Ο δρόμος προς τον πολτό

2' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο​​ θάνατος του Γιώργου Κουρή, ο οποίος ίδρυσε και εξέδιδε την «Αυριανή», ήταν αφορμή να θυμηθούμε τη γένεση, την πορεία και την κληρονομιά μιας εφημερίδας που σφράγισε την εποχή της με μοναδικό τρόπο, συμβάλλοντας παράλληλα στην πορεία προς την παρακμή και πτώση της χώρας.

Από τη μία, η εφημερίδα αυτή αφουγκράστηκε, αποτύπωσε και εξέφρασε μια βαθιά κοινωνική αλλαγή: την άνοδο της μεσαίας τάξης που γεννήθηκε στα χρόνια της δικτατορίας και ενηλικιώθηκε πολιτικά τη δεκαετία του ’80, δηλαδή των περίφημων «μικρομεσαίων». Από την άλλη, συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση των πολιτιστικών προτύπων και της πολιτικής συνείδησης και συμπεριφοράς έκτοτε. Σήμερα, συναντά κανείς το ύφος της στις κυβερνητικές ανακοινώσεις και στον λόγο αρκετών υπουργών και κυβερνητικών στελεχών. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ισχύει απόλυτα η αναγόρευση του Γ. Κουρή στη νεκρολογία των συνεργατών του σε έναν «από τους μεγάλους εκδότες της Μεταπολίτευσης».

Η «Αυριανή» δεν ήταν απλώς μια εφημερίδα, αλλά ένα κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, ο αυριανισμός. Οπως είναι γνωστό, γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της τη δεκαετία του 1980 καθώς ταυτίστηκε με αυτό που ονομάστηκε αργότερα «παλιό» ή «βαθύ» ΠΑΣΟΚ. Η ταύτισή της με το κόμμα αυτό νομιμοποίησε ένα λόγο και ύφος που ώς τότε ήταν περιθωριακά. Η εμβληματικότερη στιγμή της ήρθε με τις εκλογές του 1985, όταν συνέβαλε στην έκρηξη της ακραίας πόλωσης, πιέζοντας αρχικά το ΠΑΣΟΚ να αποσύρει τη στήριξή του στην επανεκλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην προεδρία της Δημοκρατίας, πανηγυρίζοντας όταν αυτό συνέβη, στηρίζοντας τη θεσμικά προβληματική αν όχι διαβλητή προεδρική εκλογή που ακολούθησε (τα έγχρωμα ψηφοδέλτια), δίνοντας τον τόνο στην προεκλογική περίοδο και διαβάλλοντας τον αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Μητσοτάκη με τον πιο κάλπικο, χυδαίο και μάλλον αποτελεσματικό τρόπο. Θυμάμαι ακόμη το σύνθημα που δονούσε την πλατεία Συντάγματος στην τελική προεκλογική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου: «Απόψε πεθαίνει ο σκύλος των ναζί».

Αργότερα, η εφημερίδα καθώς και οι πολυσχιδείς επιχειρηματικές δραστηριότητες του Γ. Κουρή διαχύθηκαν σε μια ευρύτερη πολιτική γκάμα, όμως η ουσία του αυριανισμού συμπυκνώνεται στη δεκαετία του ’80 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90, την περίοδο δηλαδή της ανόδου και παγίωσης της αρχικής εκδοχής της Πρώτης Φοράς Αριστεράς και του φαινομένου που καταγράφηκε ως «λαϊκισμός».

Το ύφος της «Αυριανής» έχει αναλυθεί εκτενώς: ακραία επιθετικό και έξαλλα χυδαίο, αδιάφορο ή και αλλεργικό προς την αλήθεια, βασισμένο στον διαχωρισμό ανάμεσα στον λαό και στους εχθρούς του: ο πρώτος (και οι εκάστοτε πολιτικοί του φορείς) έκφραση του απόλυτου καλού, ενώ οι δεύτεροι, στόχοι ασταμάτητων επιθέσεων και ακατάσχετου μίσους. Η ανάδειξη και νομιμοποίηση του λούμπεν ύφους της συνδέεται με την κυριαρχία αντίστοιχων αξιών και συμπεριφορών. Το 1989, στο περίφημο τραγούδι του «Μην περιμένετε αστειάκια», ο Διονύσης Σαββόπουλος έκανε λόγο για «του Κουτσόγιωργα τους δασύτριχους πολίτες» και τους «γνωστούς ιθαγενείς της Αυριανής τους τρωγλοδύτες», που δεν ήταν άλλοι από «τους φριχτούς μικρομεσαίους», δίχως το ξεσάλωμα των οποίων «τα μαγαζιά ούτε το φως δεν θα πληρώσουν». Το ξεσάλωμα αυτό οδήγησε τελικά στην καταστροφή, όμως η κριτική του αυριανισμού αντιμετωπίζεται ακόμη και σήμερα ως «ελιτίστικη», στοιχείο που τεκμηριώνει τη συνεχιζόμενη κυριαρχία του λούμπεν, καθώς οι αξίες που βρίσκονται στον αντίποδά του, όπως το ήθος, η εργατικότητα, η αλήθεια ως αυτοσκοπός ή η αξιοκρατία θεωρούνται «ελιτίστικες».

Στην πραγματικότητα, οι ελίτ έγιναν λούμπεν και η κοινωνία πολτός.

Ηταν η πολτοποίηση αναπόφευκτη; Το ερώτημα αυτό επιδέχεται μόνο υποθέσεις. Η δική μου είναι πως δεν ήταν. Πιστεύω πως οι δυναμικότερες ελίτ της εποχής εκείνης επέλεξαν να αγκαλιάσουν την «Αυριανή» στη λογική ενός βραχυπρόθεσμου πολιτικού κέρδους, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για την επιβολή των αξιών της. Δημιούργησαν έτσι ένα τέρας που μας δυναστεύει ακόμη.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή