Κατά τη διάρκεια της πολυετούς «μνημονιακής» δοκιμασίας της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας, διαδοχικές κυβερνήσεις επιχείρησαν να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο αδειοδότησης επιχειρήσεων φιλικό προς τους ενδιαφερόμενους επενδυτές.
Ο νόμος 3982/2011 ευαγγελίστηκε «απλοποίηση» μιας σειράς βιομηχανικών/βιοτεχνικών και επαγγελματικών δραστηριοτήτων, μειώνοντας σημαντικά τον αριθμό των αδειών που απαιτούντο για την έναρξη επιχειρηματικής λειτουργίας και καταργώντας πλήθος σχετικών νομοθετημάτων (νόμων, προεδρικών αλλά και βασιλικών διαταγμάτων).
Το 2014 υιοθετήθηκε ένας νέος νόμος για την «απλούστευση της αδειοδότησης για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας». Η βασική φιλοσοφία του ν. 4262/2014 ήταν ότι, κατ’ αρχήν, το συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας της οικονομικής ανάπτυξης θα περιοριζόταν μόνο αν αυτό δικαιολογείτο, και στην έκταση που αυτό δικαιολογείτο, από την ύπαρξη κινδύνου για το δημόσιο συμφέρον. Ενας επιχειρηματίας θα μπορούσε να εκκινήσει τη δραστηριότητά του με απλή υπεύθυνη δήλωση. Ατομική διοικητική πράξη, άδεια της δημόσιας αρχής, θα απαιτείτο μόνο όπου το επέβαλε η ανάγκη προστασίας συγκεκριμένου δημοσίου συμφέροντος. Ο νόμος περιελάμβανε περίπου 400 κατηγορίες οικονομικών δραστηριοτήτων που έπρεπε να ταξινομηθούν ανάλογα με το αδειοδοτικό καθεστώς τους. Μέχρι την κατάργησή του, είχε ταξινομηθεί, διά υπουργικής απόφασης, μόλις το 1/4 αυτών.
Ο ν. 4442/2016 για ένα «νέο θεσμικό πλαίσιο για την άσκηση οικονομικής δραστηριότητας» επέκρινε τον προηγούμενο, του 2014, για ολιγωρία στην απλούστευση των διαδικασιών και καταπολέμηση της –αναίτιας– γραφειοκρατίας. Σύμφωνα με την αιτιολογική του έκθεση, «προσπάθειες απλοποίησης που έγιναν με προηγούμενα νομοθετήματα απέβησαν άκαρπες, είτε λόγω του αποσπασματικού τους χαρακτήρα είτε λόγω του μεγάλου αριθμού ανεφάρμοστων προβλέψεων που περιείχαν». Ο πιο πρόσφατος νόμος προβλέπει –εκ νέου– κατηγοριοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων με προεδρικά διατάγματα που θα εκδοθούν έως το τέλος του τρέχοντος έτους. Μέχρι στιγμής, κανένα δεν έχει εκδοθεί.
Ολες οι αναφερόμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες αναγνώριζαν ότι η διαμόρφωση κλίματος φιλικού προς νέες επενδύσεις προϋποθέτει περιορισμό της διοικητικής γραφειοκρατίας. Στην πράξη, όμως, οι πρωτοβουλίες αυτές παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ανεφάρμοστες. Η πληθώρα δευτερογενών κανονιστικών ρυθμίσεων, προεδρικών διαταγμάτων ή υπουργικών αποφάσεων, που θα διέκριναν τους τομείς επιχειρηματικής δράσης, οι οποίες πρέπει να υπόκεινται σε διαδικασίες διοικητικής προέγκρισης, και όχι απλώς ελέγχου συμμόρφωσης κατά τη λειτουργία, προς χάριν του δημοσίου συμφέροντος, ουδέποτε εξεδόθησαν. Αποτέλεσμα: ασάφεια του ρυθμιστικού πεδίου αδειοδότησης για πλήθος επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και διατήρηση περιττής διοικητικής γραφειοκρατίας, δομών και διαδικασιών, των οποίων η σκοπιμότητα και αποτελεσματικότητα είχαν σοβαρά αμφισβητηθεί. Και όλα αυτά, χωρίς να συνυπολογιστούν οι απαιτήσεις της περιβαλλοντικής και πολεοδομικής νομοθεσίας, ακόμη και της προστασίας του πολιτιστικού και αρχαιολογικού πλούτου της χώρας.
Ακρως χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπως επισημαίνει ο Συνήγορος του Πολίτη στην ετήσια έκθεσή του για το έτος 2017, είναι ο νόμος 4495/2017 για τον «έλεγχο και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος»: προβλέπει έκδοση πλέον των 50 υπουργικών αποφάσεων και προεδρικών διαταγμάτων προκειμένου οι διατάξεις του να τεθούν σε εφαρμογή. Με αυτή την πραγματικότητα, η 67η θέση που κατέλαβε η Ελλάδα μεταξύ 190 χωρών στον δείκτη επιχειρηματικότητας της Παγκόσμιας Τράπεζας για το 2018 (Doing Business Index), μακράν τελευταία μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. αλλά και των γειτονικών χωρών που δεν ανήκουν στην Ενωση, μάλλον θα πρέπει να φαίνεται απροσδόκητα υψηλή.
Η βιώσιμη και ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη, με δεδομένη την αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, προϋποθέτει προσέλκυση επενδύσεων με άμεσο και ισχυρό αντίκτυπο στην αναζωογόνηση της εθνικής οικονομίας. Στρατηγικών επενδύσεων, που θα έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη. Στην ετήσια έκθεση του ΙΟΒΕ για την επιχειρηματικότητα που δημοσιεύθηκε στα τέλη του 2017, το ποσοστό του πληθυσμού που διέβλεπε βιώσιμες επιχειρηματικές ευκαιρίες είναι το χαμηλότερο παγκοσμίως. Για να αντιστραφεί αυτό το κλίμα, απαιτούνται άμεσα απλό και σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο με αντίληψη των ορίων απόδοσης της δημόσιας διοίκησης και προστασία του δημοσίου συμφέροντος, και μια one stop shop υπηρεσία για όλες τις αδειοδοτικές ανάγκες των επενδύσεων – όχι μόνο για την ίδρυση εταιρειών.
* Ο κ. Ανδρέας Ποττάκης είναι Συνήγορος του Πολίτη.