Η δήλωση του πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα «αναλαμβάνω την πολιτική ευθύνη στο ακέραιο» για την εκατόμβη των νεκρών που προκάλεσε η φονική πυρκαγιά στην Ανατολική Αττική, επανέφερε στην επικαιρότητα τη συζήτηση για τη σημασία της πολιτικής ευθύνης και τις συνέπειές της.
Η πολιτική ευθύνη, σε αντίθεση με την ποινική και αστική ευθύνη, που προσδιορίζονται λεπτομερώς στο Σύνταγμα και τους Νόμους, είναι έννοια πολιτική και υπάγεται στον άγραφο κώδικα πολιτικής δεοντολογίας. Κάθε πράξη ή παράλειψη στον τομέα ευθύνης πολιτικών προσώπων, που προκαλεί σοβαρή βλάβη στο κοινωνικό σύνολο, συνδέεται αντικειμενικά με την έννοια της πολιτικής ευθύνης, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε προσωπική ευθύνη. Αρμόδιοι να την αναγνωρίσουν και να την καταλογίσουν είναι οι πολίτες με την ψήφο τους. Οταν όμως ο πολιτικός δηλώνει ότι αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη, ο κώδικας πολιτικής δεοντολογίας επιβάλλει, ως αυτονόητη συνέπεια, την παραίτηση. Πρόσφατο παράδειγμα, η υπουργός Εσωτερικών της Πορτογαλίας Ντε Σόουζα, η οποία τον Οκτώβριο του 2017, όταν ξέσπασε τεράστια δασική πυρκαγιά, που άφησε πίσω της 45 νεκρούς, παραιτήθηκε δηλώνοντας ότι «δεν υπάρχουν πολιτικές και προσωπικές συνθήκες που θα μου επέτρεπαν να παραμείνω στη θέση μου».
Η δήλωση του Αλ. Τσίπρα ότι προσωπικά αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη και μάλιστα στο ακέραιο, χωρίς να τη συνοδεύει και με την παραίτησή του, αποτελεί τον ορισμό της «τζάμπα μαγκιάς». Ακόμη χειρότερη είναι η ερμηνεία της δήλωσης από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, σύμφωνα με την οποία η ανάληψη της πολιτικής ευθύνης σημαίνει έμπρακτη και άμεση λήψη μέτρων για την αποκατάσταση των ζημιών. Αποδεικνύεται, για μία ακόμη φορά, ότι αυτή η κυβέρνηση είναι τόσο βαθιά κολλημένη στις καρέκλες της εξουσίας, που αδυνατεί να συλλάβει τη σημασία της απώλειας ανθρώπινων ζωών, ως αποτέλεσμα της αδυναμίας της να τις προστατεύσει. Πώς αποκαθίστανται «έμπρακτα και αμέσως» οι ζωές των παιδιών, των γονιών και των παππούδων που χάθηκαν; Με τα πεντοχίλιαρα και τους διορισμούς στο Δημόσιο; Η αντίληψη αυτή της κυβέρνησης για την πολιτική ευθύνη, όπως εκφράζεται με τα μέτρα στήριξης των πληγέντων, προκειμένου να κρύψει τις ευθύνες της, δεν συνιστά έλλειψη ντροπής. Είναι ύβρις απέναντι στις ζωές που χάθηκαν.
Επειδή γίνεται συχνά αναφορά ότι στην ελληνική πολιτική ζωή είναι άγνωστη η λέξη της παραίτησης, λυπάμαι γιατί είμαι υποχρεωμένος να καταφύγω σε μια προσωπική αναφορά. Θυμίζω στον Αλ. Τσίπρα ότι όταν οι καταλήψεις των σχολείων το 1991, στις οποίες πρωτοστατούσε ως πρόεδρος του «συντονιστικού» καπέλου της ΚΝΕ, κατέληξαν στον τραγικό θάνατο του καθηγητή Τεμπονέρα, έπειτα από συμπλοκή με μέλη της ΟΝΝΕΔ Πάτρας, ως υπουργός Παιδείας ανέλαβα την πολιτική ευθύνη και υπέβαλα αμέσως την παραίτησή μου. Η προσωπική μου ευθύνη συνίστατο στο γεγονός ότι επέμενα στην εφαρμογή του μεταρρυθμιστικού προγράμματος της Ν.Δ. με αιχμές την κατάργηση της «επετηρίδας», την επαναφορά της αξιολόγησης και την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων.
Στην επιστολή παραίτησής μου επικαλέστηκα τρεις λόγους: 1) την πολιτική ευαισθησία για ένα τραγικό γεγονός που συνέβη στον τομέα της αρμοδιότητάς μου, μολονότι δεν είχα την παραμικρή προσωπική ευθύνη, 2) την ανάγκη εκτόνωσης του εκρηκτικού κλίματος που είχε διαμορφωθεί σε βάρος της κυβέρνησης και της Ν.Δ., και 3) την αδυναμία προώθησης των μεταρρυθμίσεων, που απαιτούν ήπιο και συναινετικό περιβάλλον, σε ένα συγκρουσιακό πολιτικό κλίμα.
* Πρώην υπουργός