Οι τράπεζες ευθύνονται για την προηγούμενη χρηματοπιστωτική κρίση. Στην επόμενη, οι απλοί επενδυτές μπορεί να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Παραδόξως, θα το καταφέρουν με προϊόντα που δημιουργήθηκαν γι’ αυτούς. Αναφερόμαστε στα διαπραγματεύσιμα αμοιβαία, τα οποία είναι γνωστά και ως ETFs. Αυτά τα επενδυτικά οχήματα, τα οποία είναι εισηγμένα στις χρηματιστηριακές αγορές, ακολουθούν την πορεία των δεικτών που περιλαμβάνουν μετοχές, ομόλογα, νομίσματα ή εμπορεύματα. Ετσι, ένας μικροεπενδυτής δεν μπαίνει καν στη διαδικασία να επιλέγει μεταξύ μεμονωμένων εταιρειών.
Τα ETFs έχουν γίνει αρκετά δημοφιλή στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Το ποσοστό των κεφαλαίων που είναι επενδυμένα σε μετοχές διπλασιάστηκε σε δέκα χρόνια, φθάνοντας σχεδόν το 40%. Μόνο ο επενδυτικός κολοσσός Vanguard διατηρεί τοποθετήσεις πάνω από 5% σε 491 μετοχές του S&P 500, ενισχύοντας κατά σχεδόν 7% τη συνολική αξία του αμερικανικού χρηματιστηριακού δείκτη. Στην Ιαπωνία, όπου η κεντρική τράπεζα διατηρεί μεγάλα μερίδια σε ETFs, οι «παθητικοί επενδυτές» κατέχουν πάνω από το ήμισυ όλων των τοποθετήσεων σε μετοχές.
Είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς γιατί έχει ευδοκιμήσει αυτή η κατηγορία των επενδυτικών κεφαλαίων. Τα διαπραγματεύσιμα αμοιβαία, τα οποία διαφοροποιούν τις επενδύσεις τους σε σειρά δεικτών με διασπορά του ρίσκου, παρουσιάζουν υψηλότερες αποδόσεις σε σχέση με τα ενεργά χαρτοφυλάκια. Η απλότητα της λειτουργίας τους προσελκύει τους επενδυτές που δεν έχουν την πολυτέλεια να διατηρούν ένα ενεργό χαρτοφυλάκιο που απαιτεί συνεχή παρακολούθηση των χαμένων και κερδισμένων στις αγορές. Οι προμήθειες είναι χαμηλές, διότι κινούνται ανάμεσα στο 0,05% και το 0,5%. Και αυτό το γεγονός παίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο σε μια εποχή που οι αποδόσεις είναι γενικά χαμηλές.
Τα ETFs, ωστόσο, μπορούν να εξελιχθούν σε ριψοκίνδυνη επένδυση. Διότι οι επενδυτές δεν προσφέρουν την επιλογή στον επενδυτή να απαλλαγεί από μετοχές που είναι υπερτιμημένες και άρα έχουν εξαντλήσει τα περιθώρια μεγαλύτερης ανόδου. Δεν είναι μυστικό ότι έχουν ενισχυθεί οι τιμές των μετοχών τα τελευταία χρόνια, με τους χρηματιστηριακούς δείκτες στις ΗΠΑ να κάνουν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Ορισμένα ETFs χρησιμοποιούν τη μόχλευση για να επιτύχουν υψηλότερες επιδόσεις. Δηλαδή μπορούν να δανείσουν τους τίτλους που έχουν σε επενδυτές που σορτάρουν, δηλαδή σε αυτούς που στοιχηματίζουν στην πτώση των τιμών των μετοχών. Αυτό σημαίνει πως τα ETFs μπορεί να είναι εκτεθειμένα σε θέσεις πώλησης των περιουσιακών τους στοιχείων.
Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τα ETFs, λόγω του σχεδιασμού και του μεγέθους τους, μπορούν να επηρεάσουν τις αγορές με τρόπους που είναι δύσκολο κάποιος να κατανοήσει. Τα διαπραγματεύσιμα αμοιβαία ενθαρρύνουν τη συγκέντρωση των κεφαλαίων σε λίγες μετοχές υψηλής κεφαλαιοποίησης, δημιουργώντας ομοιογενείς διακυμάνσεις στις αγορές προς τη μία (άνοδο) ή την άλλη κατεύθυνση (πτώση). Δηλαδή οι αγορές είναι ευάλωτες στις ροές κεφαλαίων από λίγα σε αριθμό και παθητικά επενδυτικά προϊόντα. Τεχνητοί παράγοντες, όπως η ενσωμάτωση ή η απόκλιση μιας μετοχής, μπορούν να προκαλέσουν διακυμάνσεις στην τιμή της.
Φανταστείτε έναν επενδυτή με μερίδιο 10% σε διαπραγματεύσιμο αμοιβαίο, που πουλάει μεγάλο κομμάτι των τοποθετήσεών του σε μία ημέρα. Μπορεί οι αγοραστές να μην είναι διαθέσιμοι άμεσα, προκαλώντας την πτώση του ETFs σε τιμή χαμηλότερη των περιουσιακών στοιχείων που κατέχει. Η μεταβολή της τιμής, ενδεχομένως, να επιδεινωθεί και να προκληθούν αλυσιδωτές αντιδράσεις στις αγορές. Οταν οι συνθήκες στις αγορές ήταν θετικές, οι αποδόσεις των ETFs ήταν υψηλές. Αυτό που θα πρέπει να προβληματίζει τους επενδυτές είναι κατά πόσον είναι ανθεκτικά τα διαπραγματεύσιμα αμοιβαία σε περιόδους απότομων μεταβολών, καθώς επικρατούν αβεβαιότητα και νευρικότητα.