Είναι μια ήσυχη εικαστική παρουσία σε ένα νησί που αλλάζει ραγδαία τα τελευταία πέντε-έξι χρόνια – γίνεται mainstream, χάνοντας τον χαρακτήρα «καταφυγίου». Πρόκειται για μία διακριτική παρέμβαση σε έναν χώρο μνήμης, όπως είναι το παλαιό Δημοτικό Σχολείο του Ανω Κουφονησίου, που ανακαινίστηκε από τη δραστήρια και ευφάνταστη Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Οι «Αστερισμοί στο χώμα», η έκθεση του οργανισμού ΝΕΟΝ του Δημήτρη Δασκαλόπουλου σε συνεργασία με την Εφορεία, είναι ένα από τα αξιοπρόσεκτα, καίτοι σεμνά, εικαστικά γεγονότα του φετινού καλοκαιριού.
Σε πρώτο πλάνο το «Cut In Slices/Negative» του Κώστα Σαχπάζη και, στο βάθος, «Ξένοι αρχαιολόγοι από όρθια σε σκυφτή θέση» του Βαγγέλη Βλάχου.
Στο δίχωρο, κατά την κλασική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, παλαιό Δημοτικό Σχολείο του Ανω Κουφονησίου, που θα στεγάζει την αρχαιολογική συλλογή του νησιού, οι επιμελητές της έκθεσης, Ειρήνη Καλλιγά και Φάνης Καφαντάρης, με τον συντονισμό του αρχαιολόγου της Εφορείας Στέφανου Κεραμίδα, χτίζουν μία παραμυθητική ιστορία για την έννοια του αρχαιολογικού ευρήματος, εκείνου που ήδη λογίζεται ως τέτοιο αλλά και εκείνο του μέλλοντος, που δημιουργείται σήμερα. Εργα εικαστικά, γλυπτά, μικρές εγκαταστάσεις, ηχητικά, από εννέα καλλιτέχνες (Βαγγέλης Βλάχος, Hypercomf, Θάλεια Ιωαννίδου, Κωνσταντίνος Κωτσής, Theo Michael, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Βασίλης Παπαγεωργίου, Κώστας Ρουσσάκης, Κώστας Σαχπάζης), συνοδεία του φιλμ «Triumph Over Time» του αρχαιολόγου Oscar Broneer, γυρισμένο το 1947 για την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα που περιγράφει το μεταπολεμικό αρχαιολογικό τοπίο στην Ελλάδα, μας μιλούν για την αμφίδρομη σχέση αρχαιολόγου και θεατή, εκείνου που καταδεικνύει και εκείνου που υποδέχεται. Οι «Αστερισμοί στο χώμα» σχολιάζουν το τοπίο του Κουφονησίου και της απάτητης Κέρου, του ορίζοντα που ανοίγει η ανασκαφή του παρελθόντος και του βλέμματος που δημιουργεί το παρόν με όσα κουβαλάει.
Μεταξύ των έργων, δύο αποτελούν τις νέες αναθέσεις του ΝΕΟΝ· πρόκειται για τα έργα της Μαλβίνας Παναγιωτίδη και του Κώστα Ρουσσάκη, που δημιουργήθηκαν διά της μελέτης του αρχαιολογικού περιβάλλοντος του νησιού – είναι μία σύνδεση του εσωτερικού της έκθεσης με τον έξω κόσμο του Κουφονησίου, μία προτροπή ανακάλυψης. Κι ενώ το έργο της Μαλβίνας Παναγιωτίδη, φτιαγμένο από κερί, μεταφέρει τη ρευστότητα και την άγνωστη κατάληξη ενός γλυπτού ευεπίφορου στις μεταλλαγές, το έργο του Κώστα Ρουσσάκη καταλήγει στο τίποτα, στο ανεπίγνωστο, στο σημείο όπου ενώνεται η πραγματικότητα του τώρα με εκείνη που έχει για πάντα χαθεί.
Εχει πολύ ενδιαφέρον ο τρόπος που οι επιμελητές της έκθεσης δημιουργούν ένα ενιαίο αφήγημα. Οσο ο ήλιος πέφτει, σε εκείνη τη θερινή –σχεδόν κενή– ώρα που παρεμβάλλεται ανάμεσα στην επιστροφή από την παραλία και στα σχέδια για τη νησιωτική νύχτα, το παλαιό Δημοτικό Σχολείο δείχνει τον δρόμο της έκπληξης ενώπιον ενός αρχαιολογικού ευρήματος, τον ενθουσιασμό για έναν ακόμη φωτισμό όσων, ανθρώπων και ύλης, προϋπήρξαν. Είναι, όμως, συνάμα και η κατάπληξη απ’ όσα οι καιροί μας δημιουργούν και οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος θα εκτιμήσουν, αποτιμήσουν και, ίσως, επιτιμήσουν. Οι εννέα καλλιτέχνες, που μας συνόδευσαν στο ρεπεράζ από την έκθεση, ακριβώς αυτές τις δύο αρχές υπηρετούν, αυτές τις μοναδικές ανθρώπινες χειρονομίες γνώσης και στοχασμού, αναδίπλωσης και επαναπροσδιορισμού.
Σε πρώτο πλάνο τα «Δάκρυα του φιδιού» της Μαλβίνας Παναγιωτίδη, το ένα από τα δύο έργα ανάθεσης του ΝΕΟΝ, και, στο βάθος, «Hypercomf 1st» των Hypercomf.
Με τα έργα αυτά, οι καλλιτέχνες, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και ο ΝΕΟΝ ξεκινούν και επιστρέφουν στο Ανω Κουφονήσι, σε έναν κύκλο που κάνει μία πλήρη περιστροφή γύρω από το τιθασευμένο αλλά και το ανέγγιχτο τοπίο, μέσα από τη δοκιμασία των αντοχών ημών των θεατών, που συναντιόμαστε με τη σύγχρονη τέχνη, την αρχαιολογία και το πάθος να διασωθούν θραύσματα του παρελθόντος και ψηφίδες του μέλλοντος.
«Αστερισμοί στο χώμα». Κτίριο Αρχαιολογικής Συλλογής Ανω Κουφονησίου, παλαιό Δημοτικό Σχολείο. Εως 2 Σεπτεμβρίου 2018.