Ο Μισέλ Μπαρνιέ, επικεφαλής των διαπραγματεύσεων για το Brexit εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επισκέφθηκε την Αθήνα προ ολίγων ημερών για να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση για την πρόοδο των συνομιλιών. Δεν πρέπει να χρειάστηκε πολύ χρόνο: η απόκλιση στις θέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ε.Ε. παραμένει ευρεία. Μπορούμε απλά να ελπίζουμε ότι ο κ. Μπαρνιέ χρησιμοποίησε τον χρόνο του σοφότερα, παρακαλώντας τον Ελληνα πρωθυπουργό να παρέμβει ώστε η Τερέζα Μέι και οι υπουργοί της να διδαχθούν από τα λάθη της Ελλάδας στις αρχές του 2015.
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλοί παραλληλισμοί μεταξύ της προσέγγισης Τσίπρα κατά το πρώτο μισό του 2015 και του πώς έχει χειριστεί το Λονδίνο τις διαπραγματεύσεις για το Brexit. Οπως φέρεται να είπε ο Μαρκ Τουέιν: «Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά έχει συχνά ομοιοκαταληξίες».
Αρκεί να αναλογιστούμε τη φρασεολογία: «Πιστέψτε, θα υποχωρήσουν»· θα είναι «η ευκολότερη συμφωνία στην ανθρώπινη ιστορία»· θέλουν να μας μετατρέψουν «σε αποικία»· «αν αποδεχθούμε τους όρους τους θα είμαστε ουσιαστικά ένα υποτελές κράτος»· «έχουμε εναλλακτικές αν δεν καταλήξουμε σε συμφωνία»· «καλύτερα μη συμφωνία από μια κακή συμφωνία». Οι εκφράσεις είναι τόσο παρόμοιες, που είναι δύσκολο να διαχωριστούν οι ελληνικές από τις βρετανικές.
Οι ομοιότητες είναι ακόμη βαθύτερες στο στρατηγικό επίπεδο. Ο Γιάνης Βαρουφάκης ισχυριζόταν ότι είχε καλύτερη γνώση των όρων της διαπραγμάτευσης και υποσχόταν ότι μπορούσε να τετραγωνίσει τον κύκλο: να παραμείνει η Ελλάδα στην Ευρωζώνη, τερματίζοντας παράλληλα τη λιτότητα. Ηταν γελασμένος: κάποιες από τις εκτιμήσεις για τη ζημία που προκάλεσε στην ελληνική οικονομία φτάνουν ώς τα 200 δισ. ευρώ.
Αντιστοίχως, οι Brexiteers σήμερα επιχειρηματολογούν ότι το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να έχει την πιο ανοιχτή δυνατή εμπορική σχέση με την Ε.Ε. χωρίς να είναι μέλος της τελωνειακής ένωσης ή της κοινής αγοράς. Αντ’ αυτού, σχεδιάζουν να βασιστούν στην τεχνολογία για την παρακολούθηση των διασυνοριακών ροών, παρακάμπτοντας έτσι την ανάγκη για συνοριακούς ελέγχους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από το σχέδιο αυτό που επέμεινε να δεσμευτεί το Λονδίνο στην παραμονή του εντός της τελωνειακής ένωσης όταν –συγγνώμη, αν– αποτύχει.
Τόσο ο Βαρουφάκης τότε όσο και οι Brexiteers τώρα υιοθέτησαν σκληρές διαπραγματευτικές θέσεις που σαγηνεύουν το εσωτερικό ακροατήριο, αλλά δεν εφάπτονται πουθενά με τις θέσεις της άλλης πλευράς. Οπως ανακάλυψε ο Βαρουφάκης, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ταχεία κλιμάκωση. Οι «27» της Ε.Ε. ουσιαστικά δεν άλλαξαν θέση το 2015 – και δεν το κάνουν ούτε τώρα. Ο κ. Μπαρνιέ έχει επιμείνει εξαρχής στην αδιαίρετη φύση της κοινής αγοράς της Ε.Ε. Λίγους μήνες μετά το βρετανικό δημοψήφισμα, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ είχε δηλώσει πως «η μόνη πραγματική εναλλακτική σε ένα σκληρό Brexit είναι n μη αποχώρηση της Βρετανίας». Μια τρίτη χώρα δεν μπορεί να είναι μισή εντός και μισή εκτός της κοινής αγοράς και της τελωνειακής ένωσης. Η διαφύλαξη της ακεραιότητας του ευρωπαϊκού οικοδομήματος παραμένει πρωταρχικής σημασίας.
Η αντιπαράθεση είναι εξαιρετικά ανησυχητική. Αν η αποτυχία του Βαρουφάκη δεν αποτελεί επαρκή προειδοποίηση, ίσως μπορούν να αντληθούν διδάγματα από παλαιότερα επεισόδια της ελληνικής ιστορίας. Ο Θουκυδίδης γράφει για τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθήνας και Μήλου την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.). Ο,τι μπορούσε να πάει στραβά, πήγε. Παρότι αναφέρονται ως «Διάλογος Αθηναίων-Μηλίων», οι διαπραγματεύσεις ήταν στην πραγματικότητα παράλληλοι μονόλογοι. Τα ιδεώδη των δύο πλευρών ήταν ασύμβατα.
Οπως οι Μήλιοι, οι Βρετανοί μιλούν τα τελευταία δύο χρόνια στον εαυτό τους σχετικά με το τι είναι δίκαιο και τελευταίως έχουν προσπαθήσει να πείσουν τις Βρυξέλλες να προσχωρήσουν στην κοσμοθεωρία τους. Θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τη συμβουλή των Αθηναίων προς τους Μηλίους, να μην «κρίνετε τα μελλοντικά πιο καθαρά απ’ αυτά που βλέπετε μπροστά στα μάτια σας, και τ’ άγνωστα, επειδή τα θέλετε, τα θωρείτε σαν να γίνονται στην πραγματικότητα», διαφορετικά «την τύχη και τις ελπίδες θα τα χάσετε όλα».
Βλέποντας τη διαπραγμάτευση ως παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, οδηγεί σε καταστροφή για την πιο αδύναμη πλευρά: τελικά, η Μήλος καταστράφηκε. Το Ηνωμένο Βασίλειο γνωρίζει τις επιλογές που αναλογίζεται η Ε.Ε. Η επιλογή του Brexit είναι, σε τελική ανάλυση, μεταξύ της σχέσης που έχει η Νορβηγία με την Ε.Ε. και της σχέσης που έχει ο Καναδάς. Καμία άλλη επιλογή δεν διασφαλίζει το ευρωπαϊκό μοντέλο της κοινής αγοράς. Η Νορβηγία είναι πλήρες μέλος της κοινής αγοράς αλλά δεν είναι μέλος της Ε.Ε., συνεπώς δεν έχει τη δυνατότητα να συνδιαμορφώνει τους κανόνες της. Η εμπορική συμφωνία της Ε.Ε. με τον Καναδά προβλέπει ελεύθερη ανταλλαγή αγαθών, αλλά όχι υπηρεσιών, ενώ περιλαμβάνει και συνοριακούς ελέγχους. Η τελευταία αυτή πτυχή είναι ασύμβατη με τη δέσμευση να μη θεσπιστούν εκ νέου συνοριακοί έλεγχοι μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας.
Απέναντι στους Αθηναίους, οι Μήλιοι είχαν λίγο χρόνο για να διαπραγματευθούν, να σκεφθούν και να παρουσιάσουν πιθανές εναλλακτικές προτάσεις. Η προθεσμία για το Λονδίνο λήγει με την εκπνοή της διετίας από την ενεργοποίηση του άρθρου της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ενωση, στο τέλος Μαρτίου του 2019. Οι Μήλιοι συνομίλησαν 27 φορές με τους Αθηναίους· η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταγράψει μόλις οκτώ γύρους διαπραγματεύσεων για το Brexit, ενώ οι Financial Times πρόσφατα ανέφεραν ότι ο Ντέιβιντ Ντέιβις, ο πρώην υπουργός για το Brexit, είχε απευθείας επαφές με τον Μπαρνιέ συνολικής διάρκειας μόλις τεσσάρων ωρών καθ’ όλη τη διάρκεια του 2018.
Συνεπώς ο Μπαρνιέ είχε κάθε λόγο να ρωτάει τον Αλέξη Τσίπρα για τα διδάγματα του 2015. Η δημιουργία ψεύτικων ελπίδων συνεπάγεται μη πρόοδο. Τη χρονιά εκείνη, η Κριστίν Λαγκάρντ, γενική διευθύντρια του ΔΝΤ, είχε φτάσει στα όρια της υπομονής της με τον κ. Βαρουφάκη και το επιτελείο του. Είχε πει ότι οι διαπραγματεύσεις χρειάζονταν «ενήλικες στο δωμάτιο» για να προχωρήσουν (η φράση έγινε τίτλος του βιβλίου του πρώην υπουργού Οικονομικών). Υποπτεύομαι ότι ο κ. Μπαρνιέ νιώθει αντίστοιχο εκνευρισμό με τους Βρετανούς υπουργούς που έχει απέναντί του.
* Ο κ. Κέβιν Φέδερστοουν είναι καθηγητής Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών στην έδρα «Ελευθέριος Βενιζέλος» στο London School of Economics.