«Το κοινό μου είναι τελικά το έργο τέχνης μου», δήλωσε η Μαρίνα Αμπράμοβιτς με αφορμή τη μεγάλη αναδρομική έκθεσή της στο Ομοσπονδιακό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Βόννη. Ενα από τα σημαντικότερα μουσεία της Γερμανίας παρουσιάζει έως τις 12/8 μία από τις ωραιότερες εκθέσεις που έχει μέχρι σήμερα διοργανώσει. Και είναι ωραία γιατί είναι αληθινή. Και είναι αληθινή γιατί η Μαρίνα Αμπράμοβιτς είναι αυθεντική και συνεπής με το είδος της τέχνης που αποφάσισε να «είναι». Η 71χρονη καλλιτέχνις από τη Σερβία είναι μία από τις πρωτοποριακές μορφές της περφόρμανς στη σύγχρονη τέχνη. Το σώμα της, οι αντοχές της είναι το μέσον έκφρασής της. Θέτει διαρκώς σε δοκιμασίες τον εαυτό της χρησιμοποιώντας τη φωτιά, το μαχαίρι, το ξυράφι, ακόμη και φάρμακα. Μπορείς να συμφωνείς ή να μη συμφωνείς, να σου αρέσει ή να μη σου αρέσει, ωστόσο συνέπεια στον χρόνο διαθέτει.
«The Hero», 2001.
Η έκθεση παρουσιάζει μέσα από βίντεο, φωτογραφίες, σχέδια αλλά και αναβίωση των θρυλικών πλέον περφόρμανς της το έργο 50 και πλέον χρόνων. Από σπάνια δείγματα «κλασικής» ζωγραφικής με λάδι σε καμβά, πρώιμα έργα των φοιτητικών χρόνων μέχρι φωτογραφίες από την περφόρμανς για τα Βαλκάνια, η οποία το 1997 της χάρισε το Χρυσό Λιοντάρι στην Μπιενάλε της Βενετίας.
Μια σύλληψη αξεπέραστη για τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Ο πόνος, η καταστροφή, ο θάνατος είναι τα θέματα που την απασχολούν και αναδεικνύονται με τρόπο μοναδικό. Εξι ώρες την ημέρα, επί τέσσερις ημέρες κάθεται στην κορυφή ενός βουνού από κόκαλα βοδιών, τα οποία προσπαθεί να καθαρίσει από τα αίματα με βούρτσα και σαπούνι. Παράλληλα, σιγοτραγουδάει παραδοσιακά τραγούδια από τα Βαλκάνια.
«Ηφαίστειο στο Στρόμπολι», 2002.
Γεννημένη το 1946 στο Βελιγράδι, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον αυστηρό που δεν επέτρεπε τη χαρά και τις γιορτές. Οι γονείς της, μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, απολάμβαναν τα προνόμια που τους εγγυόταν η πίστη στον πρόεδρο Τίτο. Ο πατέρας ήταν στρατηγός και η μητέρα διευθύντρια του Μουσείου Τέχνης και Επαναστάσεως του Βελιγραδίου. Μπορεί να μην τη χαϊδολογούσε, ωστόσο την παρότρυνε από μικρή να ασχοληθεί με την τέχνη. Τα γιγαντιαία πορτρέτα τους δεσπόζουν στο μέσον της έκθεσης. Η ίδια πάντως σε συνεντεύξεις της εξομολογείται πόσο βαθιά την επηρέασε η σχέση της με την κρυφά και βαθιά θρησκευόμενη γιαγιά της.
«Ρυθμός 10»
Η πρώτη της περφόρμανς που προκάλεσε αίσθηση και η οποία αναπαράγεται μέσα από ήχους και φωτογραφίες στο Ομοσπονδιακό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ήταν το 1973. Ο τίτλος της ήταν «Ρυθμός 10» και παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Εκεί γνώρισε πρώτη φορά και τον σημαντικό Γερμανό καλλιτέχνη Γιόζεφ Μπόις. Στην περφόρμανς περνάει με γρήγορες κινήσεις ένα μεγάλο κοφτερό μαχαίρι ανάμεσα στα δάκτυλά της. Τραυματίζεται, πονάει, ματώνει.
Ο πόνος, τα όρια, οι αντοχές. Πάλι και πάλι. «Η τέχνη πρέπει να είναι ωραία. Η τέχνη πρέπει να είναι ωραία», είναι ο τίτλος της περφόρμανς που παρουσιάζει το 1975 πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Τέχνης Σαρλόντεμποργκ στην Κοπεγχάγη. Επαναλαμβάνει τη φράση και παράλληλα χτενίζει τα μαλλιά της με μανία και τρόπο βίαιο.
Η Μαρίνα Αμπράμοβιτς θα γνωρίσει το 1975 στο Αμστερνταμ τον Γερμανό καλλιτέχνη Ουλάι (Frank Uwe Laysiepen). Εχουν γεννηθεί την ίδια μέρα, στις 30 Νοεμβρίου. Ενα χρόνο αργότερα ξεκινούν να δουλεύουν και να ζουν μαζί. Επί 12 ολόκληρα χρόνια θα βιώσουν μια σχέση που θα σφραγίσει ανεξίτηλα τη ζωή και το έργο και των δύο. Θα συμμετάσχουν μαζί στην 37η Μπιενάλε της Βενετίας με την περφόρμανς «Relation in space». Θα εγκαταλείψουν το σπίτι τους στο Αμστερνταμ και με ένα αυτοκίνητο θα ταξιδεύουν χρόνια σε Ευρώπη, Αυστραλία, Ινδία, Θιβέτ, θέλοντας να γνωρίσουν όχι μόνον καινούργιους τόπους, αλλά κυρίως διαφορετικούς πνευματικούς κόσμους.
«The Cleaner», 2010.
Το 1988, έπειτα από πολλά χρόνια προετοιμασίας, θα πάρουν τελικά την άδεια από τις κινεζικές αρχές να περπατήσουν κατά μήκος του Σινικού Τείχους. Επί 90 ημέρες, ο καθένας θα ταξιδεύει μόνος του ξεκινώντας από διαφορετικό άκρο. Θα συναντηθούν στο μέσον. Η συνάντηση δεν θα σημάνει όμως μόνο το τέλος της περφόρμανς, αλλά και το τέλος της δικής τους πολυκύμαντης σχέσης. Μια σχέση που θα δοκιμαστεί αργότερα και με δικαστικές διαμάχες που θα διαρκέσουν χρόνια, αφού ο Ουλάι θα κατηγορήσει την Αμπράμοβιτς ότι δεν του αποδίδει τα χρήματα που του οφείλει από τα πνευματικά δικαιώματα των κοινών έργων. Θα δικαιωθεί και η Αμπράμοβιτς θα του καταβάλει τελικά 250.000 ευρώ αποζημίωση.
Συγκινητική είναι όμως η στιγμή όταν η Μαρίνα Αμπράμοβιτς το 2010 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης ξανασυναντά τον Ουλάι. Κατά τη διάρκεια μιας περφόρμανς, κάθεται σε μια καρέκλα φορώντας ένα μακρύ κατακόκκινο φόρεμα. Απέναντί της άγνωστοι άνθρωποι διαδέχονται ο ένας τον άλλο και κοιτάζονται βαθιά στα μάτια. Ενας από τους επισκέπτες είναι ο παλιός της σύντροφος. Η Αμπράμοβιτς, όταν το συνειδητοποιεί, δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά της. Εβδομήντα τέσσερις φωτογραφίες από αυτή την περφόρμανς παρουσιάζονται στη Βόννη, ενώ αναπαράγεται και η δράση. Την έκθεση στην πρώην γερμανική πρωτεύουσα επισκέφθηκε ο Ουλάι κρατώντας από το χέρι την Αμπράμοβιτς. Ενα μήνυμα πως οι παλιές διαμάχες ξεπεράστηκαν οριστικά.
Επόμενος σταθμός της έκθεσης με τον τίτλο «The Cleaner» είναι η Φλωρεντία, ενώ η παλιά Οπερα της Φρανκφούρτης οργανώνει αυτή την περίοδο για το 2019 το σχέδιο «Διαφορετικό άκουσμα: η μέθοδος Αμπράμοβιτς στη μουσική».