είναι η μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας μεταξύ 2008-17 κατά 12%, η οποία, σε συνδυασμό με τη μείωση της απασχόλησης, εξηγεί το συνολικό μέγεθος της ύφεσης.
Για να δούμε τη σημασία της μείωσης της παραγωγικότητας αρκεί να παρατηρήσουμε ότι ακόμα και αν η ανεργία μειωθεί στα προ κρίσης επίπεδα, χωρίς την ανάκαμψη της παραγωγικότητας θα παραμείνουμε κατά 12% φτωχότεροι σε σχέση με το 2008. Αλλά και μακροπρόθεσμα, η ευημερία μιας χώρας εξαρτάται κυρίως από τη δυνατότητά της να αυξάνει την παραγωγή ανά ώρα εργασίας: πολλές χώρες, όπως η Γερμανία, βρίσκονται σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης και θα είχαν πέσει σε στασιμότητα εδώ και δεκαετίες χωρίς τη διαρκή βελτίωση της παραγωγικότητάς τους.
Τι καθορίζει, όμως, την παραγωγικότητα μιας χώρας;Τρεις είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες: οι επενδύσεις σε κεφαλαιακό εξοπλισμό, οι τεχνολογίες αιχμής που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία και η καλή οργάνωση και λειτουργία των αγορών ώστε να μην σπαταλώνται πόροι σε ανώφελες δραστηριότητες.
Οι περισσότερες πρόσφατες εξελίξεις στην ελληνική οικονομία έχουν επιδράσει αρνητικά στην διαδικασία βελτίωσης της παραγωγικότητας. Η πιο σημαντική εξέλιξη είναι μάλλον η τεράστια μείωση των επενδύσεων μετά το 2008, η οποία οφείλεται κυρίως στη έλλειψη τραπεζικής χρηματοδότησης αλλά και, μετά το 2015, στα capital controls. Επιπλέον, μια ελληνική παθογένεια που εντάθηκε μέσα στην κρίση είναι η αρνητική διάθεση της πολιτείας απέναντι στη συνεργασία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων. Η πρόσφατη διαμάχη μεταξύ υπουργών και επιτυχημένων καινοτόμων εταιρειών είναι κι αυτή σύμπτωμα αυτής της αρνητικής διάθεσης.
Από την άλλη πλευρά, έχουν γίνει αρκετές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οι οποίες μπορούν να αυξήσουν την παραγωγικότητα σε βάθος χρόνου, όπως η ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας και η απελευθέρωση της αγοράς μεταφορών. Ο ΟΟΣΑ, μάλιστα, καταγράφει ότι η Ελλάδα εφάρμοσε τις περισσότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις από όλα τα κράτη-μέλη το διάστημα 2008-2011 και 2011-2014.
Δύο συμπεράσματα προκύπτουν. Πρώτον, για να ανακάμψει η χώρα δεν αρκεί η αύξηση της απασχόλησης – είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας με υψηλή παραγωγικότητα. Δεύτερον, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν αρκούν για την ανάκαμψη της παραγωγικότητας – για να δούμε τα θετικά τους αποτελέσματα πρέπει πρώτα να βελτιωθεί το γενικότερο οικονομικό περιβάλλον, το οποίο προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, οικονομική σταθερότητα και αυξημένη τραπεζική χρηματοδότηση.
*Ο κ. Μανόλης Γαλενιανός είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Royal Holloway του Λονδίνου.
Η «Κ» έγραψε:
«Αριστοτέλη, τα Επιχειρηματικά» (Γεύμα με την «Κ»), 26.3.2018
«Σύνδεση αμοιβών με παραγωγικότητα και ευελιξία ζητεί ο ΣΕΒ», 24.10.2017
«Οι εξαγωγές, όχι το χρέος, είναι το ‘κλειδί’» (άποψη), 22.5.2017
«Απολύσεις, ανεργία και παραγωγικότητα της εργασίας» (άποψη), 11.10.2014
Είπαν/έγραψαν:
«Μακροπρόθεσμα, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία της χώρας μας στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και την παγκοσμιοποιημένη οικονομία»
Λουκάς Παπαδήμος, ομιλία στην Ακαδημία Αθηνών, 21.12.2017
«Η Ελλάδα μπορεί να παραμείνει στην Ευρωζώνη μόνο αν διαθέτει ανταγωνιστική οικονομία»
Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, 24.3.2017
«Η εφαρμογή βαθιών και αποτελεσματικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε μία οικονομία συνηθισμένη στον προστατευτισμό και τις πολιτικές παρεμβάσεις αντιμετωπίζει αντιστάσεις σε όλα τα επίπεδα, προκαλώντας δημόσιες διαμαρτυρίες, πολιτική αστάθεια, συχνές εκλογικές αναμετρήσεις και την άνοδο του πολιτικού εξτρεμισμού»
Γ. Ιωαννίδης & Χ. Πισσαρίδης, “Is the Greek Crisis on one of Supply or Demand?”, Brookings Papers on Economic Activity, φθινόπωρο 2015
https://www.brookings.edu/wp–c