«Η Ιστορία ως άσκηση στη φαντασία»

«Η Ιστορία ως άσκηση στη φαντασία»

5' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο
«Η Ιστορία ως άσκηση στη φαντασία»-1
Το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ «Οσα δεν είπες» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αγρα.

«Ημουν σε ένα βιβλιοπωλείο τις προάλλες και είδα το βιβλίο σας. Κατάλαβα ότι πρέπει να είστε ο γιος του Μπιλ Μαζάουερ, που ήταν το πρώτο μου αγόρι στο Μάινχεντ, το 1941», έγραφε μεταξύ άλλων η επιστολή που έλαβε ο Μαρκ Μαζάουερ μετά την έκδοση του τελευταίου του βιβλίου «Οσα δεν είπες», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αγρα. Η υπογράφουσα ήταν 14 ετών εκείνη την εποχή και ο πατέρας του διακεκριμένου ιστορικού μόλις 16 ετών. Είχε βρεθεί εκεί από το Λονδίνο, στο πλαίσιο της πολιτικής εκκένωσης της βρετανικής πρωτεύουσας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι δύο νέοι γνωρίστηκαν στην παραλιακή πόλη του Μάινχεντ.

Εκείνη θα διάβασε στο βιβλίο όσα δεν της είπε ποτέ ο Μπιλ Μαζάουερ για τον πατέρα του Μαξ και την ενεργό δράση του στη Ρωσική Επανάσταση, για τη μετανάστευση στην Αγγλία, τη δημιουργία της οικογένειάς του, αλλά και τον ετεροθαλή αδελφό του Μπιλ, για τις κοινωνικές ουτοπίες, τα όνειρα και τις ήττες, την προσαρμογή στα καινούργια δεδομένα. Τα περισσότερα άλλωστε δεν τα γνώριζε ούτε ο ίδιος.

Είναι απίστευτο το πώς μας διαμορφώνει η Ιστορία, μας λέει ο διακεκριμένος ιστορικός στην αρχή της κουβέντας μας. «Ηθελα να μιλήσω για το πώς επενεργούν επάνω μας αυτές οι δυνάμεις, πως η Ιστορία παρήγαγε τον πατέρα μου. Οι ιστορικοί δεν το κάνουν συνήθως αυτό γιατί δεν γνωρίζουμε καλά τον χαρακτήρα των μεμονωμένων ατόμων», μας λέει. Εκτός αν γράφεις για την οικογένειά σου.

Ο λιγομίλητος παππούς

Ψάχνοντας λοιπόν για το παρελθόν του πατέρα του, γρήγορα συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να «σκάψει» βαθύτερα, στον λιγομίλητο παππού του, Μαξ Μαζάουερ. Ξαφνιάστηκε όταν έπεσε πάνω στην τεθλασμένη σχέση της οικογένειάς του με τον Νικολάι Κριλένκο, τον διαβόητο γενικό εισαγγελέα του σοβιετικού καθεστώτος, ο οποίος κυνηγούσε αντικαθεστωτικούς και εκτελέστηκε και ο ίδιος στις σταλινικές εκκαθαρίσεις. Η αδελφή του Σοφία συνδέθηκε με τον παππού του Μαξ προτού εκείνος εγκαταλείψει τη Ρωσία. Ο καρπός της σχέσης τους, ο Αντρέ, μεγάλωσε με τη νέα οικογένεια του πατέρα του στην Αγγλία. Στράφηκε όμως ενάντια στις αριστερές αρχές του πατέρα του, εγκαταστάθηκε στην Ισπανία του Φράνκο, στράφηκε στον καθολικισμό και έγινε υποστηρικτής του νεοφασισμού.

«Η Ιστορία ως άσκηση στη φαντασία»-2
«Ηταν ένας τρόπος να πει στα παιδιά του ότι είναι ελεύθερα», λέει ο Μαρκ Μαζάουερ για τη σιωπή του παππού του, Μαξ.

Ο «σιωπηλός» Μαξ δεν είπε ποτέ στην αγαπημένη του σύζυγο το όνομα της μητέρας του, που είχε από καιρό πεθάνει, κάτι που θα ήταν αδιανόητο στη σημερινή εποχή. Η γενικότερη στάση ζωής του παππού του τον έκανε να αναρωτηθεί πάνω στην επίδραση της σιωπής και το ερώτημα εάν έκανε σωστά ο Μαξ ή όχι είναι στην καρδιά του βιβλίου. «Αν ήμασταν στη θέση του και τα όνειρά σου είχαν ματαιωθεί, έφτιαχνες το σπίτι σου σε μια άλλη χώρα και το πιο σημαντικό πράγμα ήταν τα παιδιά σου, η σιωπή θα μπορούσε να έχει ένα θετικό αποτέλεσμα. Ηταν ένας τρόπος να πει στα παιδιά ότι είναι ελεύθερα, να ρωτήσουν για το παρελθόν ή να τραβήξουν τον δικό τους δρόμο», μας λέει.

Ενα άλλο ζήτημα που θίγει το βιβλίο στο φόντο της Ιστορίας είναι η κοινωνική κινητικότητα στη Βρετανία του ’20 και του ’30. Οι πρόγονοι του Μαρκ Μαζάουερ, Ρωσοεβραίοι μετανάστες με έντονη πολιτική δράση, κατάφεραν και ανελίχθησαν στη βρετανική κοινωνία. Οταν γεννήθηκε ο πατέρας του, ο παππούς Μαξ είχε χρηματίσει διευθυντής διαφόρων επιχειρήσεων και διοικούσε μια επιχείρηση εξαγωγής εργοστασιακών μηχανών στο Σέφιλντ, ενώ ο πατέρας του έλαβε τη βρετανική παιδεία και κουλτούρα ως ένας άλλος Αγγλος πολίτης. Η ανοιχτή κοινωνία του ’30 φαίνεται να κλείνει τις πόρτες της σήμερα.

Τι άλλαξε στα χρόνια που πέρασαν; «Γυρίσαμε τις πλάτες μας σε αυτή την κινητικότητα πρώτα στην Αγγλία, μετά στην Ευρώπη και γενικά στον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, που κάποτε υποστήριζε την κοινωνική κινητικότητα μέσω σχετικών κονδυλίων, ταυτίστηκε όλο και περισσότερο με τη δημιουργία του ευρώ, την υπεράσπιση ενός σταθερού νομίσματος και με τη λιτότητα ως μέσο υπεράσπισης αυτού. Η λιτότητα χειροτέρεψε το πρόβλημα της κοινωνικής κινητικότητας και τώρα αντιμετωπίζουμε μια κοινωνική κρίση, η οποία είναι ένας από τους λόγους του ευρωσκεπτικισμού», τονίζει. Η πρόκληση για την Ευρώπη, προσθέτει, είναι κοινωνική. «Σκεφτείτε την Ελλάδα που έχει κολλήσει σε αυτό το μαρτύριο εδώ και περίπου οκτώ χρόνια ως αποτέλεσμα αυτής της ταύτισης της Ευρώπης με την υπεράσπιση του νομίσματος. Δεν λέω ότι θα υπήρχε καλύτερη λύση για την Ελλάδα, καθώς είναι αδύναμη, αλλά πιστεύω πως η Ε.Ε. θα βρεθεί σε πολύ χειρότερη κρίση τα επόμενα χρόνια εάν δεν στρέψει την προσοχή της στα κοινωνικά ζητήματα», επισημαίνει.

Οι πηγές

Ο επιφανής ιστορικός είναι εδώ και περίπου ένα χρόνο επικεφαλής του Ινστιτούτου Ιδεών και Φαντασίας του Πανεπιστημίου Κολούμπια με έδρα το Παρίσι, όπου φέρνει σε επαφή ιστορικούς και επιστήμονες με καλλιτέχνες και δημιουργικούς ανθρώπους. «Η Ιστορία είναι μια άσκηση στη φαντασία πάνω απ’ όλα. Βασίζεται μεν στα γεγονότα και γι’ αυτό δεν είναι μυθιστοριογραφία, αλλά χωρίς φαντασία η ιστορία που γράφουν οι άνθρωποι θα ήταν πολύ βαρετή», μας λέει. Οι πηγές για τους ιστορικούς του μέλλοντος μπορεί να αλλάζουν –έχουν προστεθεί τα tweets του Ντόναλντ Τραμπ και τα emails– αλλά «η όρεξη του κόσμου για να μάθει Ιστορία παραμένει μεγάλη» σε μια εποχή αβεβαιότητας.

«Η Ιστορία ως άσκηση στη φαντασία»-3
Ο άγνωστος συγγενής Νικολάι Κριλένκο.

Οι δύο νέοι ερωτευμένοι του ’40 δεν βρέθηκαν ξανά μετά τον πόλεμο. Η συνάντηση της ηλικιωμένης επιστολογράφου με τον Μαρκ Μαζάουερ έκανε τον συγγραφέα να νιώσει πιο κοντά τον πατέρα του. «Ξαφνικά τον είδα σαν ένα 16χρονο αγόρι», σημειώνει. Ο Μπιλ Μαζάουερ πέθανε το 2009 και δεν πρόλαβε να δει την έρευνα του γιου του, ο οποίος γνωρίζει περισσότερα για την οικογένειά του απ’ ό,τι εκείνος. «Είναι περίεργο συναίσθημα, στενάχωρο και χαρούμενο μαζί. Με έναν τρόπο νομίζω ότι έγραφα το βιβλίο για εκείνον από την αρχή», μας λέει. Ολα ξεκίνησαν με ένα μαγνητόφωνο που έβαλε μπροστά στον πατέρα του πριν από πολλά χρόνια. Θα το συμβούλευε και σε άλλους; «Φυσικά, θα τους ενδιαφέρει πολύ. Είναι πολύ πιο φθηνό από την ψυχοθεραπεία».

«Οι χώρες δεν πρέπει να σιωπούν»

Από τη σιωπή του παππού του Μαξ σχετικά με το παρελθόν του, η συζήτησή μας με τον Μαρκ Μαζάουερ πηγαίνει στη σιωπή των χωρών. «Υπάρχει το ερώτημα για το εάν η σιωπή είναι το ίδιο καλή σε μεγάλη κλίμακα, αλλά πιστεύω ότι είναι πολύ καλό που η Γερμανία, για παράδειγμα, έχει αυτή τη μεγάλη ιστορία από το 1945 και μετά παλεύοντας με το παρελθόν της. Οπότε, όχι, δεν νομίζω ότι οι χώρες πρέπει να σιωπούν», τονίζει. Το ζήτημα με το παρελθόν είναι πώς συνδέεσαι με αυτό και με τι τρόπο το χρησιμοποιείς, λέει. Στο μακεδονικό ζήτημα, για παράδειγμα, όλες οι πλευρές «δείχνουν προς τον Μέγα Αλέξανδρο, το Ιλιντεν και δημιουργούνται αυτές οι ψευδοϊστορικές συζητήσεις», ενώ σημειώνει πως όταν ψάχνουμε σοβαρά στο παρελθόν «εκείνο δεν επιτρέπει τη διολίσθηση σε μια απλουστευμένη, εθνικιστική, προπαγάνδα».

«Η Ιστορία ως άσκηση στη φαντασία»-4
Η διαμόρφωση του ανθρώπου από τις δυνάμεις της Ιστορίας, όπως ο πόλεμος, που επενεργούν επάνω του, είναι στην καρδιά του βιβλίου «Οσα δεν είπες».

Η πρόσφατη συμφωνία πάνω στο μακεδονικό ζήτημα, στο πλαίσιο που έχει ανακοινωθεί, εκτιμά πως θα ωφελήσει την περιοχή. «Νομίζω είναι κάτι επιθυμητό, η περιοχή έχει στερηθεί σημαντική πρόοδο. Ελπίζω ότι η συμφωνία θα δώσει ένα τέλος σε αυτό. Η χρήση του θέματος για εσωτερική προπαγάνδα έχει κρατήσει πίσω και τις δύο χώρες», τονίζει.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή