Στη χώρα μας ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι μια μάλλον ξεχασμένη ιστορία. Οι λόγοι εξηγούνται στο «Τέχνες και Γράμματα» της αυριανής κυριακάτικης «Κ», σε εκτενές ρεπορτάζ του Σάκη Ιωαννίδη, με αφορμή το διεθνές συνέδριο «Το μακεδονικό μέτωπο 1915-1918: Πολιτική, κοινωνία και πολιτισμός σε καιρό πολέμου», που θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη από τις 10 έως τις 13 Μαΐου.
Ουσιαστικά, αυτό που έχει μείνει περισσότερο από εκείνη την τριετία δεν είναι οι ίδιες οι πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά η πολιτική διάσταση μέσω του Εθνικού Διχασμού (λησμονημένος και αυτός, μολονότι δίχασε τη χώρα, ωστόσο επανήλθε πρόσφατα στο προσκήνιο χάρη σε πρωτότυπες ιστοριογραφικές εργασίες, όπως του Γιώργου Μαυρογορδάτου) και η λογοτεχνική μέσω του «Ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη, αποτύπωση της φρίκης των χαρακωμάτων.
Οπως έχει καταδείξει ο Γ. Μαυρογορδάτος, ο Εθνικός Διχασμός ήταν στην πραγματικότητα μια οξύτατη μορφή εμφύλιας σύρραξης. Επί του παρόντος θα δώσω ένα μικρό παράδειγμα, βασισμένος σε προσωπική έρευνα πάνω στην πρώιμη ιστορία του μεσολογγίτικου 2/39 Συντάγματος Ευζώνων (Σ.Ε.).
Το 2/39 Σ.Ε. υπαγόταν τότε στην ΙΙΙ Μεραρχία Πεζικού, μαζί με το 12ο Σύνταγμα Πεζικού (Σ.Π.) και άλλες στρατιωτικές μονάδες. Καταμεσής των εχθροπραξιών ξέσπασε σοβαρή στάση των ανδρών του 12ου Σ.Π., οι περισσότεροι από τους οποίους κατάγονταν από την Αχαΐα και την Ηλεία και λόγω των φιλομοναρχικών φρονημάτων τους ήταν αντίθετοι στη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Στο βιβλίο του «Ιστορικές αναμνήσεις», ο Στέφανος Σαράφης μνημονεύει εκείνα τα περιστατικά: «Τον Ιούνη του 1918 η ΙΙΙ Μεραρχία με διοικητή τον στρατηγό Τρικούπη, μεταφερόταν στην περιοχή Κοζάνης, για να πάρει μέρος στο μέτωπο. Το 12ο Σύνταγμα στα Σέρβια στασίασε και ένα μεγάλο μέρος με μερικούς μικρούς βαθμοφόρους κίνησε οπλισμένο για την Πάτρα. Ο διοικητής του συντάγματος και οι αξιωματικοί έδειξαν αδιαφορία. Ο διοικητής του 2/39 συντάγματος ευζώνων ο αντισυνταγματάρχης Ζωιτόπουλος Δημ. με ένα τμήμα ευζώνων κίνησε σε καταδίωξή τους και προχώρησε ώς την Καλαμπάκα. Πολλούς πρόλαβε και τους γύρισε πίσω. Οι άλλοι κατόρθωσαν να περάσουν τον κάμπο και να ριχτούν στα απέναντι βουνά της Πίνδου».
Ο Σαράφης αναφέρει παρακάτω πως συγκροτήθηκε στρατοδικείο με βασιλικό επίτροπο τον Ιωσήφ Κούνδουρο. Παραπέμφθηκαν σε δίκη αρκετοί αξιωματικοί και οπλίτες του 12ου Σ.Π. και κάποιοι ελάχιστοι του 2/39 Σ.Ε. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν ο διοικητής του 12ου Σ.Π. συνταγματάρχης Γιαννετάκης, μερικοί άλλοι αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατιώτες που διαδραμάτισαν ρόλο αρχηγών. Για τον συνταγματάρχη Γιαννετάκη ελέχθη πως όταν εξερράγη η στάση επέδειξε πλήρη αδιαφορία σχολιάζοντας: «Ας κάνουν ό,τι θέλουν. Εγώ παίρνω το καπέλο μου και φεύγω».
Συνολικά, εκτελέστηκαν πέντε αξιωματικοί και ογδόντα οπλίτες. Υπόψη, αυτή η εμφύλια αιματοχυσία ήταν ένα ήσσονος σημασίας επεισόδιο στη μεγάλη εικόνα εκείνης της δραματικής περιόδου.