Η καταστροφή της Σμύρνης και η φλόγα του ψεύδους

Η καταστροφή της Σμύρνης και η φλόγα του ψεύδους

4' 0" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τούρκος δημοσιογράφος, που βρισκόταν στη Σμύρνη για να πάρει συνέντευξη από τον Μουσταφά Κεμάλ τις μέρες της μεγάλης συμφοράς, σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι Τούρκοι πλιατσικολόγοι διευκόλυναν τη μεγάλη φωτιά στην καταστροφική της πορεία. «Γιατί καίγαμε τη Σμύρνη;», αναρωτήθηκε ο Φαλί Ρίφκι Ατάι. «Φοβόμαστε ότι εάν οι παραθαλάσσιες επαύλεις, τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια παρέμεναν στις θέσεις τους δεν θα απελευθερωνόμαστε από τις μειονότητες; Οταν ξεριζώθηκαν οι Αρμένιοι, στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο ίδιος φόβος μάς έκανε να κάψουμε όλες τις γειτονιές στις οποίες άξιζε να ζει κανείς στις πόλεις τους. Αυτό δεν προερχόταν από απλή καταστροφική ορμή, αλλά υποκινήθηκε και από ένα αίσθημα κατωτερότητας. Ηταν σαν να πιστεύαμε ότι οτιδήποτε έμοιαζε ευρωπαϊκό θα παρέμενε χριστιανικό και ξένο και θα απαγορευόταν σε μας».

Σύμφωνα με τον Αντρου Μάγκο, βιογράφο του Κεμάλ, ο Τούρκος ηγέτης δεν αναφέρθηκε στη φωτιά όταν έκανε τον απολογισμό του πολέμου στην Εθνοσυνέλευση λίγους μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο του 1922, ούτε πιο μετά. Αναφέρθηκε μόνο στη φωτιά στην πόλη Αφιόν Καραχισάρ, για την οποία κατηγορούσε τους Ελληνες ως εμπρηστές. Ο Ισμέτ Ινονού, ο στρατηγός που πολέμησε τους Ελληνες, στις αναμνήσεις του αναφέρθηκε και στις δύο πυρκαγιές. «Οι αιτίες αυτών των πυρκαγιών πρέπει να αναζητηθούν στα μεγάλα γεγονότα της Ιστορίας», σημείωσε. «Οι υφιστάμενοι λένε ότι εκτελούσαν εντολές, οι προϊστάμενοι ότι κατέρρευσε η πειθαρχία». Σύμφωνα με τη μετέπειτα σύζυγο του Κεμάλ Ατατούρκ, Λατίφε, αυτός, παρατηρώντας τη Σμύρνη να φλέγεται, αρκέστηκε να πει: «Ας την να καεί, ας την να καταρρεύσει».

Σήμερα δεν αμφισβητείται ότι η φωτιά που κατέστρεψε τα τρία τέταρτα της Σμύρνης προκλήθηκε από Τούρκους. Στο βιβλίο «Το Οραμα της Ιωνίας», ο ιστορικός Μάικλ Λουέλιν Σμιθ αναφέρεται στις μαρτυρίες που συνέλεξε ο αιδεσιμότατος Τσαρλς Ντόμπσον από άλλους που, όπως κι αυτός, διέφυγαν από τη Σμύρνη: συμφωνούσαν γενικώς ότι Τούρκοι προκάλεσαν τη φωτιά. Παρά τις μαρτυρίες, στην αρχή αρκετοί ισχυρίστηκαν ότι Ελληνες παρέδωσαν την πόλη στις φλόγες. Μεταξύ αυτών, ήταν και ο Αγγλος ιστορικός Αρνολντ Τόινμπι, που αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την Εδρα Κοραή της Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου το 1924, λόγω της δυσαρέσκειας των Ελλήνων χρηματοδοτών της έδρας όταν, ως ανταποκριτής βρετανικής εφημερίδας, αρχικώς έριξε την ευθύνη στους Ελληνες. Αργότερα άλλαξε γνώμη ως προς την αιτία της φωτιάς. (Η ιστορία αυτή περιγράφεται λεπτομερώς και γλαφυρότατα από τον ιστορικό Ρίτσαρντ Κλογκ, σε βιβλίο για την υπόθεση Τόινμπι, και στο πιο πρόσφατό του έργο, «Greek to Me: A Memoir of Academic Life»).

