Η αλήθεια είναι πως οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Ιράν και Ισραήλ δεν μας έχουν συνηθίσει σε εκπλήξεις. Με τακτική συνέπεια, κάθε μερικούς μήνες, η ιρανική κυβέρνηση επαναλαμβάνει δημόσια την αυστηρή και άκαμπτη στάση της πως το κράτος του Ισραήλ δεν έχει δικαίωμα ύπαρξης, προκαλώντας μια εξίσου σκληρή απάντηση από την πλευρά του Ισραήλ και οδηγώντας σε έναν διόλου πρωτοφανή φαύλο κύκλο κλιμάκωσης. Ωστόσο, πρόσφατα, τα διπλωματικά ραπίσματα των δύο πλευρών χρωματίστηκαν από μια δόση πρωτοτυπίας και μοντερνισμού.
Την περασμένη Κυριακή, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, απευθύνθηκε στο παγκόσμιο ψηφιακό κοινό μέσω του προσωπικού του λογαριασμού στο Twitter, επαναλαμβάνοντας την επιθυμία του καθεστώτος του να «εξαλείψει» το έθνος του Ισραήλ. Οι διεθνείς αναλυτές ανέμεναν μια εξίσου βαριά, συνηθισμένη διατύπωση από την πλευρά του Νετανιάχου, ωστόσο η αποστομωτική απάντηση του Ισραήλ εξέπληξε τους πάντες. Τις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας, ο επίσημος λογαριασμός της πρεσβείας του Ισραήλ στις ΗΠΑ αρκέστηκε στο να δημοσιεύσει μια εικόνα από την επιτυχημένη κωμωδία της Τίνα Φέι, «Τα Κακά Κορίτσια» (Mean Girls), που απεικόνιζε την αυθάδη και υπερφίαλη πρωταγωνίστρια Ρετζίνα Τζορτζ. Τη φωτογραφία πλαισίωνε μια λακωνική ατάκα από την ταινία: «Γιατί είσαι τόσο πωρωμένη μαζί μου;».
Ο μεταμοντέρνος διάλογος μεταξύ των δύο κρατών είναι η τελευταία υπενθύμιση πως η εποχή της παραδοσιακής διπλωματίας έχει παρέλθει και στη θέση της ανατέλλει η εποχή του λεγόμενου «meme diplomacy». Η επίσημη γλώσσα της διπλωματίας μετενσαρκώνεται πλέον σε κατ’ εξοχήν οπτικό υλικό – βίντεο, φωτογραφίες, εικόνες και GIF που παντρεύουν την παραδοσιακή πολιτική με διαδικτυακά φαινόμενα και το zeitgeist της ποπ κουλτούρας του 21ου αιώνα. Πρωταγωνιστούν πάντα το χιούμορ και οι πνευματώδεις ατάκες, ωστόσο πίσω από τις απλοποιημένες δηλώσεις κρατών και ηγετών κρύβεται μια στοχευμένη επικοινωνιακή στρατηγική.
«Η θερμοκρασία των σχέσεων Ρωσίας / Ηνωμένου Βασιλείου πέφτει στο -23, αλλά οι Ρώσοι ως γνωστόν δεν φοβούνται το κρύο», έλεγε ρωσικό tweet.
«Ενα κομμάτι της επικοινωνίας αυτής έχει να κάνει με την εμπλοκή του ευρύτερου κοινού, με τρόπο που καθιστά τη διπλωματία πιο επιτυχημένη», σχολίασε πρόσφατα στον Observer η Μόιρα Γουίλαν, μια από τις υφυπουργούς Ψηφιακής Στρατηγικής των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Ομπάμα. «Πλέον, το ακροατήριό μας βρίσκεται επί το πλείστον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι παραδοσιακές διπλωματικές ανακοινώσεις της εποχής της τηλεόρασης δεν το αγγίζουν. Πρέπει λοιπόν να υιοθετήσουμε τη γλώσσα του», πρόσθεσε. Η πρόσφατη περίπτωση της στρατηγικής του Ισραήλ αποσαφηνίζει αυτή τη λογική – μέσα σε μόλις μερικές ώρες, το χιουμοριστικό meme είχε αναδημοσιευθεί πάνω από 30.000 φορές. Υπό τη σκιά ενός δύσκολου μήνα για τη δημόσια εικόνα του Ισραήλ, είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα.
Πρωτοπόρος η Ρωσία
Παρότι η διαδικτυακή κουλτούρα συχνά αποδίδεται στα κράτη της Δύσης, στην πραγματικότητα ο πρωτοπόρος της καυστικής διπλωματίας του Ιντερνετ δεν είναι άλλος από τη Ρωσία. Ενα από τα πρώτα δείγματα εξωτερικής πολιτικής που διεξήχθησαν με ένα εικονικό αστείο στο Twitter ήρθε το 2014, όταν η ρωσική πρεσβεία των ΗΑΕ δημοσίευσε μια φωτογραφία με ψεύτικα τανκς και παιδικά στρατιωτικά παιχνίδια. Ακολούθησε η σαρκαστική επιγραφή: «Αποδεικτικά στοιχεία της ρωσικής επέμβασης στην Ουκρανία».
Σήμερα, η διπλωματία μέσω Twitter είναι ένα από τα μεγαλύτερα επικοινωνιακά όπλα του Κρεμλίνου. Οταν, μάλιστα, ο Βρετανός υπουργός Αμυνας Γκάβιν Ουίλιαμσον διέταξε πρόσφατα την απέλαση 32 Ρώσων κατασκόπων από το Ηνωμένο Βασίλειο και παρότρυνε τη Ρωσία να «κλείσει το στόμα της», η Ρωσική Ομοσπονδία απάντησε με μια ομοβροντία από memes – ξεχώρισε μια εικόνα ενός παγωμένου θερμομέτρου με το μήνυμα: «Η θερμοκρασία των σχέσεων Ρωσίας / Ηνωμένου Βασιλείου πέφτει στο -23, αλλά οι Ρώσοι ως γνωστόν δεν φοβούνται το κρύο». Αν ο στόχος του Κρεμλίνου ήταν να διαταράξει την αντίληψη για το τι πραγματικά συμβαίνει, τότε σίγουρα το πέτυχε, καθώς η κοινότητα του Twitter ασχολείτο αποκλειστικά με το χιούμορ των Ρώσων, αγνοώντας την αφορμή για την επιδείνωση των σχέσεων με τους Βρετανούς.
Αγχος και νευρικότητα
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως δεν βρισκόμαστε πλέον στην εποχή της ασυγκράτητης αισιοδοξίας για την επιρροή των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης – φαντάζει σχεδόν κωμικό το γεγονός πως πριν από λίγα χρόνια το Twitter αποθεωνόταν ως όπλο-κλειδί για τον εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής. Η άνθηση της διπλωματίας των memes μπορεί να είναι χιουμοριστική, παράλληλα όμως προκαλεί άγχος και νευρικότητα στους πολιτικούς αναλυτές ανά τον κόσμο. «Η ίδια η φύση των κοινωνικών μέσων καθιστά δύσκολη την απομάκρυνση από οποιοδήποτε καβγά», δηλώνει ο Ντάνιελ Ντρέζνερ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Tufts σε σχετικό άρθρο του Spectator. «Οποιος είναι εξοικειωμένος με το Twitter ξέρει ότι είναι μια πλατφόρμα που επιβραβεύει τις κακοήθεις απαντήσεις, ενώ το στενό όριο χαρακτήρων δυσχεραίνει την ουσιαστική δέσμευση», προσθέτει με επιφυλακτικότητα.
Πράγματι, η διπλωματία των memes αποπροσανατολίζει και εκλαϊκεύει την εξωτερική πολιτική, υπάρχουν όμως και κάποιοι που θεωρούν πως η καυστική αυτή προσέγγιση προσθέτει τουλάχιστον λίγο ενδιαφέρον στην ξύλινη γλώσσα της πολιτικής. Οπως δήλωσε χαρακτηριστικά και ένας χρήστης του Twitter, το πρωινό της Δευτέρας, «μακάρι να ξυπνούσα κάθε μέρα με τη Ρετζίνα Τζορτζ πρωταγωνίστρια στη διεθνή πολιτική σκηνή».