Η πραγματικότητα, πάντα ένα βήμα μπροστά

Η πραγματικότητα, πάντα ένα βήμα μπροστά

2' 44" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΙΤΑΛΟ ΣΒΕΒΟ

Η συνείδηση του Ζήνωνα

μτφρ. Εφη Καλλιφατίδη, εκδ. Αντίποδες, σελ. 602

​​Κινητήριος δύναμη στο μεγάλο κλασικό μυθιστόρημα του Ιταλο Σβέβο (1861-1928) αποτελεί η έννοια του φαυλοκυκλικού αδιεξόδου, της ειρωνικής φαντασιοπληξίας, της κωμικής παρεξήγησης. Οχι τυχαία το όνομα του κεντρικού ήρωα παραπέμπει στον αρχαίο Ελεάτη φιλόσοφο και στα παράδοξα προβλήματά του – τα οποία και υποδεικνύουν τη διάσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα και την εμπειρία, ανάμεσα στον στοχασμό και τις αισθήσεις μας. «Είμαστε», παρατηρεί στοχαστικά ο αυτοβιογραφούμενος ήρωας Ζήνων Κοζίνι στο ημερολόγιο που απευθύνει στον ψυχαναλυτή του, «από κάτι άλλο φτιαγμένοι, πέρα από τις δυνατότητές μας να το καταλάβουμε».

Ή αλλιώς βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το παράδοξο του «Αχιλλέα και της χελώνας». Εφ’ όσον η χελώνα εξασφαλίζει ένα προβάδισμα στον αγώνα δρόμου της με τον Αχιλλέα, ποτέ ο Αχιλλέας δεν θα κατορθώσει να τη φτάσει. Διότι σύμφωνα με τον παράδοξο συλλογισμό του Ζήνωνα του Ελεάτη του 5ου π.Χ. αιώνα, στο διάστημα που ο Αχιλλέας επιχειρεί να καλύψει τη μεταξύ τους απόσταση, η ανταγωνίστριά του πάντοτε θα βρίσκεται ένα διάστημα πιο μπρος, έστω και αν αυτό είναι απειροελάχιστο. Ο εαυτός μας πάντοτε, με άλλα λόγια, θα μας διαφεύγει καθώς υφίσταται κάποια a priori ασυμβατότητα – είμαστε φτιαγμένοι έτσι ώστε να αδυνατούμε να καταλάβουμε το πώς είμαστε φτιαγμένοι. Η πραγματικότητα πάντοτε θα βρίσκεται ένα βήμα πιο μπρος. Η συνείδηση του Ζήνωνα (1923) αποτελεί ένα από τα μεγάλα μυθιστορήματα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Οχι γιατί χρησιμοποιεί (όπως γράφτηκε) την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου. Παρά τη στενή σχέση του Σβέβο με τον Τζόις τον οποίο ο Ιταλός μυθιστοριογράφος συνάντησε στην πολυεθνική Τεργέστη, το μυθιστόρημα καταφεύγει σε μια χρονολογικά ευθύγραμμη, θεματική (και όχι συνειρμική) εξιστόρηση. Η συνείδηση του Ζήνωνα αποτελεί ένα από τα μεγάλα μυθιστορήματα του ευρωπαϊκού μοντερνισμού λόγω της θεματολογίας του – του αισθήματος ανίας και αδράνειας του ήρωα και της αέναης ενδοσκοπικής του νεύρωσης, του αντιθρησκευτικού του πνεύματος και της πεσιμιστικής προσέγγισης της ζωής ως αρρώστιας. Είναι άλλωστε το πρώτο μυθιστόρημα που εισάγει την ψυχανάλυση στη θεματολογία της τέχνης.

Τοποθετώντας τη Συνείδηση του Ζήνωνα στην κωμική παράδοση του Δον Κιχώτη, ο Τζέιμς Γουντ παρατηρεί επιλογικά, πως και οι δύο ήρωες είναι φαντασιόπληκτοι, ο πρώτος παλαιάς κοπής, θρήσκος και ιπποτικός, ο δεύτερος μοντέρνας νοοτροπίας, κοσμικός και αστός. Ο δον Κιχώτης επιθυμεί να υπηρετήσει τον κόσμο, να τον διορθώσει και αποτυγχάνει. Ο Ζήνων επιθυμεί να υπηρετήσει μόνον τον εαυτό του, και το επιτυγχάνει, όχι όμως χάρη στις προσπάθειές του αλλά χάρη στη φαρσική υφή της πραγματικότητας. (Ναι, ο Ζήνων τελικά θεραπεύεται από την καθηλωτική ανία του. Κανείς όμως δεν ξέρει γιατί: είχε η ψυχανάλυση τις θεραπευτικές ικανότητες που επαγγέλλεται ή ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κινητοποίησε τελικά τον ήρωα βγάζοντάς τον από την πολυετή αδράνειά του;)

Ενοχικός, γελοίος, τρυφερός, σαρκαστικός, είρων, σπαρακτικός, ο Ζήνων είναι ένας διασκεδαστικός και ταυτόχρονα συμπονετικός πρωταγωνιστής που δεν παύει να μας εκπλήσσει με την οξυδερκέστατη ανατροπή των παραδεδομένων. «Είσαι τρελός», του λέει ο πατέρας του και ο ήρωας, έπειτα από πολύμηνες εξετάσεις, του προσκομίζει ιατρική γνωμάτευση η οποία βεβαιώνει πως δεν είναι τρελός, για να εισπράξει και πάλι την απάντηση «Είσαι τρελός». Και ταυτόχρονα ο Ζήνων είναι στοχαστικός και τυχερός καθώς ο γάμος με τη γυναίκα που λιγότερο από όλες ήθελε, καταλήγει σε μια ευτυχισμένη ένωση – για να αποδειχθεί πως η πραγματικότητα είναι κάτι πολύ περισσότερο απ’ τις προκατασκευασμένες ιδέες μας γι’ αυτήν κι απ’ τον ενδιάθετο πεσιμισμό μας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή