«Προσγειωθήκαμε στην Ελλάδα τον Αύγουστο του 1917, το καλοκαίρι είναι πολύ ζεστό και γεμάτο σκόνη. Το νοσοκομείο μόλις φτιάχτηκε και πρέπει να αναλάβουμε αμέσως υπηρεσία. Η κύρια φροντίδα μας είναι για την ελονοσία και τη δυσεντερία και μερικούς τραυματίες. Από φαγητό τις πρώτες μέρες είχαμε μόνο παστό βοδινό και μπισκότα, ρύζι και μαρμελάδα. Αυτό βελτιώθηκε όταν μας έστειλε προμήθειες ο αυστραλιανός Ερυθρός Σταυρός. Μερικές φορές δεν είχαμε αρκετό φαγητό για τους ασθενείς».
Το απόσπασμα προέρχεται από το ημερολόγιο της νοσοκόμας Λούσι Αρμστρονγκ, που υπηρέτησε στο υπαίθριο στρατιωτικό νοσοκομείο των συμμαχικών δυνάμεων του ορεινού Χορτιάτη, έξω από τη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. H καθηγήτρια Κρίστιν Χάλετ αφηγείται στο διεθνές συνέδριο (που διοργάνωσε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο σε συνεργασία με τη βρετανική πρεσβεία για το Μακεδονικό Μέτωπο) τις ιστορίες στα ημερολόγια των νοσοκόμων: τα κρύα βράδια με τον Βαρδάρη να φυσάει, τις γαλήνιες ξάστερες νύχτες, τον καυτό ήλιο που έκανε τις σκηνές να ζέχνουν και τους ανθρώπινους σκελετούς που υπέφεραν από την ελονοσία. «Πολλοί πεθαίνουν, καημένες ψυχές», γράφει στην τελευταία της καταχώριση.
Στη διεθνή ιστοριογραφία το Μακεδονικό Μέτωπο «ξεχάστηκε», όπως μας λέει ο ιστορικός και πρώην πρέσβης της Βρετανίας στην Αθήνα σερ Μάικλ Λιούελιν Σμιθ, συγκριτικά με την προβολή και την ιστορική καταγραφή του δυτικού μετώπου. Διάσημες μάχες όπως του Σομ, του Πάσεντεϊλ, του Υπρ, στο δυτικό μέτωπο, απέσπασαν την προσοχή από τα τεκταινόμενα στη μακεδονική γραμμή των πρόσω. «Το μέτωπο αναγνωρίστηκε στο τέλος του πολέμου επειδή κατάφερε τη διάλυση του βουλγαρικού στρατού και πέτυχε τη συνθηκολόγηση με τη Βουλγαρία», σημείωσε ο σερ Μάικλ.
Πολιτική και τέχνη στο μουσικό έργο «Ο θρίαμβος του Βενιζέλου» (1918).
Οπως φάνηκε στο συνέδριο, ο Εθνικός Διχασμός, που κορυφώθηκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα πάθη και οι κόντρες που προκαλεί σε πολιτικό επίπεδο αλλά και μεταξύ των ιστορικών, είναι ορισμένες από τις αιτίες για την απουσία της περιόδου από την ελληνική εκπαίδευση και τον δημόσιο διάλογο σε σχέση πάντα με άλλα ιστορικά γεγονότα, όπως π.χ. οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης, όπως υπενθύμισε ο ιστορικός Κώστας Κωστής, το οικονομικό σκέλος του πολέμου. Για την Ελλάδα, που στους Βαλκανικούς ήταν οικονομικά υγιής, οι στρατιωτικές δαπάνες για μία δεκαετία επιστρατεύσεων και συγκρούσεων (1912-22) ανήλθαν στο ιστορικό 28% του ΑΕΠ, γεγονός που «στράγγιξε» οικονομικά τη χώρα. Ετσι τα «μετόπισθεν» του μετώπου προκάλεσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συζητήσεις στο τριήμερο συνέδριο. Τα χρόνια που η Θεσσαλονίκη έγινε ένα μεγάλο στρατόπεδο για τους συμμάχους, η τοπική βιομηχανία, κυρίως της ψυχαγωγίας, ανταποκρίθηκε πολύ γρήγορα στις νέες ανάγκες. Μελετώντας αρχεία και μαρτυρίες Σέρβων στρατιωτών, η ερευνήτρια Γιασμίνα Τομάσεβιτς μίλησε για τις στρατιωτικές μπάντες που έπαιζαν εμβατήρια στον Λευκό Πύργο και στην πλατεία Ελευθερίας, τα γεμάτα καφέ με νερωμένα ποτά για να μη μεθάνε οι στρατιώτες, την ακριβή σαμπάνια που προτιμούσαν οι αξιωματικοί, την απόγνωση που προκάλεσε η βύθιση ενός πλοίου που μετέφερε καπνό και προκάλεσε έλλειψη τσιγάρων στην πόλη, τα γεμάτα θέατρα και τα καμπαρέ που λειτουργούσαν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Εξώφυλλο σατιρικού περιοδικού για τον ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας.
Κακοτυχία
Η σερβική στρατιωτική διοίκηση προσπαθούσε να αποτρέψει τους πολεμιστές από τους οίκους ανοχής που είχαν κατακλύσει την περιοχή του Βαρδαρίου, λέγοντας ότι η συνεύρεση με ιερόδουλες φέρνει κακοτυχία στον πόλεμο. Ωστόσο, όσο περνούσε ο καιρός οι διοικήσεις έγιναν πιο ελαστικές και περνούσαν τους στρατιώτες από σεξουαλική εκπαίδευση και ενημέρωση για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και έλεγχαν την υγειονομική κατάσταση των οίκων ανοχής, όπως ανέφερε στην εισήγησή της η Γαλλίδα ερευνήτρια Ορτάνς Σοβίν. «Είχαμε ακόμη περιπτώσεις στρατιωτών που έγιναν ζευγάρια με ιερόδουλες, αλλά και άλλους που παντρεύτηκαν με γυναίκες που γνώρισαν στη Θεσσαλονίκη. Δεν ήταν μόνο για το σεξ, αλλά το να βρεις κάποιον σε μια ξένη χώρα και να περάσεις λίγες στιγμές τρυφερότητας», μας λέει.
Η μάχη με τις ασθένειες που θέριζαν τους στρατιώτες ήταν ένα άνισο πεδίο σύγκρουσης, ανέφεραν οι ερευνητές. Η ελονοσία κυρίως, κρούσματα χολέρας και τύφου που εμφανίστηκαν ακόμη και στην Κεντρική Ελλάδα ήταν επιδημίες για τις οποίες τα στρατιωτικά σώματα ήταν ανέτοιμα έως το 1917. O καθηγητής Ιστορίας της Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Μαρκ Χάρισον σημείωσε ότι μία από τις «κληρονομιές» της ελονοσίας ήταν ο φόβος πως η ασθένεια θα «έρθει» με τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Οι τοπικές επιδημίες ήταν μέρος μιας μεγαλύτερης πανδημίας ασθενειών που προκλήθηκε από την πρωτόγνωρη μετακίνηση ανθρώπων, τις κακές συνθήκες διαβίωσης του πολέμου και τη διατάραξη του περιβάλλοντος. Πάντως, όπως ανέφερε η ερευνήτρια Λένα Κορμά της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, η εμφάνιση των ασθενειών έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία δομών και συστημάτων δημόσιας υγείας και υγιεινής.
Εκθεση «Το ξεχασμένο μέτωπο και η ελληνική εμπειρία», ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης, έως 3 Αυγούστου.