Μην τρομάξετε. Το ισχυρό φύλο φαίνεται στο… νεκροτομείο! Αυτό υποστηρίζει, εκ πείρας, η ιατροδικαστής Χαρά Σπηλιοπούλου, καθώς «στα τόσα χρόνια που είμαι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών δεν έχει ποτέ λιποθυμήσει γυναίκα στο νεκροτομείο. Αραιά και πού λιποθυμούν άνδρες», λέει στην «Κ». Το αποδίδει στο ότι «οι γυναίκες είμαστε το ισχυρό φύλο, είναι σαφές». Η ίδια δηλώνει πως έχει χάσει τις αισθήσεις της μόνο κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης. «Ο λόγος ήταν ότι είχα πολύ μεγάλη ένταση μέσα στο χειρουργείο. Ξέρετε, δεν μπορώ να γίνω γιατρός για ζωντανούς. Φοβάμαι μήπως τους κάνω κακό. Νιώθω ότι θα πεθάνω σε μία τέτοια περίπτωση, εάν τους βλάψω. Οπότε…», παρατηρεί και μειδιά. Βεβαίως, δηλώνει ότι δεν μπορεί να φανταστεί τον εαυτό της να κάνει διαφορετικό επάγγελμα. «Ομολογώ, ωστόσο, πως δεν έχω και φαντασία. Αλλωστε, η φαντασία μου είναι πολύ μικρή μπροστά σε όσα έχω δει», λέει.
Η συζήτηση με τη Χαρά Σπηλιοπούλου αποδείχθηκε ακροβασία. Με σπουδαία καριέρα στο πανεπιστήμιο –είναι η πρώτη γυναίκα κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών από την ίδρυσή της το 1837–, αλλά και στα νεκροτομεία –είναι διευθύντρια στο Εργαστήριο Ιατρικής και Τοξικολογίας του ΕΚΠΑ και ο λόγος της θεωρείται αξίωμα στους αστυνομικούς και δικαστικούς κύκλους της χώρας μας–, ισορρόπησε ανάμεσα στη δύναμη των συναισθημάτων όσων έχει βιώσει έως τώρα (φόνους, ξυλοδαρμούς, βιασμούς), αλλά και της ύψιστης προσπάθειάς της να αναδείξει το λειτούργημά της. «Εγώ στην αυτοψία δεν αισθάνομαι ότι έχω να περιεργασθώ ένα νεκρό σώμα. Το ίδιο συμβαίνει και στο πανεπιστήμιο, όταν κάνουμε νεκροψία και νεκροτομή στους φοιτητές της Ιατρικής και της Αστυνομίας. Το μυαλό μου το έχω στο ακροατήριο. Η έγνοιά μου είναι μην τυχόν κάποιος κάνει ένα σχόλιο προσβλητικό για τον νεκρό».
–Σκέφτεστε ποτέ τον νεκρό ή τους νεκρούς που πέρασαν από τα χέρια σας; Στην καθημερινότητά σας ή σε στιγμές εκτός δουλειάς, ανασύρετε περιπτώσεις νεκροψίας; Δεν επηρεάζεστε από αυτό;
– Σκέφτομαι τον νεκρό και ανασύρω την εικόνα του μόνο όταν συντάσσω την έκθεση νεκροψίας. Και βέβαια όταν έρχονται οι συγγενείς του με μία βαλίτσα τύψεις, μην τυχόν εκείνοι έφταιξαν σε κάτι γι’ αυτό που συνέβη.
(Επειτα από μία μικρή, αισθητή όμως, παύση στον λόγο, συνεχίζει). Από τη δουλειά αυτή έχω δεχθεί ένα δώρο. Μια γυναίκα που πέθανε το παιδί της. Ηθελε να της εξηγήσω τους λόγους του θανάτου του παιδιού της, και μου είπε πως μόνο μία ημέρα μπορούσε να συναντηθούμε διότι τις υπόλοιπες δούλευε στη Λαϊκή. Ηλθε, της εξήγησα. Την άλλη μέρα βρήκα στο γραφείο μία εικόνα με τον όρκο του Ιπποκράτη, η οποία στην πίσω πλευρά έγραφε «γιατρέ, σας ευχαριστώ». Με ευχαριστούσε γιατί ασχολήθηκα μαζί της. Την έχω ακόμη στα μάτια μου αυτή τη γυναίκα, με τον πόνο και τα προβλήματα της καθημερινότητας.
– Πώς αντιμετωπίζουν οι φοιτητές μία νεκροψία-νεκροτομή;
– Εντυπωσιάζονται, και κυρίως από την καρδιά. Το 80% των αιφνίδιων θανάτων, για τους οποίους απαιτείται νεκροψία, είναι από καρδιακά νοσήματα.
– Τι χρειάζεται ένας πτυχιούχος Ιατρικής για να ακολουθήσει την ειδικότητα της Ιατροδικαστικής;
– Να έχει πολύ τρέλα και να μην είναι φαφλατάς. Στη δουλειά μας απαιτείται εχεμύθεια αλλά και διαφάνεια, διότι η έρευνά μας αποτελεί κρίσιμο παράγοντα στη λήψη μιας δικαστικής απόφασης. Και αντοχές. Το Εργαστήριο Ιατρικής και Τοξικολογίας του ΕΚΠΑ πραγματοποιεί κάθε χρόνο περίπου 1.200 νεκροψίες και άλλες 700 κλινικές εξετάσεις σε ζώντες, οι οποίοι έχουν εμπλακεί σε κάποιου είδους δικαστικό περιστατικό.
– Οι γιατροί των άλλων ειδικοτήτων παίρνουν ικανοποίηση όταν βοηθούν τον ασθενή να αποθεραπευθεί ή έστω να βελτιώσει την υγεία του. Εσείς από τι παίρνετε ικανοποίηση;
– Η δική μου προσφορά, με την έννοια που το θέτετε, είναι στους αιφνίδιους θανάτους, ιδίως ατόμων κάτω των 40 ετών. Στις περιπτώσεις αυτές ενδέχεται να κρύβεται ένα προβληματικό οικογενειακό ιατρικό ιστορικό, που μπορεί για παράδειγμα να μην το γνωρίζουν τα αδέλφια του νεκρού. Οφείλω να τους ειδοποιήσω. Στις άλλες περιπτώσεις, ο ιατροδικαστής αποτελεί κρίκο μιας αλυσίδας για την εξιχνίαση ενός εγκλήματος. Βέβαια, εάν γνωρίζω από τα στοιχεία ότι κάποιος έχει κάνει ένα έγκλημα και βοηθήσω να έλθει στο φως η αλήθεια, θεωρώ ότι με τη συνδρομή μου αναπαύεται η ψυχή του νεκρού.
– Γατί ακολουθήσατε την ιατροδικαστική ειδικότητα;
– Αρχικά ξεκίνησα τις σπουδές μου από τη φαρμακευτική. Οταν την ολοκλήρωσα, είχα ερωτευθεί την τοξικολογία. Ετσι συνέχισα με τοξικολογία, λέγοντας ότι θα βρίσκω δηλητήρια. Βέβαια, συνειδητοποίησα τι κάνουν οι τοξικές ουσίες στον οργανισμό και όταν μπήκα στην Ιατρική, ερωτεύτηκα την Ιατροδικαστική.
– Δεν φοβάστε τον θάνατο; Την καθημερινή υπόμνησή του μέσα από τη δουλειά σας;
– Κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι με τη δουλειά αυτή θα ξεπεράσω τον φόβο του θανάτου. Αποτυχία. Είναι μία πλάνη οικτρή ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε τον φόβο του θανάτου ούτε του δικού μας ούτε των δικών μας. Ωστόσο, η ζωή είναι μία μάχη με τους φόβους μας.
– Ανιση, λέτε;
– Συχνά…
Οδηγοί, προσοχή! Κάθε μέρα πέφτει πολύ ξύλο στους δρόμους
Μια συμβουλή ειδικά για τους οδηγούς από την κ. Σπηλιοπούλου: Εάν δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν να πέσουν θύμα ξυλοδαρμού από άλλο οδηγό κατά τη διάρκεια ενός καβγά στον δρόμο, να ζητήσουν συγγνώμη – έστω κι αν πιστεύουν ότι δεν ευθύνονται. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, έχουν αυξηθεί κατακόρυφα οι αψιμαχίες μεταξύ των οδηγών. «Ο κόσμος έχει πολύ μεγάλη ένταση –ίσως λόγω της οικονομικής κρίσης, που επιβαρύνει και τα προσωπικά προβλήματα–, με αποτέλεσμα να εκτονώνεται στον δρόμο. Μόλις σήμερα συνέταξα μία έκθεση αυτοψίας όπου δύο οδηγοί πιάστηκαν στα χέρια. Ο ένας υπέστη ρήξη μηνίσκου, καθώς ο άλλος τον χτύπησε, τον έριξε κάτω και άρχισε να τον σέρνει στο οδόστρωμα. Τα περιστατικά αυτά αποτελούν μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα. Γι’ αυτό, στην περίπτωση που εμπλακείτε σε κάποιο τέτοιου είδους περιστατικό, προτείνω να ζητήσετε συγγνώμη δηλώνοντας ότι φταίτε και να αποχωρήσετε. Πέφτει πάρα πολύ ξύλο στους δρόμους», λέει η ιατροδικαστής. Μάλιστα, ανάλογη αύξηση των κρουσμάτων βίας παρατηρείται μεταξύ συντρόφων και συγκατοίκων.
– Θυμάστε εντονότερα κάποια περιστατικά που έχετε αντιμετωπίσει στην καριέρα σας;
– Θυμάμαι την περίπτωση του φόνου μιας 19χρονης κοπέλας από τον φίλο της, ο οποίος κατά τη διάρκεια της σχέσης τους είχε συνάψει ερωτική σχέση και με την αδελφή της 19χρονης. Την ξυλοκόπησαν και όταν έχασε τις αισθήσεις της, την εγκατέλειψαν σε νοσοκομείο της Αθήνας. Μετά από περίπου ένα μήνα το κορίτσι πέθανε. Με συγκλόνισε πως ένας νέος άνθρωπος, η 19χρονη, μέσα από τον έρωτά της πέρασε στον θάνατο. Και πως την πιο κακή πλευρά της ζωής της την παρουσίασε η αδελφή της. Κατέθετα επί δύο ημέρες στο δικαστήριο γι’ αυτό το έγκλημα.
– Εμπλέκεστε συναισθηματικά –σε ένα βαθμό, φυσικά– με τις περιπτώσεις που εξετάζετε; Ιδίως όταν έρχεστε αντιμέτωπη με πολύ σκληρά περιστατικά;
– Οχι. Ο ιατροδικαστής έχει τεράστια ευθύνη απέναντι στη Δικαιοσύνη. Οταν άρχισα να πηγαίνω στα δικαστήρια για να καταθέσω, δεν κοιτούσα δράστες ποτέ. Εκεί δεν είμαι ούτε για να τους λυπηθώ, ούτε για να κατηγορήσω κάποιον. Λέω απλώς τα αποτελέσματα της νεκροψίας. Και οι δικαστές σέβονται πολύ τους ιατροδικαστές, διότι είναι οι άνθρωποι που έχουν δει, έχουν εξετάσει τον νεκρό μετά το έγκλημα.
– Πώς περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας;
– Μιλώ ισπανικά και πορτογαλικά. Μου αρέσουν πολύ οι ξένες γλώσσες και μ’ αρέσει να διαβάζω τα βιβλία στη γλώσσα του συγγραφέα. Οταν πάρω σύνταξη θα επιστρέψω μόνιμα στη Χαλκίδα απ’ όπου κατάγομαι, και θα ανοίξω θερμοκήπιο και δίπλα κτηνιατρείο. Αγαπώ πολύ τα ζώα και τα φυτά. Εάν δεν γινόμουν ιατροδικαστής, θα ήθελα να γίνω γεωπόνος. Τα λουλούδια στο μπαλκόνι μου είναι για ανθοκομική έκθεση.
– Διαβάζετε αστυνομικά μυθιστορήματα;
– Σπάνια. Αγαπητέ μου, τι να μου πει ο άλλος; Με τι είδους έγκλημα να με κρατήσει; Η ζωή ξεπερνά τα μυθιστορήματα.
Φυγή γιατρών
«Κάθε φορά που μπαίνω στο αεροπλάνο για τη Γερμανία διαπιστώνω ότι συνταξιδεύω με αποφοίτους της σχολής μας. Είναι πολύ στενάχωρο. Υπολογίζεται ότι έχουν μεταναστεύσει για δουλειά στο εξωτερικό απόφοιτοι περίπου μιας δεκαετίας» λέει η Χαρά Σπηλιοπούλου, σχολιάζοντας το οξύτατο πρόβλημα μετανάστευσης των νέων Ελλήνων γιατρών. Και όπως προσθέτει, «κάθε μέρα υπογράφω συστατικές επιστολές για το εξωτερικό. Δυστυχώς, παρά τη μεγάλη ζήτηση για μια θέση στις ιατρικές της χώρας, η επαγγελματική αποκατάσταση των νέων γιατρών είναι πολύ δύσκολη. Δεν προκηρύσσονται θέσεις εργασίας στα νοσοκομεία, οι μισθοί είναι πολύ χαμηλοί και οι συνθήκες εργασίας δύσκολες. Από την άλλη λόγω της υψηλής φορολογίας, οι νέοι απόφοιτοι δεν τολμούν να ανοίξουν δικό τους ιατρείο. Εάν τέλειωνα τώρα τη σχολή, το ομολογώ, θα έφευγα στο εξωτερικό».
Δειπνήσαμε στην ιστορική ταβέρνα Οικονόμου στα Ανω Πετράλωνα (Τρώων 41 και Κυδαντιδών), στέκι καλλιτεχνών και διανοουμένων.
Ο Κώστας και τα παιδιά του προσφέρουν με μεράκι πάντα ελληνικό, σπιτικό φαγητό. Επιλέξαμε χόρτα, σαγανάκι, φάβα και λαχανοντολμάδες, συνοδεύσαμε το φαγητό με «χύμα», μα τόσο καλόπιοτο, λευκό κρασί (εγώ υπέκυψα και σε μια παγωμένη μπίρα). Στο τέλος είχε κέρασμα χαλβά σιμιγδαλένιο (γευστικότατο). Η εξυπηρέτηση άψογη και ο λογαριασμός ήταν 17,80 ευρώ.
Οι σταθμοί της
1982
Πτυχίο Φαρμακευτικής Αθηνών.
1994
Πτυχίο Ιατρικής Αθηνών.
1995
Επίκουρη καθηγήτρια Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών.
2001
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας ΕΚΠΑ.
2009-2015
Μέλος της Ιατρικής Επιτροπής του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντιντόπινγκ, ως εκπρόσωπος
των κρατών του Συμβουλίου της Ευρώπης.
2011
Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ.
2018
Κοσμήτωρ Σχολής Επιστημών Υγείας ΕΚΠΑ.