Χαβιέρ Θέρκας στην «Κ»: Ζούμε στη δικτατορία του παρόντος

Χαβιέρ Θέρκας στην «Κ»: Ζούμε στη δικτατορία του παρόντος

6' 34" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο Χαβιέρ Θέρκας  (Javier Cercas, γενν. το 1962) είναι ένας από τους πιο διακεκριμένους σύγχρονους Ισπανούς συγγραφείς στην Ευρώπη, με τα έργα του να έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι γλώσσες. Η φήμη του απογειώθηκε διεθνώς το 2001, με την τεράστια επιτυχία του μυθιστορήματος «Στρατιώτες της Σαλαμίνας», συγκεντρώνοντας τους επαίνους σημαντικών προσωπικοτήτων όπως οι Μάριο Βάργκας Λιόσα, Τζορτζ Στάινερ, Τζ. Κουτσί και Σούζαν Σόνταγκ. Το έργο του έχει κερδίσει διεθνή αναγνώριση, ίσως γιατί ο Θέρκας έχει την τόλμη να εξερευνήσει τα όρια που διαχωρίζουν την πραγματικότητα από τη μυθοπλασία, ίσως γιατί καταδύεται στην Ιστορία της Ισπανίας για να εντοπίσει τις ανοιχτές πληγές του παρόντος, ίσως ακόμα, γιατί ανατέμνει στιγμές στο παρελθόν όχι για να βρει απαντήσεις αλλά για να θέσει ερωτήσεις.

H συγγραφική του εμμονή με τα συμβολικά, κοινωνικά, πολιτικά και ηθικά όρια δεν είναι τυχαία. Μας υποδεικνύει, πολύ συνειδητά και με τον δικό του τρόπο, τα όρια που πρέπει να υπερβούμε, τα σύνορα που πρέπει να περάσουμε, για να συμφιλιωθούμε με αυτό που ερχόμαστε πάντα αντιμέτωποι τελικά, την ανθρώπινη φύση. Το νέο μυθιστόρημα του Θέρκας «Ο απατεώνας», σε μετάφραση της Γεωργίας Ζακοπούλου, μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη.

– Με αφορμή ιστορικά γεγονότα αφηγείστε, γράφετε, ανθρωποκεντρικά. Ο άνθρωπος ως μονάδα απέναντι σε συγκλονιστικά γεγονότα, σε ιστορικά ορόσημα. Είναι καθήκον του συγγραφέα να εστιάσει στους ανθρώπους σε αντίθεση με τους ιστορικούς; Μήπως έτσι είναι πιο οικείο ώστε να ενεργοποιεί δυνάμεις αμφισβήτησης; Εχει η λογοτεχνία τόση δύναμη;

– Ο συγγραφέας δεν έχει άλλο καθήκον παρά να μένει πιστός στις προσωπικές του εμμονές· αυτός ο απόλυτος εγωισμός, είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας μπορεί να φανεί χρήσιμος. Διότι, φαίνεται να έχουμε ξεχάσει πως η λογοτεχνία είναι χρήσιμη μόνο όταν δεν προτείνει (προτείνοντας, μετατρέπεται σε διδασκαλία ή προπαγάνδα, και παύει πια να είναι λογοτεχνία).

Πάντως, είναι σίγουρο πως οι συγγραφείς έχουμε χρέος να πράξουμε κάτι που οι ιστορικοί δεν πράττουν, επειδή μόνο η λογοτεχνία μπορεί, αφού οι ιστορικοί συχνά παραβλέπουν τα ηθικά προβλήματα και τα ανθρώπινα πάθη, τα οποία αποτελούν το αντικείμενο της λογοτεχνίας. Κλείνοντας, η σοβαρή λογοτεχνία θα είναι πάντα αμφιλεγόμενη, γιατί μεταξύ άλλων, μιλάει για όσα ακριβώς οι άνθρωποι δεν θέλουν να ακούν, γιατί οι αλήθειες της είναι άβολες, αμφίσημες και αντιφατικές, καθώς επίσης ενέχουν, ταυτόχρονα, και μια εξέγερση ενάντια στην πραγματικότητα· και κατ’ αυτόν τον τρόπο, η λογοτεχνία αντιτίθεται πάντα σε κάθε μορφή εξουσίας, ξεκινώντας από αυτές των ιδεολογιών και των θρησκειών, που θέλουν να καταπνίξουν τις πολυπλοκότητες και τις αμφισημίες της πραγματικότητας, για να επιβάλουν μια μονολιθική και αδιαφανή αλήθεια· ένα ψέμα.

– Η Ελλάδα και η Ισπανία έχουν έναν ιστορικά κοινό τόπο, τον Εμφύλιο αλλά και τη μετάβαση στη δημοκρατία με συμφωνίες σιωπής ή και αποσιώπησης. Πιστεύετε πως η υπάρχουσα πολιτική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση και στις δύο χώρες, τηρουμένων των αναλογιών και των διαφορών, είναι απόρροια αυτής της ιστορικής διαδρομής/ επιλογής;

– Το παρόν είναι πάντα η συνέπεια του παρελθόντος ή καλύτερα, το παρελθόν, και ειδικά αυτό για το οποίο υπάρχουν μνήμη και μάρτυρες, είναι μια διάσταση του παρόντος χωρίς την οποία το παρόν είναι ακρωτηριασμένο. Αυτό γίνεται στην Ελλάδα, στην Ισπανία και παντού στον κόσμο. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ζούμε σε ένα είδος δικτατορίας του παρόντος – που καλλιεργείται σε μεγάλο βαθμό από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κάνοντας αυτό που συνέβη σήμερα το πρωί να φαίνεται ήδη παρελθόν και κάτι που συνέβη την περασμένη εβδομάδα, να μοιάζει προϊστορία. Η δικτατορία αυτή, συχνά θολώνει ή εμποδίζει τη θέαση αυτών των στοιχείων.

Tα χειρότερα ψέματα είναι αυτά που έχουν γεύση αλήθειας

Χαβιέρ Θέρκας στην «Κ»: Ζούμε στη δικτατορία του παρόντος-1

Ο Χαβιέρ Θέρκας είναι διάσημος για τη λογοτεχνική αποτύπωση φαντασμάτων του παρελθόντος και της Ιστορίας και πώς αυτά εισβάλλουν στο παρόν.

 

– Εχω την εντύπωση πως στα βιβλία σας κάνετε ένα παιχνίδι με τη συλλογική μνήμη. Ναι μεν παίζει σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας που μας αφηγείστε, αλλά στο τέλος η ατομική πραγματικότητα αποδομεί έως ένα σημείο την έννοια, εκθέτοντας πολλές αλήθειες, παράλληλες ίσως. Υπάρχει αντικειμενική αλήθεια; Μήπως αυτό είναι το ερώτημα που θέτετε;

– Πιστεύω πως η αντικειμενική αλήθεια υπάρχει, όμως επίσης πιστεύω πως όποιος νομίζει πως την κατέχει είναι ανόητος ή φανατικός ή το πιο πιθανό και τα δύο μαζί. Ισως η μόνη αλήθεια που μπορούμε να επιδιώκουμε είναι η ίδια η αναζήτηση της αλήθειας, ακόμα και αν γνωρίζουμε εξαρχής πως στο τέλος η αλήθεια πάλι θα μας διαφεύγει. Αναφέρομαι στη λογοτεχνική αλήθεια (δηλαδή στην ανθρώπινη αλήθεια, στην ηθική ή στην παγκόσμια αλήθεια), όχι στη δημοσιογραφική (δηλαδή στην εμπεριστατωμένη ή πραγματική ιστορική αλήθεια). Πιστεύω ότι τα μυθιστορήματά μου πραγματεύονται αυτό ακριβώς, με το πώς μπορούμε δηλαδή να ανακαλύψουμε κάποιες αλήθειες, ακόμα και κάποιες σχετικές αλήθειες, αλλά τελικά η ουσιαστική αλήθεια, αυτή που πραγματικά έχει σημασία, η αλήθεια που ψάχναμε πάντα καταλήγει να μας ξεφεύγει.

– Στο τελευταίο βιβλίο σας που εκδόθηκε στην Ελλάδα «Οι νόμοι των συνόρων» καταπιάνεστε μ’ ένα θέμα, που θεωρώ ένα από τα πιο δύσκολα όχι μόνο στη λογοτεχνία αλλά και στην κοινωνία με την έννοια της συνύπαρξης, τα όρια. Ποια είναι τα ερωτήματα που θέτετε σε αυτό το βιβλίο στους αναγνώστες σας;

– Αυτό το βιβλίο μιλάει για ένα αγόρι που προέρχεται από τη μεσαία τάξη και από καθαρή τύχη διασχίζει τα γεωγραφικά σύνορα της πόλης του, τα οποία οριοθετούνται από έναν ποταμό, και έτσι εισέρχεται σε έναν κόσμο εντελώς διαφορετικό από τον δικό του. Το φυσικό σύνορο είναι ένα συμβολικό σύνορο, ένα σύνορο κοινωνικό, ηθικό και ζωτικό (τα σύνορα μεταξύ πλούτου και φτώχειας, μεταξύ καλού και κακού, μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης)· ύστερα από αυτό το γεγονός, η ζωή του αγοριού αλλάζει μια για πάντα. Αυτό είναι ένα από τα ζητήματα που πραγματεύεται αυτό το βιβλίο, όπως και άλλα βιβλία μου – το πώς υπάρχουν στιγμές που καθορίζουν για πάντα τις ζωές μας.

– Μόλις εκδόθηκε στην Ελλάδα το νέο σας βιβλίο, το μυθιστόρημα «Ο απατεώνας». Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια γι’ αυτό;

– Το βιβλίο μιλάει για κάποιον που ονομάζεται Ενρίκ Μάρκο, τον οποίο ο Μάριο Βάργκας Λιόσα έχει χαρακτηρίσει ως τον μεγαλύτερο απατεώνα της Ιστορίας. Το βιβλίο μιλάει για πολλά πράγματα, αλλά ίσως επικεντρώνεται περισσότερο στο ψέμα, στην εκπληκτική μας ικανότητα να λέμε ψέματα στον ίδιο μας τον εαυτό. Κάτι που ανακάλυψα γράφοντάς το, είναι πως τα χειρότερα ψέματα δεν είναι τα καθαρά ψέματα –αυτά που κανείς δεν τα πιστεύει– αλλά εκείνα που ανακατεύονται με αλήθειες, τα ψέματα που περιέχουν έναν κόκκο αλήθειας και έχουν γεύση αλήθειας. Αυτά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά και πολύ πιο δηλητηριώδη, γιατί αυτά τα πιστεύουν όλοι.

Oπως βλέπετε, δεν είμαστε μακριά από την Καταλωνία. Κανείς δεν είναι.

– Το Κίνημα Ανεξαρτησίας στην Καταλωνία είναι μία ακόμη συνέπεια της οικονομικής κρίσης με βαθιές ρίζες στο παρελθόν. Τι σας φοβίζει περισσότερο σε αυτή την κατάσταση;

– Η ευκολία με την οποία τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να παραπλανούν τους ανθρώπους, και να διχάζουν μια κοινωνία που φαινόταν ενωμένη, της οποίας τα μέλη μέσα σε ακραίες καταστάσεις βγάζουν τον χειρότερο εαυτό τους· όπως επίσης και η απίστευτη ικανότητα να εξαπατάμε εμάς τους ίδιους, αρκεί αυτή η εξαπάτηση να μας φέρει σε καλύτερη θέση, και να μας επιτρέψει να κατηγορήσουμε τους άλλους για όλα τα δεινά μας και έτσι να αισθανθούμε ανώτεροι από αυτούς.

– Κατέρρευσε η κυβέρνηση Ραχόι και, αν δεν κάνω λάθος, είναι η πρώτη φορά στη μετά Φράνκο εποχή που ισπανική κυβέρνηση πέφτει με πρόταση μομφής. Τι επιφυλάσσει το αύριο για την Ισπανία;

– Νομίζω ότι η πτώση του Ραχόι και η προεδρία του Σάντσεθ είναι μεγάλη ευκαιρία να ξεκινήσουμε να διορθώνουμε μερικά από τα σοβαρότερα προβλήματα που εκκρεμούν, ξεκινώντας από το πρόβλημα της Καταλωνίας. Εύχομαι η σοσιαλιστική κυβέρνηση να ξέρει πώς να αξιοποιήσει αυτή την ευκαιρία (αν και δεν θα είναι εύκολο) και μακάρι, σε αντίθεση με αυτό που έχουμε συνηθίσει, οι πολιτικοί μας να σκέφτονται το καλό της χώρας και όχι μόνο τις επόμενες εκλογές.

Ο Χαβιέρ Θέρκας βρίσκεται στην Αθήνα στο πλαίσιο του  Festival LEA και αύριο, Δευτέρα 11 Ιουνίου, στις 7 μ.μ., παρουσιάζει στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο οδού Πειραιώς) το νέο του βιβλίο «Ο απατεώνας». Με τον Ισπανό συγγραφέα συνομιλούν η δημοσιογράφος Μικέλα Χαρτουλάρη, η μεταφράστρια Γεωργία Ζακοπούλου και ο συγγραφέας Θεόδωρος Γρηγοριάδης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή