Την Παρασκευή, η Ισπανία άλλαξε κυβέρνηση, όταν ο Μαριάνο Ραχόι, ύστερα από πρωθυπουργία έξι χρόνων, έχασε την ψήφο εμπιστοσύνης· την ίδια ημέρα, στην Ιταλία ο Τζουζέπε Κόντε, έως πρόσφατα εντελώς άγνωστος στην πολιτική σκηνή, ορκίστηκε πρωθυπουργός, τρεις μήνες μετά τις εθνικές εκλογές. Οι εξελίξεις σε δύο μεγάλες χώρες της Ευρώπης συνηγορούν στην παλαιά πεποίθηση ότι στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Το ερώτημα είναι εάν το ίδιο ισχύει στη συνεργασία χωρών.
Και στις δύο χώρες, οι νέες κυβερνήσεις θα αντιμετωπίσουν σύνθετα προβλήματα – μεταξύ αυτών και οι σχέσεις με την υπόλοιπη Ε.Ε. Ετσι, οι εξελίξεις σε αυτές τις χώρες –όπου η μία κυβέρνηση θα είναι φιλοευρωπαϊκή ενώ η άλλη φαίνεται απρόβλεπτη– θα επηρεάσουν, με τη σειρά τους, την πορεία της Ευρώπης. Είναι φανερή και επείγουσα η ανάγκη η Ε.Ε. να κερδίσει τη χαμένη εμπιστοσύνη των πολιτών, να πείσει ότι, παρ’ όλα τα προβλήματά της, η Ε.Ε. είναι η καλύτερη, η μόνη προστασία σε ένα απρόβλεπτο διεθνές περιβάλλον. Ηδη διεξάγεται σοβαρή συζήτηση πάνω σε σειρά προτάσεων για την ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών και για τη βελτίωση της λειτουργίας της Ενωσης. Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι στη σωστή κατεύθυνση, όπως και αυτές του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Αυτό που προέχει, όμως, είναι η επίσπευση των διαδικασιών και η κατάληξη σε νέες δομές που θα ενισχύσουν την Ενωση στο εσωτερικό και την εικόνα και λειτουργικότητά της στη διεθνή σκηνή.
Εάν η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν αποκτήσει ενιαία φωνή, εάν δεν λειτουργεί ως μία οντότητα, θα παραμείνει τόσο αδύνατη όσο ο πιο αδύναμός της κρίκος. Αυτό σημαίνει ότι οι χώρες-μέλη πρέπει να αποφασίσουν πως η παραχώρηση κάποιας κυριαρχίας θα λειτουργήσει σε όφελός τους, να κατανοήσουν ότι η μοναδική ασφάλεια –σε έναν κόσμο με προβλήματα που διαπερνούν τα σύνορα και τις δυνατότητες κάθε χώρας– είναι η συλλογική ασφάλεια, η συνεργασία σε όλα τα επίπεδα. Η άνοδος κομμάτων και κινημάτων που αμφισβητούν την πορεία της Ευρώπης δείχνει ότι οι συζητήσεις δεν έχουν ανακόψει το ρεύμα αμφισβήτησης. Η κυβέρνηση Πέντε Αστέρων-Λέγκας είναι η απόδειξη. Σε πολλές χώρες φάνηκε ότι ψηφοφόροι είναι έτοιμοι να προκαλέσουν τη ρήξη επειδή αισθάνονται ότι βρίσκονται σε αδιέξοδο. Από τη στιγμή που η Ε.Ε. δεν είναι συνώνυμη με συνεχή οικονομική ανάπτυξη και ευημερία, όταν οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ουμανισμού συγκρούονται με μια καθημερινότητα λιτότητας και διαχείρισης κρίσεων και αλλαγών (όπως οι επιπτώσεις της μαζικής μετανάστευσης), οι πολίτες δεν διστάζουν να πάρουν επικίνδυνα ρίσκα. Η ελληνική εμπειρία δείχνει πως η αντίληψη «οτιδήποτε θα ήταν καλύτερο απ’ αυτό» δεν είναι καλός σύμβουλος. Ας ελπίσουμε ότι άλλοι λαοί θα δουν νωρίτερα τα όρια του βολονταρισμού.
Η ελληνική κρίση ώθησε την Ε.Ε. να λάβει μέτρα διαχείρισης του ενιαίου νομίσματος. Η θέσπιση του ευρώ χωρίς την αναγκαία στήριξη σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο ήταν κορυφαίο λάθος. Η Ε.Ε. άντεξε και έκανε διορθωτικές κινήσεις. Μόλις φάνηκε όμως ότι η κρίση είχε περάσει, επανήλθε ο δισταγμός για περαιτέρω ενίσχυση των θεσμών, για «περισσότερη Ευρώπη». Τα σενάρια που παρουσίασε πέρυσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέθεταν τα συν και τα πλην σε μια ευρεία γκάμα επιλογών, σαν μια ακαδημαϊκή άσκηση. Οι εξελίξεις, όμως, ξεπερνούν τη θεωρία. Το «συνεχίζουμε όπως είμαστε» έχει οδηγήσει στην ολοένα μεγαλύτερη αμφισβήτηση και στην ενίσχυση των φυγόκεντρων δυνάμεων, τα αδιέξοδα του Brexit δείχνουν τους κινδύνους που συνεπάγεται η διάλυση ή η αποχώρηση, ενώ το «κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα» προβάλλει ως μόνη διέξοδος. Οι νέες περιπέτειες στις οποίες μπαίνει η Ε.Ε. –τουλάχιστον όσον αφορά την Ιταλία– ίσως πείσουν περισσότερους πολίτες και κυβερνήσεις για την ανάγκη για ισχυρότερη Ενωση. Εάν η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν βρίσκεται ήδη σε αδιέξοδο…