«Ποια μπορεί να είναι σήμερα η επιθυμητή και σκόπιμη αρχιτεκτονική της εστίασης; Πώς ξεπερνά κανείς τα κλισέ των σύγχρονων εστιατορίων, την τυπικότητα και την τυποποίηση του καθημερινού, αλλά και του ιδιαίτερου, φαγητού στο σπίτι, στο γραφείο ή στον δρόμο, την προχειρότητα της κατάποσης στο περιθώριο των άλλων δραστηριοτήτων;» αναρωτιέται ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Πατρών Γιώργος Πανέτσος, αναφερόμενος στον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό «COOK8: Ο νέος τόπος εστίασης».
Στο πλαίσιο του διαγωνισμού, που διοργανώθηκε από τη διεθνή αρχιτεκτονική επιθεώρηση «Δομές» (είναι ο δεύτερος αντίστοιχος μετά εκείνον του 2016 για το νέο αστικό ξενοδοχείο), έπρεπε να κοινωνικοποιηθούν, αρχιτεκτονικά, ο τρόπος και ο τόπος της εστίασης, να ξεπεραστεί το οικογενειακόν τού πράγματος. Επίσης, να ξεπεραστούν και να επανερμηνευθούν τα συνηθισμένα πρότυπα εστίασης (ιδιωτική ή κοινόχρηστη τραπεζαρία, λέσχη, εμπορικό εστιατόριο, καφενείο, κυλικείο, snack-bar, ταχυφαγείο, ταβέρνα, καντίνα κ.λπ.). Επρεπε να είναι ένας εσωτερικός χώρος φαγητού, για οκτώ άτομα, εμβαδού 24 έως 30 τ.μ. Ο σχεδιασμός να περιλαμβάνει περιοχή παρασκευής (συντήρηση, προετοιμασία, παρασκευή, καθαρισμός, αποθήκευση τροφίμων και σκευών), περιοχή κατανάλωσης και περιοχή υγιεινής (τουαλέτα και νιπτήρας, μαζί ή χωριστά). Οπως είπε ο αρχιτέκτων και εικαστικός Ζήσης Κοτιώνης, «η συνεστίαση των οκτώ συνδαιτυμόνων δεν μπορεί πια να αναφέρεται στη μεγάλη αγία οικογένεια. Ιχνηλατείται σε μια περιοχή μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου, μεταξύ του σπιτιού και της ταβέρνας, του καθημερινού και του εξαιρετικού».
Αυτά προέβλεπε ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός «COOK8: Ο νέος τόπος εστίασης», ο οποίος συγκέντρωσε 280 προτάσεις από 24 χώρες. Το σπουδαιότερο είναι ότι τα τρία βραβεία του διαγωνισμού κατασκευάστηκαν σε πραγματική κλίμακα και από χθες εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς, μαζί με τις τρισδιάστατες μακέτες των προτάσεων που έλαβαν έπαινο και το φωτογραφικό υλικό όλων το υπολοίπων προτάσεων που υποβλήθηκαν. Μέσα σε 1.100 τ.μ. ο επισκέπτης μπορεί να γίνει κοινωνός του νέου τρόπου που οι αρχιτέκτονες διεθνώς αντιλαμβάνονται τη διαδικασία του φαγητού ως μέσον κοινωνικοποίησης, ως φορέα ενός σύγχρονου τρόπου παρασκευής και κατανάλωσης προϊόντων. Με υφάσματα, μεταλλικές κατασκευές, αιωρούμενα αντικείμενα, το εργοτάξιο, στο οποίο μετετράπη το Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς για μία εβδομάδα, αποδίδει μία έκθεση ενός τόπου που ναι μεν δεν υπάρχει, ωστόσο περιγράφει σχολιαστικά την τρέχουσα ζωή μας. Οπως παρατηρεί ο Γιώργος Πανέτσος, «η έννοια του οικογενειακού και φιλικού τραπεζιού έχει εκλείψει. Σήμερα έχουμε μία σειρά μοναχικών συνδαιτυμόνων που συσχετίζονται απροσδόκητα. Αυτό παρατήρησαν οι αρχιτέκτονες που συμμετείχαν στον διαγωνισμό και αυτό απέδωσαν. Αναδεικνύουν, όμως, και κάτι σημαντικότερο: ότι έννοια της παρασκευής του φαγητού εκλείπει – πλέον το φαγητό έρχεται “απέξω”, αποσυσκευάζεται και καταναλώνεται».
