Απλούστερη από ό,τι φαίνεται είναι η –πολυθρύλητη– ανακαίνιση των προσφυγικών πολυκατοικιών της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Ο σύλλογος των 51 ιδιοκτητών που έχουν απομείνει υποστηρίζει ότι τα κτίρια είναι σε καλή στατική κατάσταση και εκτιμούν ότι για την πλήρη ανακαίνιση κατοικιών, την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ και την ανάπλαση των ελεύθερων χώρων δεν χρειάζονται περισσότερα από 10 εκατ. ευρώ. Πάντως, η πολιτική συζήτηση των τελευταίων 20 ετών γύρω από την τύχη των κτιρίων, με τα βαθιά θεμέλια ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων και των πρόσφατων εξελίξεων, δεν αφήνει και πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.
Οι οκτώ πολυκατοικίες (έξι στη σειρά, με μέτωπο στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και δύο πίσω από το νοσοκομείο «Αγιος Σάββας») συμπληρώνουν φέτος 83 χρόνια «ζωής». Τα 228 διαμερίσματα (όλα των 55 τ.μ.), που αγοράστηκαν από οικογένειες Μικρασιατών και Ποντίων ήταν πρωτοποριακά για την εποχή τους. Εξωτερικά σε στυλ Bauhaus, εσωτερικά με απόλυτα λειτουργική διαρρύθμιση, δημιουργούν μια παράξενη ετεροτοπία επάνω στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.
Οι περιπέτειες
Ομως, την τελευταία 50ετία, τα ιδιαίτερα αυτά κτίρια αντιμετωπίζονται ως «πρόβλημα». Μάλιστα, από το 1967 έως το 2009 η απειλή κατεδάφισής τους βρισκόταν… επί θύραις των ιδιοκτητών, με αποτέλεσμα να μην επενδύει κανείς σε εργασίες συντήρησης. Τα πιο «πρόσφατα» προβλήματα ξεκίνησαν το 1999. «Ο τότε υπουργός Οικονομικών δήλωσε ξαφνικά ότι οι πολυκατοικίες θα κατεδαφιστούν και τη θέση τους θα πάρει ένα πάρκο αναψυχής», διηγείται ο Δημήτρης Ευταξιόπουλος, μηχανικός, εκπρόσωπος του συλλόγου των εναπομεινάντων ιδιοκτητών. «Αμέσως ξεσηκωθήκαμε όλοι οι κάτοικοι που ζούσαμε εδώ και ξεκίνησε ένας πολυετής αγώνας. Σύμμαχοί μας ήταν όλοι: καθηγητές του ΕΜΠ, όπως η Αννη Βραχέα (σ.σ. η οποία δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή) αρχιτεκτονικοί σύλλογοι, καλλιτέχνες, επώνυμοι και απλοί άνθρωποι».
Το υπουργείο προσέγγισε τους κατοίκους, προτείνοντας αρχικά να αγοράσει τα διαμερίσματα. «Εκβιαστικά βέβαια, καθώς υπήρχε πάντα η απειλή της απαλλοτρίωσης. Πούλησαν 137 ιδιοκτήτες. Η ΚΕΔ επέμεινε, αλλά οι υπόλοιποι ιδιοκτήτες αρνούνταν να πωλήσουν. Ετσι, πήρε τη σκυτάλη το ΥΠΕΧΩΔΕ και απαλλοτρίωσε όλες τις ιδιοκτησίες στις πρώτες τέσσερις πολυκατοικίες».
Οι αντιδράσεις, όμως, εντείνονταν και έτσι το ΥΠΠΟ κήρυξε διατηρητέες δύο «πίσω» πολυκατοικίες. Η απόφαση προσβλήθηκε στο ΣτΕ. «Eγινε πολύ μεγάλη εκστρατεία. Πολλοί θεωρούσαν προφανές ότι στόχος της πολιτείας δεν ήταν να δημιουργήσει πάρκο, αλλά να χρησιμοποιήσει τον τεράστιο συντελεστή δόμησης (3,9 στην περιοχή, έναντι 0,9 που έχει υλοποιηθεί στις οκτώ πολυκατοικίες) για εμπορικούς σκοπούς», λέει ο κ. Ευταξιόπουλος. «Τελικώς, το ΣτΕ ζήτησε να κηρυχθούν όλες διατηρητέες. Πέρασαν άπρακτα 3-4 χρόνια και τελικά το 2009 το ΥΠΠΟ κήρυξε μνημείο όλο το συγκρότημα».
Εν τω μεταξύ, όμως, τα δημόσια διαμερίσματα άρχισαν να «καταλαμβάνονται». «Οι καταληψίες είναι κάθε λογής άνθρωποι. Ελληνες, ξένοι, φτωχοί, άρρωστοι, αμφισβητίες… Σήμερα, σχεδόν όλα τα διαμερίσματα του Δημοσίου τελούν υπό κατάληψη», λέει ο κ. Ευταξιόπουλος.
Το 2014, τα προσφυγικά μεταβιβάστηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ. «Το ΤΑΙΠΕΔ μελέτησε διάφορες λύσεις, αλλά είδε ότι δεν μπορούν να βγουν χρήματα. Ετσι, πριν από δύο χρόνια τα παραχώρησε στην Περιφέρεια Αττικής για να τα ανακαινίσει». Με την τύχη τους ασχολήθηκε η αντιπεριφερειάρχης Ερμίνα Κυπριανίδου. «Η πρώτη μας κίνηση ήταν να προχωρήσουμε σε αποτύπωση της πραγματικότητας», λέει. «Κατόπιν ξεκινήσαμε τις διαδικασίες για να προσλάβουμε έναν τεχνικό σύμβουλο που να μας δώσει τις εναλλακτικές λύσεις με βάση τις στοχεύσεις μας», εξηγεί. «Είχαμε αποφασίσει να προχωρήσουμε με βάση τις χρήσεις που είχαν προταθεί από το ΕΜΠ: να αξιοποιηθούν κάποια διαμερίσματα ως ξενώνες για τους συγγενείς των καρκινοπαθών του “Αγίου Σάββα”, να δημιουργηθεί ένα μουσείο μικρασιατικής μνήμης και, αν υπάρχει δυνατότητα, να διαθέσουμε κοινωνική στέγη για ευάλωτες ομάδες πληθυσμού». «Η περιφέρεια είχε καλές προθέσεις. Ομως, αποφάσισαν μια διαδικασία διαβούλευσης τόσο εκτενή… που δεν θα τελείωνε ποτέ», εκτιμά ο κ. Ευταξιόπουλος.
Η ίδρυση φορέα
Πριν από μερικές εβδομάδες, τα προσφυγικά ήρθαν και πάλι στην επικαιρότητα. Αφορμή σχέδιο νόμου για την ίδρυση ενός φορέα για αναπλάσεις στο κέντρο της Αθήνας με τα προσφυγικά να «φωτογραφίζονται» ως ο πρώτος στόχος. «Είναι τόσο μεγαλόπνοο, που κατά τη γνώμη μου δεν θα γίνει τίποτα. Η περιφέρεια θα μπορούσε να είχε κάνει το έργο από μόνη της», λέει ο κ. Ευταξιόπουλος. «Κάποια στιγμή μας είχαν πει ότι δέσμευσαν 46 εκατ. ευρώ για το έργο. Κατά τη γνώμη μου δεν χρειάζονται τόσα χρήματα. Το καθαρά κατασκευαστικό σκέλος δεν ξεπερνά τα 10 εκατ. ευρώ. Είναι ένα έργο εύκολο και όποιος το κάνει θα τον ευγνωμονεί όλη η Αθήνα. Αντί, όμως, να τελειώνουν, κάθε τόσο το “ξεχειλώνουν”: το συνδέουν με την υπογειοποίηση της Αλεξάνδρας, το γήπεδο του ΠΑΟ, το ιστορικό κέντρο. Το πιο δύσκολο είναι τελικά η πολιτική βούληση».