Βρισκόμαστε πλέον στην κρισιμότερη καμπή των διαβουλεύσεων Αθήνας – Σκοπίων. Τα χρονικά περιθώρια έχουν στενέψει, με το βλέμμα στραμμένο στις Συνόδους Κορυφής Ε.Ε. και ΝΑΤΟ. Δεδομένου ότι οι δύο κυβερνήσεις δεν μπορούν παρά να σταθμίσουν το μέγεθος των αντιδράσεων στο εσωτερικό, ας δούμε πώς διαμορφώνονται οι συσχετισμοί και πώς αυτοί δύνανται να επιδράσουν στην επίτευξη και υλοποίηση μιας συναινετικής λύσης.
Στη FYROM, ο Ζάεφ έχει απέναντί του έναν εχθρικό πρόεδρο, και μία προσώρας συμπαγή εθνικιστική αντιπολίτευση. Πρόσωπο κλειδί ίσως αποδειχθεί ο νυν υπουργός Εξωτερικών Ντιμιτρόφ, ο οποίος, καθότι προέρχεται από το VMRO, θα μπορούσε με τη θετική στάση του να μεταπείσει έναν αριθμό βουλευτών ώστε να ψηφίσουν υπέρ της συμφωνίας. Μάλιστα, το δέλεαρ για αυτόν θα ήταν να ηγηθεί –κατόπιν μιας διάσπασης των δυνάμεων του μεγαλύτερου κόμματος της χώρας– ενός φιλοευρωπαϊκού σχηματισμού με πατριωτικά χαρακτηριστικά. Το ερώτημα είναι αν ο Ντιμιτρόφ θα στηρίξει σθεναρά και χωρίς αστερίσκους τη συμφωνία με την Ελλάδα ή αν την (α)κατάλληλη στιγμή διαφοροποιηθεί. Σημειωτέον ότι κατόπιν της συνάντησής του με τον πρόεδρο Ιβάνοφ, ο τελευταίος ισχυρίστηκε ότι η συμφωνία μοιάζει με προσωπική μεταξύ των δύο πρωθυπουργών, διαχωρίζοντας έτσι τον υπουργό Εξωτερικών από τον Ζάεφ. Το γεγονός, όμως, ότι ο Ντιμιτρόφ έχει σημεία αναφοράς στις ΗΠΑ ενδέχεται να τον υποχρεώσει στην υιοθέτηση μιας «υπεύθυνης» θέσης που θα φέρει την ΠΓΔΜ ένα βήμα πιο κοντά σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε. Εξάλλου, αυτή η συνθήκη είναι αναγκαία προκειμένου να μην καταρρεύσει ο κυβερνητικός συνασπισμός με τους Αλβανούς, οι οποίοι επιθυμούν διακαώς την ένταξη στους ευρωατλαντικούς θεσμούς.
Ανεξάρτητα από την έγκριση της συμφωνίας (εφόσον υπάρξει) στο Κοινοβούλιο της FYROM, η προσφυγή στον λαό μέσω της διεξαγωγής δημοψηφίσματος αναδεικνύεται σε αναγκαστική επιλογή. Εκεί ο Ζάεφ (όπως και σε τυχόν πρόωρες εκλογές) θα θέσει εμφατικά το δίλημμα υπερψήφισης της συμφωνίας συνδέοντάς τη με την προοπτική ενσωμάτωσης σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε. –έστω και υπό την αίρεση της αλλαγής της συνταγματικής ονομασίας– ή καταψήφισής της και διολίσθησης της χώρας στην αστάθεια και την οικονομική αβεβαιότητα σε ένα εξαιρετικά ρευστό περιβάλλον. Η δε υπαναχώρηση των προηγούμενων ημερών είτε έγινε για να κερδηθεί χρόνος ή με την προσδοκία ότι στην τελική ευθεία θα πιεστεί και η Ελλάδα από εξωτερικούς παράγοντες προκειμένου τα Σκόπια να λάβουν κάτι παραπάνω στο «παρά ένα». Είναι, επίσης, αξιοπρόσεκτη η ευθεία παρέμβαση του Ούγγρου πρωθυπουργού υπέρ της μη λύσης, με τον Ορμπαν να θέλει να εξελιχθεί σε ιδεολογικό ηγέτη της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης, υποδαυλίζοντας εθνικισμούς. Για ορισμένους, η στάση Ορμπαν-Ιβάνοφ και άλλων πολέμιων μιας συνολικής διευθέτησης έχει ως κοινό παρονομαστή τη Ρωσία, στην προσπάθεια της τελευταίας να αποτρέψει την ένταξη της FYROM στο ΝΑΤΟ.
Στην Ελλάδα, η πολυεπίπεδη πόλωση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και η έλλειψη στοιχειώδους εμπιστοσύνης μεταξύ των περισσότερων πολιτικών αρχηγών απομακρύνει την ισχνή πιθανότητα έστω και μίνιμουμ συγκλίσεων. Τα δε συλλαλητήρια μορφοποιούν μία δυσάρεστη εικόνα για τον ΣΥΡΙΖΑ, τουλάχιστον από τη Θεσσαλία και βορειότερα, αλλά εδραιώνουν και ένα αχρείαστο (ειδικά για τη χρονική συγκυρία) διχαστικό κλίμα. Με όσα έχουν προηγηθεί, ακόμη και στο ενδεχόμενο ναυαγίου, δεν θα είναι εύκολο για τον κύριο Τσίπρα να παίξει το πατριωτικό χαρτί, καθώς άλλες δυνάμεις έχουν υπερθεματίσει σε πιο σκληρές εθνικά θέσεις. Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον Ζάεφ. Επακόλουθα, κατά κάποιον τρόπο, οι δύο πρωθυπουργοί είναι εγκλωβισμένοι σε ένα πλαίσιο λύσης, γιατί σε όποιο άλλο σενάριο θα υποχρεωθούν σε διαχείριση ζημιάς (εντός και εκτός), στη δε περίπτωση Ζάεφ θα προκύψει και ζήτημα πολιτικής επιβίωσης. Είναι τελικά αυτό αρκετό για την επίτευξη ενός αμοιβαία επωφελούς συμβιβασμού με προφανές το γεωπολιτικό διακύβευμα ή οι εσωτερικές δυναμικές θα οδηγήσουν την κατάσταση (ακόμη και κατόπιν προκαταρκτικής συμφωνίας) σε πρακτικό τέλμα;
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και συγγραφέας του βιβλίου «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν».