Δύο αστέρες ανέτειλαν και ο κόσμος ακόμη δυσκολεύεται να συνέλθει από το κύμα θλίψης στο οποίο βυθίστηκε την προηγούμενη εβδομάδα. Την περασμένη Τρίτη, η εξαιρετικά επιτυχημένη, βραβευμένη σχεδιάστρια μόδας Κέιτ Σπέιντ, ετών 55, αποφάσισε να δώσει τέλος στη ζωή της, στο διαμέρισμά της στη Νέα Υόρκη. Μόλις τρεις μέρες μετά, ο αγαπητός Αμερικανός σεφ, συγγραφέας και διάσημος τηλεοπτικός αστέρας Αντονι Μπουρντέν αυτοκτόνησε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του στη Γαλλία. Ο θάνατος δύο προσώπων εξαιρετικά χαρισματικών και επιτυχημένων σόκαρε τους θαυμαστές τους ανά την υφήλιο, ταυτόχρονα ωστόσο επανέφερε στο προσκήνιο μια σημαντική, και συχνά παραβλεπόμενη, συζήτηση για το φαινόμενο της αυτοκτονίας και τα πολλά της πρόσωπα.
Η σημαντικότερη, ίσως, υπενθύμιση είναι πως πολλές φορές τα φαινόμενα απατούν. Ο Μπουρντέν και η Σπέιντ ήταν άνθρωποι παθιασμένοι με τη δουλειά τους, με αυτογνωσία για τα ιδιαίτερά τους ταλέντα και μια καριέρα γεμάτη επιτυχία. Από τη ζωή τους δεν έλειπε ούτε η φήμη ούτε το χρήμα, και ήταν και οι δύο περιτριγυρισμένοι από οικογένεια και φίλους που τους αγαπούσαν και χιλιάδες ακόμη θαυμαστές που τους λάτρευαν. Στην επιφάνεια, οι ζωές τους φαίνονται αξιοζήλευτες, και έτσι ο θάνατός τους είναι μια νοσηρή υπενθύμιση πως οι αυτοκτονικές τάσεις μπορούν να χτυπήσουν οποιαδήποτε πόρτα. «Δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο που σχετίζεται με την επιτυχία ή την αποτυχία», δήλωσε στο περιοδικό Time η δρ Ανν Σούχατ, από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ, λίγες ημέρες μετά τα δύο τραγικά συμβάντα. «Στην πραγματικότητα, κανένας μας δεν είναι άνοσος».
Συμπτωματικά, μεταξύ των δύο θλιβερών θανάτων, δημοσιεύτηκε και μια σπάνια έρευνα από το κέντρο της δρος Σαχάτ, με αποτελέσματα πράγματι αποκαρδιωτικά. Στην Αμερική, τα ποσοστά αυτοκτονίας είναι συνεχώς αυξανόμενα εδώ και δύο δεκαετίες, χωρίς οποιαδήποτε δημογραφική διάκριση, παρουσιάζοντας μάλιστα άνοδο της τάξεως του 28% από το 1999 έως το 2016. Περίπου 45.000 Αμερικανοί αποφάσισαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους το 2016, καθιστώντας την αυτοκτονία τη δέκατη πιο συχνή αιτία θανάτου εκείνου του έτους και, σύμφωνα με τους ερευνητές, συμβάλλοντας καταλυτικά στη μείωση του συνολικού προσδόκιμου ζωής των ΗΠΑ.
Ενα… παράξενο γεγονός
Θα περίμενε κανείς πως η έκταση του φαινομένου θα συγκλόνιζε τον κόσμο της δημόσιας υγείας. Παρ’ όλα αυτά, τη χρονιά που μας πέρασε, τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας της Αμερικής δαπάνησαν σημαντικά περισσότερα χρήματα στην έρευνα συμπληρωμάτων διατροφής, απ’ ό,τι στην πρόληψη του φαινομένου της αυτοκτονίας. Σε αιχμηρό τους σχόλιο, οι New York Times σημειώνουν πως οι καρδιακές νόσοι και το HIV, ασθένειες συγκρίσιμες στον αριθμό θυμάτων που προκαλούν κάθε χρόνο, αντιμετωπίζονται με σημαντική χρηματοδότηση σε ομοσπονδιακό ερευνητικό επίπεδο. «Ως αποτέλεσμα, βλέπουμε τα τραγικά αυτά φαινόμενα να μειώνονται – γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με τις αυτοκτονίες;» αναρωτιέται στην κατακλείδα του το κείμενο.
Η απάντηση είναι απλή και φανερώνει μία από τις πιο σκοτεινές πλευρές του φαινομένου της αυτοκτονίας για την οποία συνένοχοι είμαστε οι περισσότεροι: το κοινωνικό στίγμα που την περιβάλλει. Ακόμη και στη σκιά του θανάτου δύο διάσημων και αγαπητών προσώπων, η αυτοκτονία παραμένει μια ανθρώπινη συμπεριφορά που τρομάζει τους περισσότερους. Θεωρείται εσφαλμένα ως έλλειψη χαρακτήρα, ηθικό ελάττωμα, ακόμη και αμαρτωλή πράξη. Και με εξαίρεση τις περιπτώσεις αυτοκτονιών διασήμων, αντιμετωπίζεται ως ταμπού, ένας ντροπιαστικός ψίθυρος που πρέπει να κρυφτεί και όχι ένα ιατρικό πρόβλημα που συνδέεται, σχεδόν ανεξαιρέτως, με κοινές και θεραπεύσιμες ψυχικές ασθένειες.
Μη διαγνωσμένα άτομα
Ενα από τα πιο στενάχωρα συμπεράσματα της νέας έκθεσης του αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων αναφέρει πως πάνω από τις μισές αυτοκτονίες των περασμένων δεκαετιών προκλήθηκαν από άτομα που δεν είχαν καν διαγνωστεί με ψυχικές ασθένειες – πόσο μάλλον είχαν προσπαθήσει να τις επεξεργαστούν και να τις αντιμετωπίσουν. Οσο το κοινωνικό στίγμα γύρω από τις αυτοκτονικές τάσεις παραμένει άκαμπτο τόσο περισσότερα θύματά της καταδικάζονται σε έναν φαύλο κύκλο απομόνωσης και μοναξιάς. «Θέλει μεγάλη γενναιότητα για κάποιον να παραδεχτεί πως χρειάζεται βοήθεια», δήλωσε σε σχόλιό της στο περιοδικό Live Science η ψυχίατρος Σούζαν Λιντάο. «Ο σύγχρονος τρόπος ζωής σχεδόν απαγορεύει την εκδήλωση οποιασδήποτε ευπάθειας ή ψεγαδιού».
Ο αγαπητός Αντονι Μπουρντέν μας άφησε μια πλούσια κληρονομιά από ρητά, ξεχωρίζει όμως η εξής φράση: «Δίχως ενδιαφέρον, την προθυμία να θέτουμε ερωτήσεις και να δοκιμάζουμε νέα πράγματα, η ζωή μας θα γίνει στατική, επαναλαμβανόμενη, θανατηφόρα». Από μια άποψη, ίσως η δημοφιλής φράση του ερμηνεύεται ως ένα κάλεσμα να δείξουμε πράγματι ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία των ανθρώπων που μας περιβάλλουν, να μην αγνοούμε τις δύσκολες ερωτήσεις και να δοκιμάσουμε κάτι πραγματικά καινούργιο: μια ανοιχτή συζήτηση για την τραγική αλλά θεραπεύσιμη μάστιγα των αυτοκτονιών.