Η υπόθεση της σοβαρής κακοποίησης των παιδιών στη Λέρο από τους ίδιους τους γονείς αφενός σόκαρε την ελληνική κοινωνία, αφετέρου κατέδειξε την «τάση» της να κρύβει το πρόβλημα κάτω από το χαλί. Σύμφωνα με τελευταία στοιχεία του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, ένα στα δύο Ελληνόπουλα είχε εκτεθεί σε σωματική βία τους τελευταίους δώδεκα μήνες πριν από σχετική έρευνα –με θύτες γονείς/κηδεμόνες, άλλους συγγενείς ή συνομηλίκους τους–, ενώ ένα στα είκοσι είχε υποστεί σεξουαλική βία με σωματική επαφή. Ενα στα τέσσερα παιδιά είχε αισθανθεί τους τελευταίους δώδεκα μήνες παραμέληση. Καταστάσεις που σε σημαντικό ποσοστό αφήνουν σημάδια στις ψυχές των παιδιών, υπονομεύοντας την ομαλή ψυχοκοινωνική εξέλιξή τους στην ενήλικη ζωή. Και δεν είναι οι μόνες.
Σε ετήσια βάση εκατοντάδες παιδιά στη χώρα μας είτε βιώνουν τη σοκαριστική εμπειρία ενός τροχαίου ατυχήματος ακόμα και με σοβαρό τραυματισμό είτε είδαν έναν δικό τους άνθρωπο να χάνεται σε τροχαίο. Επίσης, περίπου 3.500 ασυνόδευτα παιδιά πρόσφυγες στην Ελλάδα βιώνουν ένα δράμα διαρκείας. Και δεν είναι λίγα τα παιδιά που έχουν στιγματιστεί από έναν σεισμό, ή έχουν φοβηθεί ότι θα χάσουν το σπίτι τους λόγω πυρκαγιάς.
«Η παιδική κακομεταχείριση και το ψυχικό τραύμα είναι σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας και μας προσκαλεί για δράση», επισημαίνει στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων» και πρόεδρος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχικής Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού Γεράσιμος Κολαΐτης. Ο ίδιος τονίζει, «όπως υπάρχει το σωματικό τραύμα, κατά τον ίδιο τρόπο υπάρχει και ο ψυχικός τραυματισμός. Αυτός είτε προέρχεται από τον άνθρωπο, δηλαδή κακομεταχείριση, εγκληματική ενέργεια, απαγωγή κ.ά. είτε από τη φύση (σεισμός, πυρκαγιά, πλημμύρα). Αποτελεί δε παράγοντα κινδύνου για αυξημένη ψυχική και σωματική νοσηρότητα στη μετέπειτα ζωή μέσω σύνθετων νευροβιολογικών μονοπατιών και μπορεί να επηρεάσει την ομαλή εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου. Παραδείγματος χάριν, ξέρουμε ότι έφηβες που είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικά και δεν έλαβαν έγκαιρη και σωστή θεραπεία, είχαν σημαντικά προβλήματα στην ενήλικη ζωή όπως κατάθλιψη, αγχώδεις καταστάσεις, προβλήματα στις σχέσεις τους με το άλλο φύλο, στην εργασία, αυτοκτονικότητα κ.ά.».
Από το σύνολο των παιδιών και των εφήβων που θα εκτεθούν σε ψυχικό τραύμα περίπου το 16% θα αναπτύξει μετατραυματικό στρες (εκτός από κατάθλιψη, άγχος κ.λπ.), με τις περισσότερες πιθανότητες να αφήσουν κάποιο «σημάδι» να έχουν κυρίως τα τραύματα από κακοποίηση – παραμέληση. Περίπου το 7% των παιδιών του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει συμπτώματα μετατραυματικού στρες, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό μεταξύ των νοσηλευόμενων στην παιδοψυχιατρική κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Αγία Σοφία» ανέρχεται στο 19%.
Τα «τραυματισμένα» παιδιά συνήθως επαναβιώνουν το γεγονός, με επαναλαμβανόμενες ενοχλητικές σκέψεις, flashbacks, εφιάλτες, ή εμφανίζουν αρνητική διάθεση, ενοχές, αποξένωση, μείωση ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και αυξημένη διεγερσιμότητα (δυσκολίες ύπνου, ευερεθιστότητα κ.ά.). Ή ακόμα μπορεί να αποφεύγουν οτιδήποτε τους θυμίζει το τραύμα, γεγονός που συχνά ξεγελάει τους γονείς, οι οποίοι σε μεγάλο ποσοστό υποτιμούν τα συμπτώματα. Οπως αναφέρει ο κ. Κολαΐτης, «συχνά δεν αναγνωρίζουν το πρόβλημα και δεν διευκολύνουν τη συναισθηματική έκφραση των παιδιών τους, με φράσεις όπως, “έλα παιδί μου, μην κλαίς” ή “εσύ είσαι άντρας”».
Βραδυφλεγής «βόμβα»
Ενας ευάλωτος πληθυσμός είναι τα παιδιά πρόσφυγες. «Τα περισσότερα έχουν υποστεί τραύμα στη χώρα τους λόγω βομβαρδισμών και θανάτων, στη διάρκεια της μετάβασής τους σε νέο τόπο, αλλά και στη χώρα υποδοχής. Εχουμε δηλαδή έναν πληθυσμό στην Ελλάδα που είναι τραυματισμένος ψυχικά και εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά θα είναι δυνητικά μία βραδυφλεγής “βόμβα”», σημειώνει ο κ. Κολαΐτης.
Ενα επιπλέον βήμα στην ανάδειξη του ψυχικού τραύματος ως ένα μείζον θέμα δημόσιας υγείας κάνουν κι εφέτος η Ελληνική Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού και το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων». Σε συνεργασία με την Παιδοψυχιατρική Κλινική και την 1η Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία», διοργανώνουν το προσεχές Σάββατο 9 Ιουνίου, τη 2η Ετήσια Επιστημονική Ημερίδα «Ψυχικό Τραύμα στα Παιδιά και στους Εφήβους».