Η καταστροφή της Σμύρνης επισφράγισε την καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και, ταυτόχρονα, τη νίκη των Τούρκων εθνικιστών, οι οποίοι ίδρυσαν την Τουρκία το 1923. Η ημέρα που μπήκαν τα τουρκικά στρατεύματα στη Σμύρνη, 9 Σεπτεμβρίου, γιορτάζεται ως επέτειος θριάμβου από τους γείτονες. Γιατί, λοιπόν, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μιλώντας στη Σμύρνη πριν από λίγες ημέρες, θεώρησε σκόπιμο να ισχυριστεί ότι Ελληνες ευθύνονται για την πυρπόληση της πόλης πριν από σχεδόν έναν αιώνα; Σε τι το όφειλε, πέρα απ’ το να πληγώσει τους Ελληνες που ακόμη θρηνούν για τις χαμένες πατρίδες; Παραδοσιακά, η Σμύρνη ψηφίζει υπέρ των κοσμικών κομμάτων και όχι του κόμματος του Ερντογάν. Φαίνεται, όμως, ότι στην προεκλογική εκστρατεία ο Τούρκος πρόεδρος θα πει και θα κάνει τα πάντα για να επανεκλεγεί και να οδηγήσει τη χώρα του σε νέο, προεδροκεντρικό πολίτευμα. Συνηθίζει να κατασκευάζει εχθρούς και απειλές για να συσπειρώνει τους ψηφοφόρους γύρω του. Το έχει κάνει με τους Κούρδους, το κάνει με τους οπαδούς του αυτοεξόριστου Φετουλάχ Γκιουλέν, με τους Αμερικανούς, με τους Ελληνες. Η «προστασία» και η «κολακεία» που μπορεί να προσφέρει στη Σμύρνη, λοιπόν, είναι η παραποίηση της Ιστορίας. Αυτό δεν μας ξενίζει. Ο Ερντογάν έχει ισχυριστεί ότι μουσουλμάνοι ανακάλυψαν την Αμερική πριν από τον Κολόμβο. Ο ίδιος αποκαλεί «τρομοκράτες» όσους διαφωνούν μαζί του, ενώ στρατολογεί πραγματικούς τρομοκράτες και εφαρμόζει τρομοκρατικές μεθόδους εναντίον όσων πιστεύει ότι μπορούν να τον απειλήσουν. Ο κ. Ερντογάν μας έχει συνηθίσει να αντιμετωπίζει τον κόσμο σαν να είναι προέκταση του εαυτού του, σαν να είναι όλοι –ακόμη και η Ιστορία– υποχρεωμένοι να υποκύπτουν στη δική του εκδοχή της πραγματικότητας.

Καθώς πλησιάζουν οι πρόωρες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές της 24ης Ιουνίου, είναι πιθανό ότι οι επιθέσεις σε πραγματικούς και κατά φαντασίαν εχθρούς θα ενταθούν. Εάν, μάλιστα, φανεί αμφίρροπη η αναμέτρηση, πιθανό να δούμε ακόμη πιο επιθετική συμπεριφορά. Ομως, όσο κι αν μας ανησυχούν οι απειλές, όσο και αν μας πονούν οι πληγές του παρελθόντος, οφείλουμε να λαμβάνουμε υπ’ όψιν ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε καλύτερη θέση από την Τουρκία σήμερα. Μπορεί να έχουμε υποστεί την ήττα της χρεοκοπίας, μπορεί τα παιδιά μας να ζητούν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό, μπορεί οι πολιτικοί μας να είναι κατώτεροι των περιστάσεων, αλλά ουδείς φεύγει επειδή φοβάται για τη ζωή του, για την ελευθερία του, για την περιουσία του, για την ίδια την επαφή με την πραγματικότητα, απειλούμενος από την ίδια την κυβέρνηση της χώρας του. Γι’ αυτό, ας είμαστε ψύχραιμοι αλλά και έτοιμοι.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή