Η τεχνητή νοημοσύνη, τα ρομπότ, η τεχνολογία δημιουργούν νέα δεδομένα για τον κόσμο, την αγορά εργασίας και την πρόσληψη της πληροφορίας. Στις χώρες του ΟΟΣΑ, μία στις δύο θέσεις εργασίας ενδέχεται να επηρεαστεί σημαντικά από την αυτοματοποίηση μέσα στην επόμενη δεκαετία. Συνεχώς προστίθενται νέες δεξιότητες τις οποίες οι πολίτες πρέπει να αναπτύξουν με κύριο στόχο να είναι προσαρμοστικοί στις αλλαγές. Ας μην ξεχνάμε: το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι η βάση της οικονομίας, η οποία ωστόσο συνεχώς αυτοματοποιείται.
Στο πλαίσιο αυτό οι μεταρρυθμίσεις στα εκπαιδευτικά συστήματα είναι απαραίτητες, όπως αναγκαία είναι και η διά βίου εκπαίδευση των πολιτών.
«Ο σύγχρονος αλφαβητισμός προσδιορίζεται από την κριτική σκέψη, τη δημιουργική σκέψη, τον προγραμματισμό, τις δεξιότητες εκείνες, δηλαδή που απαιτούνται για την πρόσβαση στην πληροφορία μέσω υπολογιστών εξοπλισμένων με αναγνώριση φυσικής γλώσσας. Τα σχολεία οφείλουν να προάγουν την ανάπτυξη συναισθηματικής και κοινωνικής νοημοσύνης. Ετσι, διευκολύνεται η μετάβαση στην ενήλικη ζωή, ενώ η επιλογή καριέρας γίνεται περισσότερο με βάση τις γνωστικές δυνάμεις των μαθητών», παρατηρεί η Αννα Διαμαντοπούλου, πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση. Ωστόσο, στην Ελλάδα το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει προσηλωμένο στις παραδοσιακές μορφές εκπαίδευσης, ενώ η χώρα μας κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις ως προς την ανάπτυξη της διά βίου εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2016, το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 25 έως 64 ετών στην Ε.Ε.-28 που συμμετείχε στην διά βίου μάθηση ήταν 10,8%. Οι χώρες που ανέφεραν τα υψηλότερα ποσοστά είναι η Σουηδία (29,6%), η Δανία (27,7%), η Φινλανδία (26,4%) και η Ισλανδία (24,7%). Στον αντίποδα, η Ελλάδα είχε ποσοστό 4% στις τελευταίες θέσεις. «Στη διά βίου εκπαίδευση συμπεριλαμβάνονται παραδοσιακά εκπαιδευτικά προγράμματα, εξ αποστάσεως σπουδές, άτυπες μορφές εκπαίδευσης (δομημένα προγράμματα στο διαδίκτυο, λ.χ. Udemy, Coursera κ.ο.κ.) καθώς και αυτοεκπαίδευση. Η διαφορά με την τυπική εκπαίδευση είναι ότι η γνώση δεν πιστοποιείται με βάση τη διαδικασία απόκτησής της, όπως στο καθιερωμένο μοντέλο αλλά από το αποτέλεσμα. Το σε ποιο σχολείο, κολέγιο ή πανεπιστήμιο απέκτησες τη γνώση είναι δευτερεύον», παρατηρεί ο Τάσος Αβραντίνης αντιπρόεδρος της Δράσης.
Σήμερα, η «Κ» φιλοξενεί τις θέσεις δύο σημαντικών ακαδημαϊκών που μίλησαν για τις τάσεις στην εκπαίδευση διεθνώς. «Η πραγματική εξέλιξη σε οποιαδήποτε ηλικία σημαίνει πως αποχωριζόμαστε κάποιες “αλήθειες”», επειδή συνειδητοποιούμε ότι δεν ισχύουν πλέον. Αυτό είναι δύσκολο σε κάθε ηλικία, αλλά οι σχετικές έρευνες καταδεικνύουν ότι όσο μεγαλώνει κανείς και “οι αλήθειες που έχει συγκεντρώσει” βρίσκονται σε όλο και περισσότερα επίπεδα μέσα μας, χρειάζεται όλο και περισσότερος χρόνος για τη μετάβαση σε μια άλλη κατάσταση», παρατηρεί στην «Κ» ο Robert Kegan, καθηγητής στο Harvard Graduate School of Education που βρέθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα στο πλαίσιο του συνεδρίου CGS Educational Conference με θέμα «Rethink Education».
«Η Παιδεία πρέπει να περιλαμβάνει μια διεθνή διάσταση ώστε να βοηθά τους ανθρώπους να συνεργάζονται με τρόπο που διαπερνά τα σύνορα και τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Η διεθνής εμπειρία βοηθά τους φοιτητές να γνωρίσουν τους λαούς και τα προβλήματά τους και να αναπτύξουν γλωσσικές και πολιτισμικές δεξιότητες ώστε να μπορούν να συνεργασθούν με ανθρώπους από διαφορετικές χώρες και διαφορετικά περιβάλλοντα», δηλώνει από την πλευρά του ο Allan Goodman, πρόεδρος του Institute of International Education, που μετείχε στη διημερίδα «Ανασχεδιάζοντας Εκπαιδευτικά Συστήματα: Από τη Θεωρία στην Πράξη» στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 70 ετών εκπαιδευτικών και πολιτισμικών ανταλλαγών μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ του Ιδρύματος Fulbright και διοργανώθηκε σε συνεργασία με το American Community Schools of Athens (ACS Athens) και το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Allan Goodman
Η σημασία της διεθνούς εμπειρίας
– Τι πολίτες χρειάζεται ο κόσμος σήμερα;
– Αδιακρίτως του πού ζει κάποιος, οι άνθρωποι πρέπει να νιώθουν άνετα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Γι’ αυτό στο Ινστιτούτο Διεθνούς Εκπαίδευσης πιστεύουμε πως η Παιδεία πρέπει να περιλαμβάνει μια διεθνή διάσταση ώστε να βοηθά τους ανθρώπους να συνεργάζονται με τρόπο που διαπερνά τα σύνορα και τους διαφορετικούς πολιτισμούς. Η διεθνής εμπειρία βοηθά τους φοιτητές να γνωρίσουν τους λαούς και τα προβλήματά τους και να αναπτύξουν γλωσσικές και πολιτισμικές δεξιότητες ώστε να μπορούν να συνεργασθούν με ανθρώπους από διαφορετικές χώρες και διαφορετικά περιβάλλοντα. Οπως επισήμανε ο Αριστοτέλης, «η παιδεία είναι αυτό που οικοδομεί κοινότητες» και αυτό χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ.
– Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα προετοιμάζουν τους σπουδαστές τους για τις προκλήσεις της εποχής;
– Κάθε χώρα έχει το δικό της εκπαιδευτικό σύστημα, και ιδιαιτέρως στην ανώτερη βαθμίδα εκπαίδευσης. Ορισμένα συστήματα και ορισμένα μεμονωμένα πανεπιστήμια έχουν εξαιρετικά προγράμματα που εισάγουν τους φοιτητές σε μια παγκόσμια οπτική, είτε μέσα από ταξίδια ανά τον κόσμο είτε μέσα από προγράμματα. Ενθαρρύνουμε όλες τις χώρες και τους θεσμούς να στηρίζουν και να συμμετέχουν στην ανταλλαγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων ώστε να υπάρχει ανταλλαγή αντιλήψεων και να προωθείται η κοινή έρευνα και συνεργασία με σκοπό την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων. Τα διεθνή εκπαιδευτικά προγράμματα και οι ανταλλαγές φοιτητών και εκπαιδευτικών βοηθούν στην οικοδόμηση κοινωνιών που θα διέπονται από τις αξίες της ειρήνης και της ισότητας.
– Εστιάζετε στον ανασχεδιασμό των εκπαιδευτικών συστημάτων. Σε ποια κατεύθυνση;
– Η καλύτερη εκπαίδευση είναι εκείνη που διδάσκει τους σημερινούς σπουδαστές πώς να είναι ευέλικτοι και ανοικτοί στη σκέψη τους και να μαθαίνουν να εργάζονται με ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα και διαφορετικούς πολιτισμούς. Η διεθνής εμπειρία αποτελεί σημαντικό τμήμα της ετοιμασίας ενός ανθρώπου για τη ζωή και την εργασία στον σημερινό κόσμο. Το Ινστιτούτο Διεθνούς Εκπαίδευσης διαθέτει ένα Κέντρο Διεθνούς Συνεργασίας. Εχουμε βοηθήσει πανεπιστημιακά ιδρύματα από τις ΗΠΑ να συνδεθούν με ιδρύματα σε πολλές χώρες. Πιστεύουμε, άλλωστε, στην επανασύνδεση της διασποράς ενός έθνους με τη χώρα προέλευσής της. Γι’ αυτό και ευχαριστούμε το Ιδρυμα Στ. Νιάρχος που σε συνεργασία με το ελληνικό τμήμα του Ιδρύματος Fulbright προσέφερε χορηγία στο Ινστιτούτο Διεθνούς Εκπαίδευσης για το Πρόγραμμα Συνεργασίας της Ελληνικής Διασποράς. Το πρόγραμμα αυτό έχει συνεισφέρει στο να συνεργαστούν με αμοιβαία επωφελή τρόπο Ελληνες και Αμερικανοί ακαδημαϊκοί, ελληνικά και αμερικανικά πανεπιστήμια.
– Μιλάμε συνεχώς για ανάγκη αλλαγών. Μήπως είναι ένα είδος ψυχαναγκασμού; Πόση αξία έχουν στη ζωή μας η παύση, ο στοχασμός, η αδράνεια;
– Η σκέψη και ο αναστοχασμός είναι απαραίτητα. Ο κόσμος, όμως, αλλάζει διαρκώς και η εκπαίδευση πρέπει να προετοιμάζει πολίτες ώστε να είναι σε θέση να προσαρμοστούν στο σημερινό αλλά και στο μελλοντικό περιβάλλον που θα αντιμετωπίσουν στην προσωπική και την επαγγελματική τους ζωή.
Robert Kegan
Το κλειδί για πραγματική εξέλιξη
– Για ποιους λόγους είναι απαραίτητη η διά βίου εκπαίδευση; Οι λόγοι σχετίζονται με τις αλλαγές στην αγορά εργασίας και την επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης, που θα περιορίσει θέσεις;
– Βασικός λόγος που είναι αναγκαία η διά βίου μάθηση είναι ότι δίνει στον άνθρωπο είτε σε ατομικό επίπεδο είτε στο συλλογικό τη δυνατότητα να υλοποιήσει όλο το δυναμικό του. Μια κάμπια δεν προορίζεται για να παραμείνει κάμπια. Εχει το δυναμικό να εξελιχθεί σε πεταλούδα. Πάρα πολλοί άνθρωποι ζουν και πεθαίνουν χωρίς να τους δοθεί η ευκαιρία να ανοίξουν τα φτερά τους και να πετάξουν. Επομένως, η απάντηση στην ερώτησή σας είναι διαχρονική και παγκόσμια. Μπορεί, όμως, κανείς να απαντήσει με τρόπο που να συνδέσει το θέμα πιο στενά στο σήμερα και στην παρούσα κατάσταση. Είναι αλήθεια πως έχει ήδη ξεκινήσει η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης και θα αλλάξει τον κόσμο της εργασίας. Σε κάθε επάγγελμα υπάρχει ένα τεχνικό σκέλος που στο εγγύς μέλλον θα αντικατασταθεί από τις έξυπνες μηχανές, γι’ αυτό και οι εργαζόμενοι πρέπει να αναπτύσσουν όλο και περισσότερο την ικανότητά τους να προσαρμοσθούν. Και αυτό προϋποθέτει ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα χρειάζονται στήριξη για να εξακολουθήσουν να εξελίσσονται.
– Αναφέρετε ότι ένας ενήλικας μπορεί να ξεπεράσει τις αδυναμίες του και τους εσωτερικούς φραγμούς. Δεν είναι δύσκολο αυτό για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας; Ποιο είναι το κλειδί για να το πετύχει;
– Η πραγματική εξέλιξη σε οποιαδήποτε ηλικία σημαίνει πως αποχωριζόμαστε κάποιες «αλήθειες», επειδή συνειδητοποιούμε ότι δεν ισχύουν πλέον. Αυτό είναι δύσκολο σε κάθε ηλικία, αλλά οι σχετικές έρευνες καταδεικνύουν ότι όσο μεγαλώνει κανείς και «οι αλήθειες που έχει συγκεντρώσει» βρίσκονται σε όλο και περισσότερα επίπεδα μέσα μας, χρειάζεται όλο και περισσότερος χρόνος για τη μετάβαση σε μιαν άλλη κατάσταση.
– Ποια τα εφόδια για τη συμμετοχή στη διά βίου εκπαίδευση;
– Πρώτον, ένα πλούσιο «βιογραφικό» με προκλήσεις που σε φέρνει στα όρια των ικανοτήτων σου. Δεύτερον, μια υποστηρικτική κοινότητα καθηγητών και συναδέλφων με κατανόηση και τρίτον, χρόνος και χώρος για τακτική, αξιόπιστη και βιώσιμη παρουσία σε αυτή την κοινότητα.
– Θεωρείτε ότι ένα σχολείο μπορεί να εκπαιδεύσει τους μαθητές του στο να είναι ανοιχτοί στη διά βίου εκπαίδευση; Ποιες είναι οι σχετικές δεξιότητες, και πώς μπορούν να καλλιεργηθούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
– Ναι, ένα πρόγραμμα εκμάθησης για νέους που θα καλλιεργεί τη δεξιότητα του «να μαθαίνεις πώς να μαθαίνεις» (σε αντιδιαστολή με ένα απλό «ταμείο γνώσεων») είναι ένα δώρο που εξακολουθεί να αποφέρει καρπούς πολύ μετά τα χρόνια της εκπαίδευσης.
– Ποιος ο ρόλος των ΑΕΙ στο ίδιο θέμα;
– Τόσο η «επίσημη» τριτοβάθμια εκπαίδευση (προπτυχιακή και μεταπτυχιακή) όσο και το πολύ μεγαλύτερο πεδίο της «άτυπης» τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (στην επαγγελματική κατάρτιση) υλοποιούν, προς το παρόν, μόνον ένα μικρό τμήμα του δυναμικού εκμάθησης των ανθρώπων. Ο λόγος είναι ότι τις χαρακτηρίζει η άνιση κατανομή του βάρους που δίνεται υπέρ των όσων πρέπει να διδαχθούν και εις βάρος του πώς μαθαίνει κάποιος.