Την τελευταία δεκαετία στην Ευρώπη έχει δημιουργηθεί μια νέα προσέγγιση στην Έρευνα και την Καινοτομία (Ε&Κ), η Υπεύθυνη Έρευνα και Καινοτομία (Responsible Research and Innovation – RRI), η οποία φιλοδοξεί να συμβάλλει στην επίτευξη του στρατηγικού στόχου της ενίσχυσης της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής και να αντιμετωπίσει υπάρχουσες αλλά και νέες κοινωνικές προκλήσεις. Η Υπεύθυνη Έρευνα και Καινοτομία αποτελεί μια νέα, συνεργατική προσέγγιση για την αναγνώριση των κοινωνικών αναγκών και του αντίκτυπου των αποτελεσμάτων της Ε&Κ στην κοινωνία και το φυσικό περιβάλλον. Το βασικό χαρακτηριστικό του RRI είναι η συνεχής συνεργασία μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholders) που συμμετέχουν στη διαδικασία ανάπτυξης και εφαρμογής της Ε&Κ, όπως ερευνητικοί φορείς, επιχειρήσεις, κοινωνία των πολιτών, φορείς πολιτικής. Η συνεργασία είναι απαραίτητη σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας της Ε&Κ και ο στόχος της είναι η ευθυγράμμιση αυτής της διαδικασίας και των αποτελεσμάτων της Ε&Κ με τις κοινωνικές ανάγκες και τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες των ενδιαφερόμενων μερών και της ευρύτερης κοινωνίας.
Οι εθνικές και περιφερειακές πολιτικές για την Ε&Κ μπορούν να διαδραματίσουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διάδοση του RRI σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι εθνικές πολιτικές για την Ε&Κ προσαρμόζουν τους ευρωπαϊκούς αναπτυξιακούς στόχους της έξυπνης, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης, σε δράσεις Ε&Κ που συμβάλουν στην επίτευξη αυτών των στόχων και οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες και τις ικανότητες της εθνικής οικονομίας (π.χ. μέσω των Στρατηγικών Ε&Κ για την Έξυπνη Εξειδίκευση). Οι περιφερειακές πολιτικές για την Ε&Κ αποτελούν το «όχημα» για τη μετάφραση και περαιτέρω προσαρμογή των εθνικών στόχων Ε&Κ στις ιδιαίτερες συνθήκες της περιφερειακής οικονομικής δραστηριότητας. Παρότι η έννοια του RRI θα μπορούσε να αποτελεί πυλώνα των εθνικών και περιφερειακών πολιτικών για την Ε&Κ, εντούτοις σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρατηρείται έλλειμμα πληροφόρησης των περιφερειών για το RRI και την ενσωμάτωσή του στις περιφερειακές πολιτικές Ε&Κ.
Καθώς οι περιφέρειες της Ευρώπης αρχίζουν να εξοικειώνονται με την έννοια του RRI και την ενσωμάτωσή του στις περιφερειακές πολιτικές, αντιμετωπίζουν προκλήσεις που σχετίζονται με την πολυπλοκότητα της έννοιας και την ελλιπή γνώση για τις σημαντικές πιθανές επιπτώσεις του RRI στην περιφερειακή ανάπτυξη. Το πενταετούς διάρκειας (2017-2021) έργο διαπεριφερειακής συνεργασίας «Mainstreaming Responsible Innovation in European S3 – MARIE» (https://www.interregeurope.eu/marie/, Facebook: MARIEinterreg, Twitter: @MARIEinterreg), που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης μέσω του προγράμματος Interreg Europe, φιλοδοξεί να συμβάλλει στη διάδοση του RRI στην περιφερειακή πολιτική για την Ε&Κ. Στόχος του έργου MARIE είναι να εισάγει την έννοια του RRI στη διαμόρφωση περιφερειακών πολιτικών για την ενίσχυση της καινοτόμου περιφερειακής ανάπτυξης στο πλαίσιο των περιφερειακών Στρατηγικών Έξυπνης Εξειδίκευσης (Smart Specialisation Strategy – S3). Στο έργο MARIE συμμετέχουν δέκα εταίροι (επτά εκ των οποίων είναι αρχές περιφερειακής διοίκησης ή περιφερειακοί οργανισμοί σχετικοί με την έρευνα και καινοτομία) από 8 κράτη (Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ρουμανία, Ιρλανδία, Ισπανία).
Από την Ελλάδα, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει την ευθύνη της ανάπτυξης της μεθοδολογικής προσέγγισης για την επίτευξη των στόχων του έργου και της άρτιας εφαρμογής της από τους εταίρους του έργου. Από την Ελλάδα επίσης συμμετέχει η Περιφέρεια Αττικής, ως φορέας ανάπτυξης και υλοποίησης μέτρων περιφερειακής πολιτικής για την Ε&Κ που ενσωματώνουν διαστάσεις της έννοιας του RRI.
*Η κ. Ελένη Αποσόρη είναι επίκουρη Καθηγήτρια στο τμήμα Μάρκετινγκ & Επικοινωνίας, στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
** Ο κ. Χρήστος Σ. Τσανός είναι επιστημονικός συνεργάτης, στο ίδιο Τμήμα