ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ
Ονειρολόγιο
εκδ. Στερέωμα, σελ. 130
Πιστεύω πως δεν είμαστε σε θέση να μιλήσουμε με βεβαιότητα για την ποιότητα, την προέλευση και τους συμβολισμούς των ονείρων μας», γράφει ο Αλέξανδρος Ισαρης στην εισαγωγή του τελευταίου του πεζογραφικού, αυτή τη φορά, βιβλίου – και πράγματι, έτσι είναι. Τυχαίνει, ωστόσο, να καταφέρουμε να διατηρήσουμε κάποιες ονειρικές εικόνες ανέπαφες από την έφοδο του κόσμου των αισθήσεων που επέρχεται με το ξύπνημα – κι αυτές τις εικόνες, την ένταση, το μυστήριο, το μεγαλείο και τη σαγήνη τους ο Αλέξανδρος Ισαρης δεν θα τις αφήσει να χαθούν. Δεν τον απασχολεί η ερμηνεία τους, αλλά η φαντασμαγορία τους· και τις αποτυπώνει στο χαρτί, ωραίες, ανησυχητικές, συχνά συγκλονιστικές, επειδή γνωρίζει ότι αυτό που χάνεται με το ξύπνημα είναι κάτι πολύ περισσότερο από εικόνες.
Τα κείμενα του «Ονειρολογίου» μολονότι οργανώνονται αφηγηματικά γύρω από ένα ή περισσότερα όνειρα, αίρονται πάνω από την αφορμή τους ή το πρόσχημά τους, για να εκθέσουν την ασπαίρουσα λογοτεχνική τους ύλη και την υπαρξιακή τους δόνηση. Δεν είναι καταγραφές ονείρων, λοιπόν, ούτε ασφαλώς απόπειρα ερμηνευτικής τους με βάση θραύσματα της ατομικής ιστορίας του συγγραφέα, παιδικές ψυχοσυγκρούσεις, προσωπικά «ημερήσια κατάλοιπα». Είναι πυρετώδη αφηγήματα που προκύπτουν από τη συνένωση δύο ή τριών ονείρων μαζί, με την προσθήκη κάποιων, επινοημένων από την εν εγρηγόρσει σκέψη, σκηνών. Είναι έξοχα δείγματα φανταστικού ρεαλισμού: περιγραφές που αναδιευθετούν ποιητικά την ισορροπία του σύμπαντος, εφιαλτικές εικόνες μιας καφκικής, συχνά, πυκνότητας, εδεμικά τοπία, υπέροχες μουσικές, επισκέψεις προσώπων από το αγιολόγιο του συγγραφέα – όχι μόνο αγαπημένα πρόσωπα, αλλά και δημιουργοί (Μούζιλ, Καρυωτάκης, Τσβάιχ, Μπέρνχαρντ, Ντοστογιέφσκι, Ταρκόφσκι κι άλλοι πολλοί) με τους οποίους συνομιλεί κατ’ όναρ ο Ισαρης σ’ ένα κλίμα που υπογραμμίζει την αγωνία της ύπαρξης, της φθοράς και του θανάτου, αποτυπωμένη σε μια σταθερή αισθητική: την αισθητική της μοιραίας απώλειας.
Διαβάζοντας αυτά τα κείμενα, μου ήρθε στον νου ένα κείμενο της Μπριζίτ Μπαπταντιέ, μιας γνωστής Γαλλίδας ανθρωπολόγου που μελετάει τις τελετουργίες του ύπνου στον ταοϊσμό και στον βουδισμό· εκεί η ερευνήτρια έγραφε ότι στην Κίνα, κοντά στο Φουτζιάν, βρίσκεται το Ορος των Λίθων και των Μπαμπού, όπου από τον 14ο αιώνα και ώς σήμερα ακόμα, υπάρχει ένας ναός που υποδέχεται τους αιτούντες όνειρα, προσκυνητές που φτάνουν από κάθε άκρη της Κίνας για να κοιμηθούν στον περίβολο του ναού και να αποκτήσουν ένα όνειρο, θεωρώντας, καθώς φαίνεται, την ονειρική δραστηριότητα προνόμιο. Και μήπως δεν είναι; Ο άνθρωπος που δεν μπορεί να κοιμηθεί, με άλλα λόγια αυτός που δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί στην έλευση του ονείρου, είναι ο άνθρωπος της έγνοιας και όχι της επιθυμίας. Και το «Ονειρολόγιο» του Ισαρη, παρότι γίνεται στιγμές ανησυχητικό, ίσως και τρομακτικό, παραμένει, παρ’ όλα αυτά, ο τόπος της επιθυμίας.
Οταν, το 2010, είχα παρουσιάσει τη συλλογή διηγημάτων του Αλέξανδρου Ισαρη «Βίνκελμαν ή το πεπρωμένο» που είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κίχλη, έγραφα: «Αισθήματα, ιδέες, παρορμήσεις, φαντασιώσεις που βρίσκονται έξω από τη συνειδητή αντίληψη σπρωγμένες σε αθέατα ψυχικά βάθη, αναδύονται στο συνειδητό τις στιγμές που χαλαρώνει η λογοκρισία του εγώ, την ώρα των ονείρων – κι αυτά αποτελούν για τον Ισαρη σημαντικό στοιχείο της πλοκής, επιτείνοντας συχνά τη δραματική ένταση». Τώρα, στο «Ονειρολόγιο», μας παρουσιάζονται ατόφια, όχι ως αγωγοί της δράσης, αλλά ως η δράση, η ψυχική εργασία καθεαυτή. Ο Ισαρης καταφέρνει να μιλήσει το ανείπωτο, όπως καταφέρνει να κάνει ορατό το αόρατο μέσα από τη ζωγραφική του.