Τα τρία πρώτα βραβεία κέρδισαν οι Κώστας Αλιβιζάτος και Ιωάννης Κιτάνης (με την πρόταση «Glorious Ηolistic»), οι Δανάη Βλαχάκη, Δάφνη-Χριστίνα Παπαδοπούλου και Κατιάνα-Μαρία Λιόγα (με το «Sea, sex & sun») και οι, με έδρα το Τορόντο του Καναδά, Felix Chun Lam, Ziyang Luo και Yi Ran Weng (με το «Nefos»). Αξίζει να αναφερθεί ότι η κριτική επιτροπή απαρτιζόταν από ξεχωριστά ονόματα της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής σκηνής: Ανδρέας Αγγελιδάκης, Ζήσης Κοτιώνης, Νέλλη Μάρδα, Γιώργος Πανέτσος.
«COOK8: Ο νέος τόπος εστίασης». Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Εως 29 Ιουλίου.
«Nefos» / Felix Chun Lam, Ziyang Luo, Yi Ran Weng / Καναδάς
Το «Νέφος» εμπνέεται από τη σύγχρονη διαδικτυακή εποχή και τα ψηφιακά clouds. Είναι μία διώροφη κατασκευή. Στο ισόγειο, οκτώ σκάλες, καλυμμένες με υφάσματα, σαν νέφος, οδηγούν καθεμιά έναν από τους οκτώ μοναχικούς συνδαιτυμόνες στον δεύτερο όροφο. Εκεί, σαν σε μία πλατφόρμα με τρύπες απ’ όπου προσέρχονται οι συνεστιαζόμενοι, το τραπέζι με τα αγαθά αντανακλάται επ’ άπειρον, σε μια χρωματική πανδαισία, από τους 24 καθρέπτες.
«Sea, sex & sun» / Δ. Βλαχάκη, Δ.-Χ. Παπαδοπούλου, Κ.-Μ. Λιόγα / Ελλάδα
Το «Sea, sex & sun» περιπαίζει και επανερμηνεύει το στερεοτυπικό (ελληνικό) καλοκαίρι. Μια μακρόστενη κουζίνα συνοδεύεται στο ένα τέρμα της από μία ανηφοριά φτιαγμένη από άμμο. Η βραβευμένη πρόταση αναρωτιέται για το τι είναι το καλοκαίρι, αλλά και τι είναι η Ελλάδα τελικά. Οπως λέει ο Γιώργος Πανέτσος, το έργο δίνει μια νέα όψη του τουρισμού, πιο προσωπική, πιο υπαρξιακή, πέρα απ’ όσα φέρνει κανείς στον νου του όταν ακούει «καλοκαίρι».
«Glorious Ηolistic» / Κώστας Αλιβιζάτος, Ιωάννης Κιτάνης / Ελλάδα
Το «Glorious Holistic» είναι η πεμπτουσία των αντιθέσεων. Ενας διάδρομος που ενώνει περιμετρικά την τετράγωνη κατασκευή, σκοτεινός, μυστικιστικός, αδιάγνωστος, χρησιμοποιείται ως χώρος παρασκευής του φαγητού, όπου οι μυρωδιές και οι μνήμες μπλέκονται μεταξύ τους. Στο κέντρο, ένας υπερφωτεινός, κυκλικός χώρος, αποτελεί το σημείο της εστίασης, με ένα μαρμάρινο τραπέζι, που συνοδεύεται από τέσσερα στρώματα.
COOK8: Ο νέος τόπος εστίασης
Γενική άποψη από την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς. Εως τις 29 Ιουλίου, στην έκθεση, την οποία επιμελήθηκαν ο Γιώργος Πανέτσος και ο Νίκος Σούλης, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει τρία δωμάτια σε πραγματικές διαστάσεις, τις μακέτες των προτάσεων που διακρίθηκαν με έπαινο, αλλά και οπτικό υλικό από τις υποβληθείσες προτάσεις, που έχουν ξεπεράσει κάθε προηγούμενο σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, αφού άγγιζαν τις 280.
Συμπόσια αγνώστων, άμμος στην κουζίνα, σύννεφα και καθρέφτες στο τραπέζι
Το «Glorious Holistic» είναι ένα συμπόσιο με τους συνδαιτυμόνες πλαγιασμένους κυκλικά. Τους συνοδεύει ένα σύννεφο εκθαμβωτικού φωτός, σε ένα σημείο του οποίου μία τρύπα λειτουργεί ως τροφοδότης φαγητού, ενώ ο υπόλοιπος χώρος αποτελεί ένα μυστικιστικά σκοτεινό τοπίο. Σαν ένα μουσείο, τα αντικείμενα (οργανική ύλη, πάγος, μαγειρικά σκεύη, κάρβουνο και καπνός) εκτίθενται έτοιμα προς χρήση αλλά και δημιουργία μιας ατμόσφαιρας, εντός της οποίας το φαγητό δοξάζεται ως μία συλλογική στιγμή στην Ιστορία. Με το «Sea, sex & sun» οι αρχιτέκτονες δεν παίζουν μόνο με το τουριστικό κλισέ του καλοκαιριού, αλλά, κυρίως, με τα στερεότυπα που έχουμε για τη διαδικασία του φαγητού εντός της σύγχρονης αστικής ζωής. Η βραβευμένη πρόταση απεικονίζει και νοηματικώς μεταφέρει την έννοια της απόλαυσης και της αναστολής των κοινωνικών συμβάσεων, της απελευθέρωσης, ως ένα διάλειμμα από την πραγματικότητα ή, όπως λένε οι συντελεστές, ως «ανάρρωση» από την πόλη με ένα τοπίο παραλίας. Η ερωτική ατμόσφαιρα μεταξύ αγνώστων εντείνεται από τη διαδικασία του φαγητού, μέσα σε έναν χώρο που κλείνει μέσα του το καλοκαίρι και όπου το φως του δωματίου μπερδεύεται με το φως της αναψυχής των συνδαιτυμόνων, που γίνονται έκθεμα, και άρα ένα κάποιο πρότυπο, στην καθημερινότητα της πόλης.
Σαν συνδυασμός των δύο προηγούμενων προτάσεων μοιάζει το «Nefos». Είναι ένας χώρος εστίασης εμπνευσμένος από το σύννεφο, το cloud της διαδικτυακής μας ζωής, το νέφος που θολώνει τα όρια της πραγματικής και της ψηφιακής μας ζωής. Η αρχιτεκτονική πρόταση, εννοιολογικά, εστίασε στη σύζευξη της πραγματικότητας και της ψευδαίσθησης, με τους καθρέφτες του χώρου να τις πολλαπλασιάζουν. Τα λευκά υφάσματα, που λειτουργούν ως νέφος, και οι 24 καθρέφτες –όσες και οι ώρες της ημέρας– καλούν τον συνδαιτυμόνα να απολαύσει το φαγητό μέσα σε ένα σύννεφο, που κρύβει ένα ακόμη συμπόσιο, λίγη ακόμη απελευθέρωση από την πραγματική μας ύπαρξη και τις κοινωνικές κατασκευές, αναστέλλοντας, έστω και όσο κρατάει το φαγητό, τις καθημερινές συμβάσεις.
Είναι τρεις προτάσεις που πράγματι επανερμηνεύουν την εστίαση, τον τρόπο και τον τόπο της. Χωρίς ούτε μία καρέκλα, οι τρεις χώροι επεκτείνουν τη διαδικασία του φαγητού στα χωράφια της ελεύθερης συνύπαρξης, ακόμη κι όταν εκείνη δεν συνεπάγεται τη συλλογικότητα· μεταφέρουν την εστίαση στο πεδίο της ελευθερίας της ύπαρξης, της αυτοδιάθεσης και της μετακίνησης, ανάμεσα σε γνωστούς και αγνώστους, μεταξύ «ζω» και «ονειρεύομαι»· αποκόπτουν την έννοια του φαγητού ταυτόχρονα από τη μοναξιά και την αναγκαστική συνύπαρξη. Οπως είπε η Νέλλη Μάρδα, «η μοναξιά, είτε στην προετοιμασία του φαγητού είτε στην κατανάλωσή του, οδηγεί σε συνεστιάσεις με σκληρά όρια. Τα σώματα συχνά είναι σε απόσταση και μόνο το βλέμμα λειτουργεί για την “επικοινωνία”. Στις προτάσεις του διαγωνισμού το βιωματικό εναλλάσσεται με το άυλο και η τελετουργία της προετοιμασίας και της συνεστίασης κινούνται ανάμεσα στο μοίρασμα και στην απομόνωση».