«Εμείς, εμείς είμαστε η επανάσταση», με αυτό το σύνθημα μια μάλλον μικρή ομάδα ανθρώπων και αρκετά τηλεοπτικά συνεργεία, τον Αύγουστο του 2017, βρέθηκε μπροστά από το άγαλμα που στήθηκε το 1924 προς τιμήν των στρατιωτών της Συνομοσπονδίας των Πολιτειών του Νότου στο Ντάραμ (Durham) της Βόρειας Καρολίνας. Με τη βοήθεια μιας σκάλας πέρασαν θηλιά στον λαιμό του γκρεμίζοντάς το από το βάθρο εν μέσω επευφημιών.
Δεν ήταν το μόνο. Την τελευταία χρονιά, συνολικά 30 πόλεις των ΗΠΑ, με αποφάσεις των δημάρχων τους, μεταφέρουν από τα βάθρα τους, τις περισσότερες φορές μέσα στη νύχτα, αγάλματα ως επί το πλείστον στρατηγών του Νότου, των ηττημένων του αμερικανικού εμφυλίου (1861-1865).
Δύσκολο να απαντήσει κανείς πότε ξεκίνησε όλο αυτό. Κάποιοι θέτουν το σημείο μηδέν στη δολοφονική επίθεση σε εκκλησία Αφροαμερικανών στο Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνας τον Ιούνιο του 2015, που άφησε πίσω της εννέα νεκρούς και τον δράστη της επίθεσης Ντίλαν Ρουφ –λευκό ακροδεξιό– να ποζάρει σε φωτογραφίες κρατώντας τη σημαία της Συνομοσπονδίας στο ένα χέρι και το όπλο στο άλλο.
Αν κάποιος ρωτήσει τους γονείς των μαθητών του γυμνασίου «Νέιθαν Μπέντφορντ Φόρεστ» στο Τζάκσονβιλ της Φλόριντα, θα θέσει το σημείο αυτό το 2007. Το γυμνάσιο, του οποίου το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών είναι Αφροαμερικανοί, φέρει το όνομα ενός από τους πιο μισητούς στρατηγούς του Νότου. Ιδιοκτήτης και έμπορος σκλάβων ήταν ο Μπέντφορντ Φόρεστ και στη διάρκεια του Εμφυλίου οι στρατιώτες του κατέσφαξαν μαύρους αιχμαλώτους που παραδόθηκαν στη μάχη του Φορτ Πίλου, ενώ ο ίδιος ίδρυσε τη διαβόητη Κου Κλουξ Κλαν στο Πουλάσκι του Τενεσί, το 1865, διατελώντας και πρώτος αρχηγός της.
Συνολικά έχουν στηθεί τουλάχιστον 718 μνημεία και αγάλματα στρατιωτικών ηγετών του Νότου, υπερμάχων της δουλείας, χωρίς σε αυτά να περιλαμβάνονται τα 2.600 νεκροταφεία και τα μνημεία μαχών. Επιπλέον, υπάρχουν 80 κομητείες και πόλεις, 10 στρατιωτικές βάσεις, 9 επίσημες αργίες, αλλά και ονόματα 100 και πλέον δημοσίων σχολείων προς τιμήν της Συνομοσπονδίας (σύμφωνα με την οργάνωση Southern Poverty Law Center). Φαίνεται πως η γνωστή ρήση «Η ιστορία γράφεται από τους νικητές» διαψεύδεται στην περίπτωση του αμερικανικού εμφυλίου.
Μέλη της Κου Κλουξ Κλαν διαμαρτύρονται στο Σάρλοτσβιλ, ένα μήνα πριν από την επίθεση με αυτοκίνητο.
Στο πώς συνέβη το παραπάνω ίσως η απάντηση να βρίσκεται στο ποιος εν τέλει κερδίζει τη μάχη της μνήμης. Για παράδειγμα, τo 1894, στο Νάσβιλ του Τενεσί, ιδρύεται η οργάνωση «Κόρες της Συνομοσπονδίας» (United Daughters of the Confederacy – UDC) με έμβλημά τους την πρώτη σημαία των αποσχισμένων πολιτειών (στο πνεύμα της άλλης ιστορικής οργάνωσης «Κόρες της Επανάστασης», που ίδρυσαν κόρες βετεράνων της Αμερικανικής Επανάστασης του 1776). Σκοπός τους να διατηρήσουν τη μνήμη του εμφυλίου, να αποδώσουν τιμές στους ευγενείς πεσόντες του αγώνα. Το 1896 η οργάνωση ίδρυσε και τα «Παιδιά της Συνομοσπονδίας», για να διδάξει στις νέες γενιές, τόσο προφορικά όσο και μέσω των σχολικών βιβλίων, τον «ευγενή σκοπό του πολέμου του Νότου».
Στο Αρλινγκτον
Οι μαυροντυμένες κυρίες με τα σφιγμένα χείλη, παρότι δεν είχαν καμιά πολιτική εξουσία, ούτε καν δικαίωμα ψήφου, φαίνεται πως κέρδισαν τη μάχη της μνήμης. Τo 1906 ανάθεσαν την κατασκευή μνημείου αφιερωμένου στους στρατιώτες και ναύτες του στρατού της Συνομοσπονδίας, το οποίο θα βρισκόταν εντός του Εθνικού Κοιμητηρίου του Αρλινγκτον.
Πράγματι, την ημέρα γενεθλίων του Τζέφερσον Ντέιβις, του προέδρου των αποσχισμένων πολιτειών, έγιναν τα αποκαλυπτήρια από τον πρόεδρο Γούντροου Ουίλσον στις 4 Ιουνίου του 1914. Εκτοτε αποτελεί παράδοση κάθε πρόεδρος να καταθέτει στεφάνι στο μνημείο. Οταν εξελέγη ο Μπαράκ Ομπάμα, με δημόσια επιστολή τους οι καθηγητές πανεπιστημίου Εντουαρντ Σεμπέστα και Τζέιμς Λόουεν ζήτησαν από τον πρώτο Αφροαμερικανό πρόεδρο να σπάσει αυτή την παράδοση και να μην καταθέσει στεφάνι στο μνημείο της «λευκής ανωτερότητας» και «άρνησης της δουλείας ως αιτία της απόσχισης των πολιτειών». Ο Ομπάμα προτίμησε να ακολουθήσει τη συμβουλή ενός άλλου καθηγητή, του Κερκ Σάβατζ, ο οποίος πρότεινε να τηρήσει την παράδοση αλλά να καταθέσει και άλλο ένα στεφάνι στο μνημείο των 200.000 Αφροαμερικανών στρατιωτών του εμφυλίου το οποίο, για την ιστορία, άρχισε να κατασκευάζεται μόλις το 1993 και ολοκληρώθηκε το 1997.
Η προτομή του Νέιθαν Μπέντφορντ Φόρεστ με πλακάτ για την απομακρυ-νσή της, στη Γερουσία της Βιρτζίνια.
Το μνημείο του Αρλινγκτον, φυσικά, δεν ήταν το μόνο. Οι «Κόρες» χρηματοδότησαν πλήθος αγαλμάτων και μνημείων, ακόμη και αυτό στο Ντάραμ, που μέχρι το 1900 ήταν αφιερωμένα στους πεσόντες και αργότερα την εποχή των φυλετικών κινημάτων του 1950-1960, στους ήρωες του Νότου.
Τον Αύγουστο του 2017, θέλησαν να μεταφέρουν στο Σάρλοτσβιλ ένα άγαλμα του Λι καβάλα στο άλογό του, τον Ταξιδευτή. Η απόφαση προκάλεσε αντιδράσεις. Μέλη της Κου Κλουξ Κλαν συγκρούστηκαν με όσους αντιτάχθηκαν στη μεταφορά του αγάλματος, ενώ αυτοκίνητο έπεσε πάνω στο πλήθος σκοτώνοντας μια γυναίκα και τραυματίζοντας αρκετούς.
Ο «χαμένος σκοπός»
Εκτοτε το ζήτημα της μεταφοράς (και όχι καταστροφής) των αγαλμάτων έγινε μείζον θέμα συζήτησης στην Αμερική. Ξαφνικά στην αίθουσα των εθνικών αγαλμάτων του Καπιτωλίου, όπου κάθε πολιτεία από το 1864 στέλνει δύο αγάλματα πολιτών της που να είναι «επιφανείς για την ιστορική τους φήμη», βρέθηκαν αγάλματα του στρατηγού Λι που το έστειλε το 1909 η Βιρτζίνια. Η Βόρεια Καρολίνα έστειλε το άγαλμα του στρατηγού της Συνομοσπονδίας Βανς, η Φλόριντα του Σμιθ, τελευταίου στρατηγού της Συνομοσπονδίας που παραδόθηκε, η πολιτεία του Μισισίπι επίσης του Λι και του Ντέιβις. Οι Κόρες, οι Γιοι και τα Παιδιά της Συνομοσπονδίας είχαν καταφέρει να καθαγιάσουν τον αγώνα των Νοτίων: ο εμφύλιος έγινε ο πόλεμος του «χαμένου σκοπού», του χριστιανισμού και των ευγενών αξιών του Νότου.
Ακόμη καλυμμένο με μουσαμάδες το άγαλμα του στρατηγού Λι, ένα από τα παλαιότερα και μεγαλύτερα μνημεία, το οποίο αποκαλύφθηκε στο συγκεντρωμένο κοινό στις 30 Μαΐου του 1890 στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια.
Οι απόψεις για το μέλλον των αγαλμάτων είναι τρεις: Να διατηρηθούν ως έχουν ως κομμάτι της συλλογικής μνήμης, να μεταφερθούν σε λιγότερα προβεβλημένα σημεία και να διατηρηθούν με επεξηγηματικές πλακέτες που να αποκαλύπτουν την ιστορική αλήθεια. Ο,τι και να επιλεγεί ως λύση, είναι σίγουρο ότι θα γίνει με εντάσεις και συγκρούσεις, καθώς η Αμερική, σύμφωνα με τη διευθύντρια του Μουσείου για τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, Κρίστι Κόλεμαν, σε συνέντευξη που έδωσε στο ABC, έχει μπει σε ένα νέο κύκλο φυλετικών συγκρούσεων και καινούργιων διλημμάτων. Οπως ανέφερε, «η Ιστορία είναι μια συνεχής διεργασία νέων ερωτημάτων. Κάθε γενιά θέτει τα δικά της ερωτήματα και πρέπει να επιστρέφουμε στις πηγές του παρελθόντος για να τα απαντήσουμε».
Λίγα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου ο στρατηγός Ρόμπερτ Λι, με αφορμή τη διάθεση των συμπατριωτών του να του αποδώσουν τιμές, έγραψε: «Νομίζω ότι είναι συνετό να μην κρατήσουμε ανοιχτές τις πληγές του πολέμου, αλλά να ακολουθήσουμε το παράδειγμα εκείνων των εθνών που προσπάθησαν να εξαλείψουν τα σημάδια της εμφύλιας διαμάχης και να δεσμευτούμε στα συναισθήματα που μας ενώνουν». Οπως φαίνεται, δεν εισακούστηκε.
Ενα άγαλμα για τον χειρουργό που έκανε πειράματα με σκλάβες
Μέσα σε όλη αυτή την μπερδεμένη υπόθεση, υπάρχουν πολλά πρόσωπα, αλλά και σύμβολα που ξεχωρίζουν. Ενα τέτοιο πρόσωπο είναι ο γυναικολόγος Μάριον Σιμς (Marion Sims) και ένα τέτοιο σύμβολο η σημαία του αμερικανικού Νότου.
Ο Σιμς θεωρείται ο πατέρας της σύγχρονης γυναικολογίας στην Αμερική, για τις χειρουργικές τεχνικές που ανέπτυξε. Το άγαλμά του βρισκόταν στο Σέντραλ Παρκ και είναι το πρώτο άγαλμα που μεταφέρει η πόλη της Νέας Υόρκης. Ο Σιμς χρησιμοποίησε για τα πειραματικά χειρουργεία του στην πίσω αυλή του σπιτιού του τρεις σκλάβες που του παραδόθηκαν από τους αφέντες τους, την Μπέτσι, τη Λούσι και την Ανάρχα, και σε απανωτά χειρουργεία για τέσσερα χρόνια, χωρίς αναισθησία (καθώς θεωρούσε ότι οι γυναικολογικές επεμβάσεις δεν έχουν ιδιαίτερο πόνο), πολλές φορές κρατώντας στο τραπέζι η μία την άλλη, ανέπτυξε την τεχνική διόρθωσης γυναικολογικών συριγγίων. Ο ίδιος εφάρμοζε και κλειτοριδεκτομές σε λευκές γυναίκες, που οι σύζυγοί τους είχαν παραπονεθεί για απρεπή σεξουαλική συμπεριφορά, με τη συναίνεση μόνο των ανδρών. Το άγαλμά του μεταφέρθηκε στο νεκροταφείο του Μπρούκλιν, όπου έχει ταφεί, και θα φέρει και νέα επεξηγηματική επιγραφή στη βάση του που θα εξηγεί τις μεθόδους του, καθώς και τα ονόματα των τριών γυναικών.
Η διάσημη σειρά «Ντιουκς», που προβλήθηκε από τη Βραζιλία μέχρι την Αγγλία. Το αυτοκίνητό τους ονομαζόταν «Στρατηγός Λι» και στον ουρανό του είχε σχεδιασμένη τη σημαία της μάχης.
Οσο για τη δημοφιλή σημαία του αμερικανικού Νότου είναι στην πραγματικότητα η σημαία της μάχης της Βόρειας Βιρτζίνια και του στρατηγού Λι. Σε κόκκινο φόντο, ο μπλε σταυρός του Αγίου Ανδρέα με τα λευκά αστέρια να εμπεριέχονται, στην αρχή του πολέμου επτά και αργότερα δεκατρία, όσες και οι πολιτείες που αποσχίστηκαν. Το μοτίβο υιοθετήθηκε αυτούσιο στη σημαία της πολιτείας της Τζόρτζια το 1956 και παρέμεινε μέχρι το 2001, αλλά και του Μισισίπι. Η σημαία της μάχης όμως ανέμιζε έξω από κυβερνητικά κτίρια όπως το Καπιτώλιο της Νότιας Καρολίνας, αλλά και στις εξέδρες των οπαδών σε αγώνες αυτοκινήτων (ΝASCAR)· και φυσικά μπορούσε να την προμηθευτεί κάποιος από κάθε μεγάλη εμπορική αλυσίδα.
Η επίθεση στο Τσάρλεστον ανάγκασε την κυβερνήτη Νίκι Χέιλι να περάσει νομοσχέδιο με απαγόρευση της χρήσης της σημαίας σε κυβερνητικό έδαφος και τους διοργανωτές του NASCAR να ανταλλάσσουν τις σημαίες της συνομοσπονδίας των οπαδών με την επίσημη σημαία των ΗΠΑ, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.