ΓΑΒΡΙΗΛ Ν. ΣΥΝΤΟΜΟΡΟΥ
Η Θεσσαλονίκη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η γενικότερη ελληνική εμπλοκή
Εκδ. Ζήτρος, σελ. 682
Ενα δύσκολο και ιδιαίτερα απαιτητικό έργο έφερε εις πέρας ο Γαβριήλ Συντομόρου αναλαμβάνοντας να παρουσιάσει στο ευρύ κοινό την ιστορία της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και να ερευνήσει συστηματικά θέματα σχετικά με τη γενικότερη εμπλοκή της Ελλάδας και τη θέση της στο διεθνές γίγνεσθαι εκείνης της περιόδου. Ο Συντομόρου για να ανταποκριθεί στο βαρύ φορτίο της ιστορικής περιγραφής είχε ως οδηγό του την καθοδηγητική ρήση του Καρλ φον Κλαούζεβιτς, του σημαντικού θεωρητικού του πολέμου, ότι «ο πόλεμος συνιστά τρισυπόστατη πραγματικότητα περιλαμβάνουσα κυβερνητικές πολιτικές, στρατιωτικές δραστηριότητες και, κυρίως, περιπέτειες λαών».
Με οδηγό του την παραπάνω ρήση ο Συντομόρου έχτισε την ιστορική του αφήγηση γύρω από τρεις θεματικές ενότητες. Η πρώτη θεματική ενότητα περιστρέφεται γύρω από την εμπλοκή ή όχι της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο, μια εμπλοκή την οποία η χώρα αδυνατούσε να αποφύγει, αφού ήταν αναγκασμένη να επιλέξει με αφορμή τον πόλεμο, αν θα συνέχιζε την προσπάθεια –που είχε ξεκινήσει με τους δύο προηγηθέντες Βαλκανικούς Πολέμους– απελευθέρωσης και των υπόλοιπων υπόδουλων ή θα τηρούσε αποστάσεις από τις πολεμικές συγκρούσεις προσποιούμενη πως ήταν ένας πόλεμος αδιάφορος γι’ αυτήν.
Η δεύτερη θεματική ξαναζωντανεύει την εικόνα της Θεσσαλονίκης στο διάστημα του πολέμου, επικεντρώνοντας την έρευνα στις συνθήκες παραμονής των συμμάχων στην πόλη σε συνδυασμό με τα αντισυμμαχικά μέτρα που εφάρμοζαν οι κατά καιρούς φιλοβασιλικές κρατικές υπηρεσίες. Τέλος, η τρίτη θεματική εστιάζει το ενδιαφέρον της σε αμιγώς πολεμικά-στρατιωτικά γεγονότα που εκδηλώθηκαν στον καθαυτό ελληνικό χώρο ή στην ευρύτερη, ελληνικού χαρακτήρα περιοχή, όπως για παράδειγμα η γαλλοβρετανική δραστηριότητα στα Δαρδανέλλια και η βουλγαρική εισβολή στη Μακεδονία, η οποία υπήρξε αφορμή έντονης διαμάχης μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών στη Θεσσαλονίκη, καταλήγοντας στην εκδήλωση του κινήματος της Εθνικής Αμύνης από οπαδούς του Βενιζέλου στις 17 Αυγούστου 1916.
Ο Συντομόρου περιγράφοντας με γλαφυρό τρόπο τα γεγονότα, υπηρετεί με θέρμη την Ιστορία, υποτασσόμενος πρόθυμα στα κελεύσματα της ιστορικής επιστήμης· δεν προσφέρει εκδούλευση σε κανέναν, δεν εξωτερικεύει συμπάθειες ή αντιπάθειες, αλλά μόνο του μέλημα είναι να διασώσει στην ιστορική μνήμη «ες αεί» όσα πραγματοποίησαν οι άνθρωποι, είτε αυτά είναι θετικά είτε είναι επιζήμια. Στην προσπάθειά του αυτή θα ανατρέξει επίμονα και με διεισδυτική ματιά στις πηγές, στη βιβλιογραφία και στα αρχεία εκείνης της περιόδου.
Λεπτομερής περιγραφή
Γάλλοι στρατιώτες στα χαρακώματα του μακεδονικού μετώπου ελέγχουν τις κινήσεις του εχθρού.
Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του αφιερωματικού τόμου ο αναγνώστης διαπιστώνει την επιμονή του συγγραφέα να περιγράψει με κάθε λεπτομέρεια τη Θεσσαλονίκη, τους ανθρώπους της, τις συνήθειές τους, τα ήθη τους, τη συνύπαρξή τους με τους συμμάχους που κατέφθαναν συνεχώς στην πόλη και κατάφεραν να δημιουργήσουν μια δεύτερη πόλη ισάριθμου πληθυσμού με την πρώτη, τα εμπορικά καταστήματα, τα κέντρα διασκέδασης, τις ταβέρνες και τα ξενοδοχεία. Η πόλη ζούσε περίοδο οικονομικής ευφορίας. Ελληνες και Εβραίοι έμποροι, όπως σημειώνει ο Συντομόρου, που σε άλλους καιρούς ήταν ζήτημα αν θα κέρδιζαν 800 ή 1.000 λίρες σε έναν χρόνο, τώρα κέρδιζαν 10.000 λίρες. Οι σύμμαχοι πλήρωναν επίσης υπέρογκα ποσά για ενοικιάσεις ξενοδοχείων, κατοικιών κ.λπ., αλλά έδιναν και υψηλά μεροκάματα στους Θεσσαλονικείς εργάτες και φορτοεκφορτωτές. Η περίοδος όμως της ευφορίας δεν θα κρατούσε για πολύ. Η πυρκαγιά του 1917 και η τραγική ήττα στο μικρασιατικό μέτωπο μετέβαλαν τα δεδομένα. Η Θεσσαλονίκη έπρεπε να κάνει μια νέα αρχή.
* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι φιλόλογος στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη, δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ.