MARY BEARD
Γυναίκες & εξουσία: ένα μανιφέστο
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 136
Η Μαίρη Μπίαρντ, Βρετανίδα καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, είναι διάσημη για τα βιβλία, τα άρθρα, αλλά και τις εκπομπές με θέματα γύρω από την ιστορία της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε στα ελληνικά το μπεστ-σέλερ της «Γυναίκες & εξουσία: ένα μανιφέστο».
Πρόκειται για ένα μικρό βιβλίο που συμπυκνώνει καίρια προβληματισμούς και προτάσεις γύρω από το υπαρκτό, αλλά μονίμως υποβαθμισμένο ζητούμενο της γυναικείας εξουσίας στον δημόσιο χώρο. Οι δύο διαλέξεις της, που παρατίθενται εδώ σε δοκιμιακή μορφή, παρουσιάζουν την εξής πρωτοτυπία: ανατρέχουν στην αρχαιότητα με τρανταχτά παραδείγματα από τη λογοτεχνία, την τέχνη, τον κοινωνικοπολιτικό και φιλοσοφικό στοχασμό, ώστε να αναδείξουν βαθιά εδραιωμένες προκαταλήψεις μέσα στο παρελθόν χιλιάδων χρόνων δυτικής κουλτούρας. Γι’ αυτό και η Μπίαρντ χαρακτηρίζει «μανιφέστο» το φεμινιστικό αυτό βιβλίο που, κατά την άποψη του Observer, «θα γίνει κλασικό».
Η «Οδύσσεια»
Η Μπίαρντ υποστηρίζει ότι το πρώτο γραπτό μνημείο ή η εκκίνηση αποκλεισμού των γυναικών από τη δημόσια σφαίρα βρίσκεται στην πρώτη ραψωδία της «Οδύσσειας» του Ομήρου, 3.000 χρόνια πριν, όπου ο Φήμιος διεκτραγωδεί με την κιθάρα του τις δυσκολίες επιστροφής των πολεμιστών από την Τροία.
Η Πηνελόπη θλίβεται και κατεβαίνει από την κάμαρά της στην αίθουσα του παλατιού, ανάμεσα σε πλήθος μνηστήρων, ζητώντας από τον αοιδό να διαλέξει άλλο τραγούδι. Τότε επεμβαίνει ο Τηλέμαχος, παρόλο το νεαρό της ηλικίας του, λέγοντας στη μεσήλικη Πηνελόπη να γυρίσει στις δουλειές της γιατί τα πολλά λόγια δεν ταιριάζουν παρά στους άνδρες και πιο πολύ σ’ εκείνον που κυβερνά τούτο το σπίτι. Τα λόγια αυτά θεωρούνται από τον Ομηρο σημάδι ενηλικίωσης του «άνδρα της ελίτ» Τηλέμαχου, που διεκδικεί το δικαίωμα στη δημόσια ομιλία. Η Πηνελόπη ξαφνιάζεται, δεν λέει τίποτα και αποσύρεται στην κάμαρά της.
Η Μπίαρντ με πολύ χιούμορ μεταβαίνει σε μαρτυρίες Ρωμαίων ανθολόγων του 1ου αι. μ.Χ. και τις «αποκαλυπτικές περιγραφές» της Μαισίας, μιας «ανδρόγυνης», και της Αφρανίας, μιας «ασύνετης», που τόλμησαν να υπερασπιστούν επιτυχώς τους εαυτούς τους στο αρχαίο ρωμαϊκό φόρουμ. Φαίνεται ότι στη δυτική παράδοση διαμορφώνεται ένα ισχυρό πρότυπο σκέψης σχετικά με τον δημόσιο λόγο. Η γυναικεία ρητορεία περιορίζεται στο να εκπροσωπεί γυναικεία ζητήματα ή προσωπικά βάσανα.
Αρχίζοντας από τη λογοτεχνία, με τον βιασμό της Φιλομήλας στις «Μεταμορφώσεις» του Οβιδίου, όπου ο βιαστής κόβει τη γλώσσα της Φιλομήλας για να μην πει τι της συνέβη, κι εκείνη, άφωνη, υφαίνει την τραγική της ιστορία, φτάνουμε στη Σόζουρνερ Τρουθ, την πρώην σκλάβα και ακτιβίστρια για την κατάργηση φυλετικών διακρίσεων στην Αμερική του 1851, που περιορίζεται μόνο στο να διεκδικεί τα δικαιώματα των γυναικών. Οι γυναίκες δεν μπορούν να μιλήσουν εξ ονόματος των ανδρών ή της κοινότητας.
Ακόμα και η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας φαίνεται σ’ επιστολή να εξομολογείται ότι έχει σώμα ανίσχυρης γυναίκας, αλλά καρδιά και στομάχι βασιλιά, του βασιλιά της Αγγλίας. Μια γυναίκα, δηλαδή, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν είναι γυναίκα όταν ασχολείται με τη δημόσια σφαίρα. Ειδάλλως η φύση της θα πρέπει να είναι ανδρόγυνη.
Οσο πιο πίσω πάμε στη δυτική ιστορία, διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας ριζικός διαχωρισμός –πραγματικός, πολιτισμικός και φανταστικός– μεταξύ γυναικών και εξουσίας. Αυτόν τον σημαντικό διαχωρισμό η Μπίαρντ πολύ εύστοχα προσπαθεί να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε. Πραγματικά, έχουμε αναρωτηθεί ποτέ για τον καθ’ όλα «ανδρικό» μύθο των Αμαζόνων («μια καλή Αμαζόνα είναι μια νεκρή Αμαζόνα» ή δαμασμένη στο κρεβάτι) ή για τη μυστήρια θεά Αθηνά, την υβριδική αυτή οντότητα που ξεπήδησε αρματωμένη κατευθείαν από το κεφάλι του Δία, παρακάμπτοντας τη γυναικεία φύση;
Δεν είναι τυχαία η εικόνα τρίπτυχου που αναπαριστά το κομμένο κεφάλι της Μέδουσας του Καραβάτζο, αλλά και μονταρισμένα τα πρόσωπα δύο γυναικών πολιτικών, της Aγκελα Μέρκελ και της Χίλαρι Κλίντον, ως αποκεφαλισμένης Μέδουσας. Η Μπίαρντ δεν χρειάζεται να προσθέσει περαιτέρω παρατηρήσεις στις άφθονες κλασικές εικόνες με θέμα την παταγώδη αποτυχία των γυναικών να έχουν αποδοχή στην εξουσία.
Η «ιδιωτικοποίηση»
Συμπέρασμα; Ναι μεν υπάρχουν πολλές υψηλόβαθμες μάνατζερ και κρατικές λειτουργοί, αλλά δεν έχουμε κάποιον οδηγό ή πρότυπο για το πώς μοιάζει μια «ισχυρή» γυναίκα. Τα πρόσωπα που κατέχουν εξουσία παραμένουν καθοριστικά αρσενικά. Επειτα, υπάρχει η «ιδιωτικοποίηση» της γυναικείας φωνής, ένα είδος οικειοποίησης προτάσεων ή σκέψεων γυναικών που οι ίδιες δεν θα ήταν συνετό να εκφέρουν δημοσίως.
Η μήτρα του διάχυτου μισογυνισμού στο Ιντερνετ έχει αρχαίες καταβολές και πολλαπλές εκφάνσεις φίμωσης των γυναικών. Το βιβλίο της Μπίαρντ, τολμηρό και διαφωτιστικό, αποτελεί έναν συνοπτικό οδηγό-φαροδείκτη, σκεπτόμενων γυναικών και ανδρών, μέσα στα μαύρα νερά των μικρονοϊκών δομών της εξουσίας.