Τα μνημόνια φεύγουν αλλά οι κακοδαιμονίες μας παραμένουν. Παρά τα τρία μνημόνια, τα οκτώ χρόνια αιματηρών θυσιών και τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, οι παθογένειες της χώρας παραμένουν. Στην οικονομία, όπως έδειξε και η έρευνα του ΙΟΒΕ για λογαριασμό της διαΝΕΟσις, η φοροδιαφυγή συνεχίζει να ζει και να βασιλεύει. Στους δέκα αγρότες και ελεύθερους επαγγελματίες, οι εννέα δηλώνουν εισοδήματα μικρότερα των 750 ευρώ τον μήνα, ενώ μόλις το 20% του πληθυσμού (κυρίως μισθωτοί και συνταξιούχοι) πληρώνει το 80% των φόρων. Επιπλέον, ο πελατειακός και σπάταλος δημόσιος τομέας έμεινε ουσιαστικά ανέγγιχτος, ενώ η κακής ποιότητας δημόσια διοίκηση παραμένει ίδια και απαράλλαχτη – ευθυνόφοβη, αδιάφορη και έτοιμη να ταλαιπωρήσει τον πολίτη που θέλει να συναλλαγεί με το κράτος. Το χειρότερο, η Παιδεία, αντί να πάει μπροστά, έκανε βήματα πίσω – οι όποιες προσπάθειες εξωστρέφειας των ελληνικών πανεπιστημίων κατεδαφίστηκαν από τους υπουργούς του ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι πολέμησαν την αξιολόγηση υπέρ του συνδικαλισμού και του βολέματος.
Παρ’ όλα αυτά, κι ενώ η υστέρηση σε σχεδόν όλους τους τομείς σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη είναι δεδομένη, στα οκτώ χρόνια των μνημονίων όλη η ελληνική κοινωνία πήρε σημαντικά μαθήματα για το μέλλον. Κυρίως, αποδεχθήκαμε ότι κάποια πανίσχυρα οπισθοδρομικά ταμπού, που αποτελούσαν βαρίδια για τον τόπο, έπρεπε να σπάσουν. Aπό την απομυθοποίηση της κακομαθημένης αντίληψης ότι η Ελλάδα είναι κάτι διαφορετικό από τις υπόλοιπες χώρες και άρα δεν μπορεί να ζει χωρίς να παράγει έως τη συνειδητοποίηση από τη μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων ότι η χώρα έφτασε στη χρεοκοπία λόγω της αλόγιστης σπατάλης κρατικών πόρων από κυβερνώντες, συνδικάτα και δημόσιες επιχειρήσεις. Οτι η χώρα ζούσε σε μια φούσκα εικονικής ανάπτυξης χάρη στα δανεικά της Ευρωπαϊκής Ενωσης και όχι χάρη στις δικές της παραγωγικές δυνάμεις. Αποτέλεσμα της νέας πραγματικότητας που αναγκάστηκαν να αποδεχθούν οι Ελληνες είναι ότι ο δημόσιος τομέας με τους χιλιάδες υπαλλήλους πρέπει υποχρεωτικά να μικρύνει (το δείχνουν πλέον όλες οι δημοσκοπήσεις) κι ότι ο ιδιωτικός τομέας που παράγει τον πλούτο της χώρας πρέπει να ενισχυθεί. Οτι όλες οι δημόσιες επιχειρήσεις –τα λεγόμενα κάποτε κρατικά μονοπώλια– θα πρέπει να ανοίξουν τις πόρτες τους σε ιδιωτικά κεφάλαια για να εκσυγχρονιστούν και συγχρόνως να δοθεί χώρος και για ιδιωτικές επιχειρήσεις να προσφέρουν τις ίδιες υπηρεσίες για λόγους ανταγωνισμού – που θα ωφελήσει τον καταναλωτή.
Σημαντικό μάθημα της οκταετίας ήταν η προσγείωση της Αριστεράς στη σκληρή πραγματικότητα της αγοράς και η υποχρεωτική εγκατάλειψη ανεφάρμοστων θεωριών σοσιαλιστικής ουτοπίας. Το ότι ο κ. Τσίπρας υποχρεώθηκε από τα πράγματα να αγκαλιάσει την πώληση του λιμανιού του Πειραιά στους Κινέζους, να υπογράψει ο ίδιος την πώληση 14 αεροδρομίων της χώρας στους Γερμανούς, να βγάλει προς πώληση μεγάλο κομμάτι της ΔΕΗ και να αποδεχθεί ότι όποιος δεν πληρώνει τις δόσεις του στεγαστικού του δανείου θα χάσει το σπίτι του είναι μεγάλο βήμα για την ωρίμανση του πολιτικού μας συστήματος.
Το σημαντικότερο ωστόσο μάθημα που πήρε η ελληνική οικονομία από τη χρεοκοπία και τα μνημόνια είναι ότι δεν έχει να περιμένει σε ώρα ανάγκης σωσίβιο σωτηρίας ούτε από τη Μόσχα ούτε από τον Τσάβες και τον Σώρρα. Κι ότι μπορεί να βασιστεί κατ’ αρχήν στους εταίρους της στην Ευρώπη και κυρίως στη σκληρή δουλειά των Ελλήνων. Εννοιες που ήσαν βαθιά ριζωμένες στον Ελληνισμό, κι είχαν ατονήσει την εποχή της αστακομακαρονάδας του ’80, του ’90 και του 2000, έχουν αρχίσει πάλι να αποκτούν νόημα. Και οι 500.000 επιστήμονες που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα για να αναζητήσουν τα προς το ζην στο εξωτερικό, έτοιμοι να επιστρέψουν στην πατρίδα μόλις τα πράγματα βελτιωθούν, είναι το μεγάλο κατόρθωμα της χώρας. Θα μπολιάσουν την Ελλάδα με αυτοπεποίθηση, γνώσεις και νέες ιδέες. Αλλά και με την κοινή λογική, που τόσο έχει λείψει όλα αυτά τα χρόνια.