Τα μεσάνυχτα της 5ης Οκτωβρίου του 1998 ένα φορτηγό με αστυνομική συνοδεία σταμάτησε έξω από τη Μονή Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη. Το πολύτιμο φορτίο του ήταν τα 1.277 έργα της συλλογής του Γεωργίου Κωστάκη (1913-1990). Γεννημένος στη Μόσχα από Ελληνες γονείς, έφτιαξε από το 1946 ένα απίστευτο corpus δημιουργιών της προπολεμικής ρωσικής πρωτοπορίας, ενός κινήματος που είχε πέσει στη δυσμένεια του καθεστώτος. Οταν διαπραγματεύθηκε την έξοδό του πριν καταρρεύσει η ΕΣΣΔ, χρειάστηκε να χωρίσει τα αποκτήματά του σε δύο μέρη: ένα έμεινε αναγκαστικά στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ και άλλο ένα κράτησαν ο ίδιος και η οικογένειά του. Αυτό το τμήμα αποκτήθηκε από το ελληνικό κράτος και αποτέλεσε την προίκα του νεοσύστατου τότε Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Πίνακες και σχέδια από το τμήμα αυτό ταξίδεψαν σε όλον τον κόσμο. Μέχρι σήμερα, όμως, δεν είχαν αποκτήσει σταθερή στέγη στη χώρα μας, καθώς η δομή και οι χώροι του ΚΜΣΤ επέτρεπαν μόνο περιοδικά αφιερώματα.
Δεξιά, η Κριστίνα Κρασνάσκαγια με τη φίλη της Ξένια Τσιλινγκάροβα.
Είκοσι χρόνια μετά την άφιξη της συλλογής, ένα συννεφιασμένο και ζεστό απόγευμα του Ιουνίου του 2018 (προχθές για την ακρίβεια), ένα πούλμαν με δημοσιογράφους και τους ιστορικούς τέχνης στο οποία επέβαινα και εγώ, σταμάτησε στο ίδιο σημείο με εκείνο το φορτηγό έξω από τη Μονή Λαζαριστών. Μέσα στο κτίριο μας περίμενε η έκθεση «Συλλογή Κωστάκη. Restart». Η απόφαση της πολιτείας για συνένωση πέντε μουσείων σύγχρονης τέχνης της Θεσσαλονίκης σε μία κοινή ομπρέλα, έδωσε στο ΚΜΣΤ την ελευθερία να έχει αυτό το υποσύνολο της Συλλογής Κωστάκη, εκτεθειμένο πλέον σε μόνιμη βάση. Αυτό το εγχείρημα δεν θα είχε προχωρήσει αν δεν υπήρχε εδώ και χρόνια η υπομονετική και οργανωτική Μαρία Τσαντσάνογλου στην ηγεσία του Μουσείου και αν δεν είχε βρεθεί ένας από μηχανής θεός – χρηματοδότης. Η νεαρή Κριστίνα Κρασνάσκαγια, γκαλερίστα και συλλέκτρια, που μας περίμενε στην είσοδο με ένα κατακόκκινο φόρεμα, είχε τον οικονομικό καταλυτικό ρόλο για να γίνουν εσωτερικές αρχιτεκτονικές μετατροπές στο κτίριο και να ξαναπλασαριστεί η συλλογή όπως της αξίζει. Τα χρήματα έδωσαν το Heritage Foundation που ίδρυσε η ίδια καθώς και το AVC Charity Foundation for the Support of Cultural Programs. Δικαίως, λοιπόν, η νεαρή Μοσχοβίτισσα έγινε πρόεδρος του νέου φορέα Συμβουλίου Υποστηρικτών του Μουσείου.
Η Λυδία Κονιόρδου με τη Μαρία Τσαντσάνογλου.
Εχοντας παρακολουθήσει στενά όλα αυτά τα χρόνια την πορεία της συλλογής, έχω να πω ότι οι πρώτες εντυπώσεις είναι πράγματι εξαιρετικές, αντάξιες της υπομονής των 20 ετών και της δουλειάς που έχει κάνει ολόκληρη η ομάδα το μουσείου με τον ισχνό κρατικό προϋπολογισμό. Τετρακόσια και πλέον έργα της συλλογής λάμπουν χάρις στο ωραίο, κλασικό και απέριττο στήσιμο. Οι αλλαγές που έκανε στο κτίριο το αρχιτεκτονικό δίδυμο των Ρώσων, Κίριλ Ας και Νάντια Κόρμπουτ, είναι καίριες διότι του χάρισαν φυσικό φως και ανάσα. Το αφήγημα διαρθρώνεται με τρόπο κατανοητό και επεξεργασμένο. Δημιουργίες του Μάλεβιτς, του Κλιουν, του Νικρίτιν, της Πόποβα, και δεκάδων άλλων Ρώσων καλλιτεχνών αποδεικνύουν πως πρόκειται για μια μοναδική συλλογή στην Ευρώπη με παγκόσμια εμβέλεια. Επιτέλους, η Θεσσαλονίκη μπορεί να απολαύσει το μεγάλο δώρο που της έγινε πριν από δύο δεκαετίες. Και εμείς μαζί της.
Η γράφουσα με την επικεφαλής του Μουσείου Σαμπαντζί στην Κωνσταντινούπολη, Ναζάν Ολτσέρ.
Το ζεύγος Μπολτ, ειδικοί στη ρωσική πρωτοπορία, με την Ν. Αντάσκινα της πινακοθήκης Τρετιακόφ.