Mυστηριώδης, σαγηνευτική όσο και επικίνδυνη, πηγή ζωής και τόπος θανάτου, κοιτίδα πολιτισμών και πεδίο αιματηρών συγκρούσεων, η θάλασσα αποτελεί τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής μας, που τείνουμε να παραβλέπουμε τη σημασία της. Ακόμη και οι κοινωνικές επιστήμες άργησαν κάπως να την προσεγγίσουν ως ερευνητικό αντικείμενο, μας πληροφορεί ο Νικόλας Κοσματόπουλος, καθηγητής Πολιτικής και Ανθρωπολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού και ιθύνων νους μιας πειραματικής πλατφόρμας που «εγκαινιάζεται» στη Λέσβο μέσα στον Ιούλιο.
Κύριος στόχος της είναι να φέρει κοντά πανεπιστημιακούς και θεωρητικούς που διερευνούν ζητήματα σχετιζόμενα με τη θάλασσα και να τους εμπλέξει σε δημόσιο διάλογο με ακτιβιστές, καλλιτέχνες, επαγγελματίες του χώρου και το ευρύ κοινό. «Οι ιστορικοί ήταν οι πρώτοι που άρχισαν να μελετούν το θέμα, ειδικά μέσα από αναλύσεις για το εμπόριο σκλάβων και την πειρατεία. Οι ανθρωπολόγοι, δυστυχώς, είχαμε μείνει πιο πολύ στις όχθες και τις παραθαλάσσιες κοινότητες, ενώ έχει γίνει ελάχιστη δουλειά για τους ανθρώπους που δουλεύουν στη θάλασσα (ειδικά στην Ελλάδα, με τη ναυτιλιακή παράδοσή της, η επιστημονική έρευνα είναι πραγματικά αναντίστοιχη).
Ακόμη και σε πρόσφατες μελέτες που εστιάζουν στη μετανάστευση, η θάλασσα δεν αποτελεί παρά ένα “πλαίσιο”: μόλις τη διασχίσουμε, τελειώνει και η σχέση μας μαζί της», συνεχίζει.
Το Πλωτό Εργαστήρι Δράσης και Θεωρίας στη Θάλασσα, ή απλώς FLOATS («επιπλέει» στα αγγλικά), φιλοδοξεί ακριβώς να καλύψει αυτό το «κενό», τοποθετώντας τη θάλασσα πιο κεντρικά στις επιστημονικές αναλύσεις «και για λόγους γεωπολιτικούς, γιατί πλέον η θάλασσα έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας με την έννοια του περιβάλλοντος, της υπόσχεσης ότι η εξόρυξη πετρελαίου θα σώσει το έθνος», τα κοντέινερ γεμάτα προϊόντα που καταφθάνουν καθημερινά από την άλλη άκρη του κόσμου και φυσικά τις συζητήσεις για τη μετανάστευση. Σε δεύτερο επίπεδο διεξάγεται «μία επιστημολογική κουβέντα, που έχει να κάνει με το πώς οι κοινωνικές επιστήμες θα ήταν διαφορετικές αν δεν περιστρέφονταν γύρω από μια εδαφοκεντρική θεώρηση». Αν, για παράδειγμα, «η κοσμοθεωρία μας έμοιαζε περισσότερο με των αρχαίων Ελλήνων, που αντιλαμβάνονταν τον πλανήτη ως υδρόγειο» και όχι ως μια απέραντη ξηρά που συνδέεται μέσω θαλάσσιων διαδρομών.
Στους σκοπούς τoυ εγχειρήματος εντάσσονται, επίσης, η διδασκαλία εντός και εκτός πανεπιστημιακού χώρου και, μακροπρόθεσμα, η δημιουργία ενός αρχείου για τη θάλασσα και τους ανθρώπους της.
Η πλατφόρμα oφείλει τη γέννησή της σε δύο βιώματα που σημάδεψαν τον Νικόλα Κοσματόπουλο: στη συμμετοχή του στην πρωτοβουλία «Ενα καράβι για τη Γάζα» και σε ένα παρ’ ολίγον μοιραίο ατύχημα όταν, στην προσπάθειά του να ακολουθήσει «έναν φίλο σε μια προπόνηση κολύμβησης στη θάλασσα», άρχισε ξαφνικά να βυθίζεται. «Η θάλασσα ανέκαθεν μου ενέπνεε απέραντη αγάπη και απύθμενο φόβο, έτσι η εμπειρία μου ήταν κατά κάποιον τρόπο συμβολική». Εντούτοις, το FLOATS δεν θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα χωρίς τη στήριξη μιας ολοένα διευρυνόμενης ομάδας ατόμων από διάφορους κλάδους και την υποστήριξη του Ιδρύματος Νιάρχος.
«Ουτοπίες στη θάλασσα»
Το πλωτό εργαστήρι ξεκινά επισήμως το ταξίδι του στις 13 Ιουλίου στη Λέσβο, με το συνέδριο «Ουτοπίες στη θάλασσα: Καταφύγιο, αντίσταση, έρευνα», που διοργανώνεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και με τη συμμετοχή ακαδημαϊκών και καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο. Οι ομιλίες είναι ανοικτές σε όλους, ενώ η στρογγυλή τράπεζα που θα φιλοξενηθεί στο Παλιό Τζαμί του Μολύβου στις 15 Ιουλίου, ημέρα λήξης της διοργάνωσης, απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Το FLOATS (www.floatsea.org) θα συνεχίσει την πορεία του με πρώτο προορισμό το Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη.